بخشی از مقاله
چکیده
فانتزی گونه ای ادبی است که تخیل گوهر آن است و از گونه های مختلفی تشکیل شده که سعی دارد ابعاد مختلف تخیل، بازی و زندگی خیالی کودکان را در این گونه ها جای دهد. این پژوهش تحلیلی - توصیفی که به روش کتابخانهای گردآوری شده، به بررسی فانتزی و گونه های فانتزی در کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی آموزش و پرورش ایران می پردازد تا بررسی کند آموزش و پرورش ایران تا چه میزان به ژانر فانتزی در محتوای کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی توجه نشان داده است.
نتایج این مقاله نشان می دهد، می توان گونه های فانتزی از جمله: فانتزی جانوری، فانتزی علمی - تخیلی، فانتزی آموزشی، فانتزی تاریخی اسطوره ای، فانتزی پریانی،فانتزی خواب و رویا و فانتزی آدمک ها را در کتاب های فارسی دوم تا ششم ابتدایی مشاهده نمود.
مقدمه
در سراسر دنیا کودکان با لالایی ها ومتل ها، کودکی مشترکی را پشت سر گذاشته اند، اما تعیین تاریخ دقیق ادبیات کودکان چندان کار ساده ای نیست ؛ زیرا ؛ توجه به آموزش و پرورش و اهمیت دوران کودکی در زندگی دوران بزرگ سالی از زمان های بسیار قوی مورد توجه بوده است و اگر نوشته ای هم ویژه کودکان و نوجوانان تهیه شده است برای رسیدن به هدفی تربیتی بوده است
انسان همواره در طول زندگی خود با خیال پردازی زندگی کرده است و گونه ها و الگو های مختلف خیال را در ذهن خود پرورانده است . این خیال پردازی در دوران کودکی شدت بیشتری داشته و بنابراین سعی شده است که آثار متعددی در زمینه خیال پردازی برای کودکان به چاپ برسد.
فانتزی در ادبیات به طور خاص در دو سده اخیر پا به عرصه وجود گذاشته و مورد توجه قرار گرفته است. هنگامی که شالوده های دنیای نو در اروپا ریخته می شد ، تحولات چشم گیری نیز در هنر و ادبیات صورت گرفت که چهره آینده این عرصه را دگرگون کرد. - - گونه فانتزی - - یکی از میوه های این دوران است. - محمدی، - 60 : 1378 در ریشه یابی اولین و برجسته ترین کهن الگو های فانتزی ها به - - گیلگمش - - می رسیم ؛ کهن ترین متن داستانی بازمانده از تاریخ باستان به روی لوح های سفالی است . - همان - هم چنین فانتزی به معنای مدرن آن در ایران کودکی نوپاست ، ظهور نخستین فانتزی های نو در ایران مقارن با اواخر عهد قاجار است . از جمله آن می توان به - - امیر ارسلان - - اشاره کرد.
در راستای گسترش یافتن فانتزی و تخیل در ادبیات کودکان و تاثیری که این فانتزی ها بر دنیای کودکان می گذارد، در این مقاله به بررسی کتاب های فارسی ابتدایی آموزش و پرورش ایران منتشر شده در سال های اخیر پرداخته می شود که فارسی خوانداری دوم و سوم ابتدایی دارای هفت فصل و هفده درس و فارسی خونداری چهارم، پنجم و ششم ابتدایی دارای شش فصل و هفده درس هستند.
این مقاله درصدد است به این سئوالات پاسخ دهد : آیا گونه های فانتزی در کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی کاربرد دارد؟ چه گونه های فانتزی در کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی اعمال شده است؟ آیا آموزش و پرورش ایران به گونه های فانتزی سازی در تالیف کتاب های ذرسی توجه نشان داده است؟ با توجه به این پرسش ها می توان فرضیه های زیر را درنظر داشت: به نظر می رسد که در کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی آموزش و پرورش ایران گونه های فانتزی سازی کاربرد زیادی داشته و از انواع مختلف گونه های فانتزی سازی استفاده شده و شواهد و مصادیق حاکی از این است که آموزش و پرورش به گونه های مختلف فانتزی سازی توجه نشان داده است.
پیشینه تحقیق
در تبیین پیشینه این پژوهش باید گفت : آثار و مقالات تالیفی متعددی در زمینه فانتزی سازی نوشته شده است . از جمله این آثار می توان به مقاله : فانتزی و شیوه های فانتزی سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان ، چاپ - 89 - ، اثر : مهدخت پور خالقی چترودی ، کارکرد عناصر فانتزی در منظومه غنایی همای و همایون ، چاپ - - 92 ، اثر: کرمعلی قدمیاری ، فانتزی ؛ چیستی و تاریخچه آن در ادبیات ایران و جهان ، چاپ........ ، اثر : مصطفی موسوی ، کارکرد عناصر فانتزی در مثنوی ویس و رامین ، چاپ - 90 - ، اثر : کرمعلی قدمیاری و ... اشاره کرد . هم چنین بنفشه حجازی در کتاب - ادبیات کودک و نوجوان - و محمد محمدی در کتاب - فانتزی در ادبیات کودکان - به شیوه های فانتزی اشاراتی داشته اند.
