بخشی از مقاله
چکیده
وقوع فرایند واجی حذف همخوان در گویش بختیاری در مقایسه با دیگر فرایندهای واجی از بسامد بالایی برخوردار است.با توجه به اهمیّت موضوع ، پژوهش حاضر با هدف تحلیل و توصیف این فرایند در گویش بختیاری منطقه ی جغراقیایی ایذه به نگارش درآمده است . گردآوری داده های زبانی به روش میدانی صورت گرفته ،سپس این داده ها به شیوه ی توصیفی تحلیلی بررسی شده اند.
بدین منظور پانزده ساعت از مکالمات گروهی ده نفر از گویشوران بومی در گروه سنی شصت تا هفتاد سال ضبط گردید.پس از آن، داده های زبانی استخراج ، دسته بندی وآوانویسی شدند.با بررسی داده ها در چارچوب نظریه بهینگی، مهم ترین محدودیت ها ی حاکم بر صورت های بهینه ،در طی عملکرد فرایند حذف در گویش بختیاری مشخص شده است.
بررسی ها نشان می دهد، در طی عملکرد فرایند حذف ، صورت های بهینه در گویش بختیاری با رعایت شرایط محدودیت نشان داری و دریافت کمترین جریمه از محدودیت پایایی درسطح برون داد، برگزیده شده اند و به این ترتیب در این گویش محدودیت های نشان داری که در تعیین برونداد بهینه نقش اساسی دارند، در سلسله مراتب محدودیت ها بر دیگر محدودیت ها تسلط دارند .
.1 مقدمه
سرعت و دامنه ی تغییرات در زبان ها و گویش ها ،بسیار زیاد و گسترده است و عوامل برون زبانی و درون زبانی متعددی در بروز این تغییرات دخالت دارند . یکی از دغدغه های زبان شناسان ، شناسایی و ثبت این تغییرات در محدوده آواها ،واژه ها ساخت های دستوری و مفاهیم است. بی جن خان - 1389معتقد است که جایگاه نظری تغییرات آوایی - فرایندهای واجی - درواج شناسی بهینگی از اهمیت فراوان برخوردار است ؛ زیرا نقش تقابلی عناصرواجی زبان را در واژه سازی نشان می دهد
فرایند حذف ناظر بر فرایندی است که طی آن یک واحد آوایی از زنجیره کلام کاسته می شود. در این پژوهش تمرکز برروی حذف ساختاری قرار خواهد گرفت و هدف آن ، توصیف و تحلیل فرایند واجی حذف همخوان در گویش بختیاری شاخه ی ایلی هفت لنگ در محدوده مکانی منطقه ی ایذه است. منطقه ی ایذه با مساحت 6201 کیلومتر مربع و با جمعیّتی بالغ بر یکصدوپنجاه هزار نفر ،در شمال شرقی استان خوزستان و در فاصله ی 200 کیلومتری از مرکز استان در میان سلسله جبال زاگرس واقع شده است که از طرف شمال به استان اصفهان ،از طرف شرق به استان چهارمحال بختیاری و در غرب به شهرستان مسجد سلیمان و از جنوب به استان کهکیلویه و بویر احمد و شهرستان رامهرمز محدود می شود .
این سرزمین که در کتب تاریخی با نام های متفاوت »آیا پیر« در زمان ایلامیان ،»آنزان« در دوره هخامنشیان ،»ایذج« در دوره ی اسلامی و »مالمیر« در زمان حکومت اتابکان لر از آن یاد شده است ، از مراکز مهم تمدن باستانی است که گذشتگان عظمت و شکوه و رونق و آبادی آن را در سنگ نوشته های موجود در منطقه به تصویر کشیده اند. در فرهنگ معین درباره ی شهر ایذه آمده است که ، ایذه معرب ایذج و نام قدیمی سرزمینی است در ناحیه ی بختیاری که بعد ها مال امیر - مالمیر - نامیده شده و در شهریور 1314 به موجب تصویب هیات وزیران آن زمان ، نام آن به ایذه بدل گردید.
ساکنان این منطقه به قوم بختیاری تعلق دارند. محدوده ی منطقه ی بختیاری در میان استان- های مختلف به دو قسمت ییلاقی و قشلاقی تقسیم می گردد. قسمت های قشلاقی آن در استان خوزستان و بخش های ییلاقی در استان چهارمحال و بختیاری، اصفهان و لرستان می باشد.جامعه ی بختیاری دارای نظام تشکیلاتی منسجمی است که جامعه ایلی را تضمین می کند ،به طور کلی سازمان اجتماعی ایل بختیاری به دو شاخه هفت لنگ و چهارلنگ تقسیم می شود که هرکدام از این دو شاخه از چندین زیر شاخه تحت عناوینی مانند طایفه ،تش ،تیره، اولاد و مال تشکیل می شود.
مردم منطقه ایذه از شاخه ایلی هفت لنگ هستند و به گویش بختیاری سخن می گویند ؛گویش بختیاری با داشتن پیشینه ای دیرینه و ادبیات شفاهی پربار ، در تقسیم بندی نمودار زبان های ایرانی جزء گویش های جنوب غرب ایران و تحت عنوان گویش لری در کنار گویش لرستانی و لری کهگیلویه و بویراحمد، یکی از سه گونه ی اصلی مجموعه گویش لری را تشکیل می دهد که با داشتن قرابت و خویشاوندی با زبان فارسی براساس مطالعات تاریخی ،تطبیقی می توان آن را به عنوان خواهر زبان فارسی که با آن ریشه مشترک دارد ، در نظر گرفت .
ایرج افشار ضمن تأکید بر اصالت گویش بختیاری ، آن را از ریشه فارسی پهلوی و جزء دست نخورده ترین گویش های ایرانی می داند و معتقد است که نزدیکی گویش بختیاری با فارسی پهلوی به قدریست که زبان شناسان آن دو را جدا نمی دانندو گویش بختیاری را بازمانده فارسی پهلوی در نظر می گیرند
نگارنده که خود گویشور بومی است با استفاده از روش میدانی برای گرد آوری داده های زبانی ، به ضبط پانزده ساعت ازمکالمات گروهی تعداد ده نفر از گویشوران بومی سالخورده بالاتر ازشصت سال ،تحصیل نکرده ، تک زبانه و کشاورز پرداخته است. در انتخاب گویشوران چند معیار اصلی مد نظر بوده است .نخست اینکه افراد مورد نظر اصالتاً بختیاری و دیگر اینکه آنها از ساکنان قدیمی منطقه بوده اند و گویش آنان تحت تأثیر الگوهای آوایی دیگر گویش ها قرار نگرفته است، همچنین شیوه ی ضبط مکالمات به گونه ای بوده که گویشوران به دور از شتاب زدگی یا نگرانی با در تعامل با یکدیگر مکالمه کنند.
