بخشی از مقاله
چکیده
شعر دفاع مقدس به عنوان یک جریان ادبی معاصر که حول یک رویداد تاریخی سیاسی شکل گرفته است؛ شعری فرامتنمحور به حساب میآید. یکی از فرامتنهای مؤثر در شکلگیری این جریان، فرامتن اندیشگی - ایدئولوژی - است که در سطح انگارهای - زمینههای محتوایی، فکری و فلسفی - آثار جلوهگر شده است.
ایدئولوژی جامعه ایرانی در دهه 50 و 60 هجری شمسی نسبت به جنگ عراق علیه ایران، در سه محور معنایی »قدسی انگاشتن امر دفاع در برابر هجوم نظامی عراق به ایران«، »احیای هویت دینی و ملی«، »صدور آرمانها و دستاوردهای انقلاب اسلامی و اندیشه فتح عراق«، در اشعار سالهای جنگ نمایان شده است؛ که در این میان بسامد »تقدیس امر دفاع« بیش از دیگر موارد مذکور ارزیابی میشود و به تبع آن تمامی ارکان مرتبط با دفاع از مقام رهبری تا فرماندهان، شهدا و جانبازان، تقدیس و از منزلت اجتماعی برخوردار میشوند؛ دفاع ملی به جهاد دینی و نیز تبعیت از فرمان امام، به تکلیفی شرعی ارتقا مییابد.
.1 مقدمه
شعر دفاع مقدس یکی از جریانهای ادبی شعر معاصر است که حول پدیده تاریخی جنگ شکل گرفته و همچنان در بستر تاریخ معاصر امتداد یافته است. به واقع، جنگ به منزله فرامتنی تاریخی و زمانمند با زمینههای بروز، سیر تاریخی و پیامدهای مشخص، میتواند فینفسه عاملی برای ایجاد جریانی ادبی باشد. منظور از فرامتن »مجموعه سازههایی است که گرچه بیرون از متن قرار دارند اما پیوسته با آن در تعامل هستند و مهمترین آنها عبارتند از رسانهها، ارتباط با ملل دیگر، آحاد انسانی، ایدئولوژی، قدرت سیاسی، اقتصاد، حوادث تاریخی و محیط جغرافیایی« - زرقانی، . - 24 :1391از این رو شعر دفاع مقدس، بر اساس کیفیت تأثیرپذیری از پدیده جنگ، به دو بخش کلی قابل تقسیم است:
الف فرامتنمحور: شامل شعرهایی است که تحت تأثیر مستقیم فرامتنی خاص از تاریخ جنگ و پس از آن، سروده شدهاند.
ب بافتمحور: شامل شعرهایی است که در تعامل کلی با بافت تاریخی جنگ و حول محور محتوایی آن سروده شده-اند.
بر این اساس بخش قابل توجهی از شعر دفاع مقدس، شامل سرودههای فرامتنمحور است. پس از فرامتن تاریخی جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، که از برجستهترین فرامتنهای مؤثر بر شعر دفاع مقدس است، فرامتن ایدئولوژی نیز در شکلگیری جریان ادبی مذکور نقش عمده و جلوه پررنگ داشته است و این پژوهش بر آن است که ماهیت ایدئولوژیک و جلوههای آن را در سرودههای هشت سال دفاع مقدس، تحت عنوان نظام یا ساختار اندیشگی - اندیشگانی - ، بررسی کند.
.1.1 بیان مسأله و روش انجام تحقیق
شعر سالهای دفاع مقدس برآمده از شعور جمعی و ساختار اندیشگی جامعه ایران، در دهه 50 و 60 هجری شمسی است و این مقوله، به عنوان یک فرامتن، در سطح انگارهای آثار نمود چشمگیر داشته است. از این رو بررسی نظام اندیشگانی و جلوههای آن در اشعار سالهای جنگ یکی از منظرهای مطالعاتی جریان شعر دفاع مقدس به حساب می-آید. بر این اساس سرودههای زکریا اخلاقی، حسین اسرافیلی، قیصر امینپور، ساعد باقری، پرویز بیگی حبیبآبادی، سید حسن حسینی، احد دهبزرگی، حمید سبزواری، محمدرضا عبدالملکیان، علیرضا قزوه، سهیل محمودی، مشفق کاشانی، موسوی گرمارودی، سیمیندخت وحیدی، سلمان هراتی، که طی سالهای جنگ، آثار قابل توجهی در اینباره، سرودهاند؛ مورد بررسی قرار گرفت.