به نظر می رسد مطابق مشاهدات پژوهشگر تا کنون در زمینه این موضوع اثر مدونی به چاپ نرسیده است و این موضوع نو و جدید است. پژوهش حاضر به منظور بررسی شیوه های فانتزی در کتاب های فارسی پایه های دوم تا ششم ابتدایی آموزش و پرورش ایران منتشر شده در سال های 1393 تا 1396 انجام گرفته است.
بحث و بررسی
-1-1 چهار چوب مفهومی :
.1-1-1 ادبیات کودکان
انسان وجود دارد و از جمله خصالت های وجودی او می توان استعداد خاص تفکر و ارتباط با هم نوعان است. تربیت این تفکر و زبان را آموزش و پرورش عصر حاضر از جمله اهداف خود قرار داده است و زبان - زبان گفتاری و نوشتاری - فعلا بهترین وسیله ای است که افراد بشر را به یکدیگر مربوط می کند و موجب پیدایش فرهنگ بشری مشترک در جهان می گردد. تعریف ادبیات کودکان با تعریف ادبیات به معنای اعم تفاوتی ندارد، اما تفاوت بین نیاز ها و امکانات کودکان با بزرگسالان موجب می شود که از ادبیات کودکان انتظار بیشتری و جود داشته باشد چرا کخ برای انسانی کم تجربه بوجود می آید لذا باید عالی تر و سازنده تر باشد. - حجازی، - 18 : 1374کودکان به تنهایی به درک درستی از کتاب نمی رسند.
بعد از پدران و مادران که چه بسا » خود به درستی به مفهوم واقعی کتاب پی نبرده اند«، آموزگاران و کتاب داران بیش از هر کس دیگر می توانند کودکان را به کتاب خواندن تشویق نموده و فرصت ها و راهنمایی های لازم را در اختیار آن ها قرار دهند و با اتخاذ روش های مناسب کودکان را به کتاب و کتاب خوانی نزدیک نمایند و برای اینکه از کودکان، خوانندگان آثار ادبی ساخته شود، این اشخاص می بایست آموزش ببینند و مهم ترین چیز که می بایست بدانند، هدف ادبیات بخ طور کلی و هدف ادبیات کودکان به طور اخص است. تاکید می شود که منظور از ادبیات در این جا هر نوع نگارشی اعم از نثر و نطم که هدفش انتقال حقیقت باشد نیست بلکه بیان داستانی است که با بکار گرفتن تخیل، به حقیقت، زندگی جدیدی بخشد و یا به کمک آن بیفزاید.
. 2-1-1 ادبیات داستانی
ادبیات داستانی در معنای جامع آن به هر روایتی که خصلت ساختگی و ابداعی آن بر جنبه تاریخی و واقعیش غلبه کند، اطلاق می شود؛ از این رو ظاهرا باید همه ی انواع خلاقه ی ادبی را در بر بگیرد، اما در عرف نقد امروز به آثار روایتی منثور، ادبیات داستانی می گویند.
ادبیات داستانی بخشی از ادبیات یا ادبیات تخیلی است و تفاوت عمده آن ها با هم در این است که ادبیات داستانی همه ی انواع آثار داستانی روایتی منثور را در بر می گیرد، خواه این انواع از خصوصیت شکوهمندی ادبیات تخیلی برخوردار باشد، خواه نباشد، یعنی هر اثر روایتی منثور خلاقه ای که با دنیای واقعی ارتباط معنا داری داشته باشد در حوزه ادبیات داستانی قرار می گیرد. ادبیات داستانی شامل قصه، رمانس1، رمان، داستان کوتاه و آثار وابسته به آن هاست و انواع ادبی یونان باستان یعنی آثار حماسی، غنایی، نمایشی و تعلیمی را در بر نمی گیرد.
. 3-1-1 فانتزی:
ریشه لغوی فانتزی در اصل یونانی است، در فرهنگ و بسترmind به معنای ذهن ، واژه fantastic به معنای تولید تصاویر است. - صدیقی، 1385 - 20: در بعضی از فرهنگ ها ، واژه - - fantasy بیشتر به معنای کلمه آمده است ولی در همه ی آن ها کلمات خیالی ، خیال ، وهم ، هوا و هوس ، تصور ، تفنن، عجیب و غریب مشترک است. - مارتین، 129 :1382و - 130 در ادبیات داستانی ایران فانتزی - - به نوشته ای اطلاق می شود که در آن نویسنده، برای بیان مقصود خود زمینه ای ساخته باشد که قهرمان واقعی خود را با نام یا صفات دگرگونه به صحنه آورد و این دگرگونی ها را وسیله ای بیان اندیشه های درونی خویش سازد. - -
فانتزی به آثاری گفته می شود که با جهان واقعی اندیشه ها و اشیا رابطه ای اندک و با دنیای خیالی پری ها، دیوها، جن ها، غول ها و ... سرو کار داشته باشد. - میر صادقی، - 68 :1377 فرهنگ جامع - - وبستر - - ادبیات داستانی فانتزی را ادبیات داستانی تخیلی تعریف کرده که فضای نا آشنایی، مثل زمان ها و دنیا های دیگر با شخصیت ها یا موجودات غیر طبیعی و فرا طبیعی داردو از این طریق هم تاثیر گذار است. - محمدی، - 118 : 1378 فانتزی هم چون ادبیات تخیلی، خیالی، وهمی، غریب، دگر جهانی، فرا طبیعی، رمزی، ترس آور، جادویی، غیر قابل توضیح، شگفت، رویا گون، متناقض نما و همین طور متناقض نمایی، واقع گرا توصیف شده است.
4-1-1 .پیشینه فانتزی:
پیدایش گونه های فانتزی به شروع دنیای نو برمی گردد. هنگامی که شالوده های دنیای نو در اروپا ریخته می شد، تحولات چشم گیری نیز در ادبیات و هنر صورت گرفتکه چهره آینده این اثر را دگرگون کرد. - محمدی، - 60 :1378 در ریشه یابی اولین و برجسته ترین کهن الگو های فانتزی ها به - - گیلگمش - - می رسیم ؛ کهن ترین متن داستانی بازمانده از تاریخ باستان به روی لوح های سفالی است . - همان - فانتزی به معنای مدرن آن کودکی نوپاست. اما وجود عناصر فانتزی در ادبیات کهن این سرزمین پیشینه ای به درازای خود ادبیات دارد. ظهور نخستین فانتزی های نو در ایران، مقارن با اواخر عهد قاجار است
در اواسط قرن نوزدهم میلادی، مقارن با اواسط سده ی سیزده شمسی، برخی از بهترین فانتزی های کلاسیک جهان خلق شده بودند. - موسوی، - 46 :1388 فانتزی در دهه های 20و 30 با رکود مواجه بوده است، اما دو دهه ی 40و50 با گسترش شهر نشینی، شکل گیری طبقه متوسط، رشد مراکز دانشگاهی و... به برخی از پیش شرط های فاتزی دست یافت. تالیف فانتزی از اواسط دهه ی 60 به شکل پراکنده و از سال 70 به این سو به شکل یک جریان مستمر، مورد توجه بسیاری از نویسندگان قرار گرفت، به نحوی که آموزش و پرورش کتاب های درسی را به سمت داستان های فانتزی قوی از لحاظ آموزشی و تربیتی سوق داده است.
1-2-1 .پیوند فانتزی و کتاب های فارسی دوره ابتدایی:
کودکان در اوایل دوره ابتدایی چون علاقه مند به درک مفاهیم از طریق تجربه هستند، کتاب می تواند به آن ها کمک کند تا ابعاد مختلف یک مفهوم را کشف کنند. آ نها از بازی های تخیلی و کتاب هایی درباره ی بازی ها لذت می برند و از از بازی کردن در داستان های کوتاه خوششان می آید و داستان هایی را دوست دارند که در آن ها موجودات بی جان شخصیت پیدا می کنند و به خصوص حیوانات سخن گو را دوست دارند. در این دوره که کودک تازه خواندن و نوشتن را می آموزد و در هنگام مطالعه با سرعت شخصی خود پسش می رود، اولین تجربه هایش در مطالعه باید لذت بخش و موفقیت آمیز باشد.
رفته رفته در اواسط دوره ی ابتدایی ورود فانتزی به کتاب های درسی باید متناسب با سن و علایق دانش آموزان معنادار تر شود. با توجه به روان شناسی کودکان و افزایش سن دانش آموزان در مقاطع بالاتر دوره ی ابتدایی و هم چنین با توجه به خصوصیات سنی آن ها که به علت رشد درک مکان و زمان توجه بیشتری به تاریخ پیدا می کنند و به جنبه های مختلف یک رمانس قصه خیالی منثور یا منظومی است که به وقایع شگفت انگیز یا غیر عادی توجه کند و ماجراهای عجیب و غریب و عشق بازی های اغراق آمیز یا اعمال سلحشورانه را به نمایش گذارد.
