بخشی از مقاله
چکیده
هدف از نگارش مقاله حاضر، شناسایی برخی از مهمترین فرایندهای واجی موجود در واکههای گویشکردیکلهری بر اساس »چارچوب واجشناسی زایشی« میباشد. بهاینمنظور دادههایی از «13» گویشور بومی در تمام ردههای سنی و مقاطع تحصیلی جمعآوریشدهو از طریقِ پرسشنامه تدوینشده با آنها مصاحبه بهعملآمدهاست. در مجموع از 600 داده جمعآوریشده، بهعلت محدودیت حجم مقاله، 85 داده در این پژوهش مورد بررسی قرارگرفتهاست. بهعلاوه نگارنده نیز گویشور، گونه کردی فیلی و آشنا به سایر گونهها میباشد.
در انجام این پژوهش از منابع مکتوب مانند: پایاننامه، مقاله و سایر کتابهای موجود در این زمینه نیز بهعنوان پیشینه پژوهش استفادهشدهاست. دادهها بر مبنای الفبای بینالمللی»آیپیای« آوانگاری شدهاند و روش پژوهش بهصورت توصیفی-تحلیلی میباشد. برخی از مهمترین دستاوردهای پژوهش عبارتند از:
.1 گویش کردی کلهری دارای«25» همخوان و »هفت« واکه است.
.2 این گویش دارای همخوانه ای میباشد که زبان فارسی معیار فاقد آنهاست..
صورت بیواک همخوان [G] یعنی واج [q] در این گویش وجوددارد..4 همخوان سایشی [v] در زبان فارسی یک واج محسوبمیشود، امّا در این گویش واجگونه همخوانهای [f] ,[b] میباشد. .5 واکه [o] در گویش کردی کلهری وجودندارد، تنها در بافتهای خاصی و بهندرت در کلمات دخیل این گویش تلفظمیشود. هنگامیکه همخوان[k] و [g] قبل از آن قرارگرفتهباشد به صورت [o] باقیمیماند و معمولاً قبل از همخوانهای روان مانند [l]، [r] و همخوان خیشومی [m] بهکارمیرود. .6 واکههای [y]، [e ] و[ ] در گویش کردیکلهری وجوددارند که زبان فارسی معیار فاقد آنها میباشد. .7 فرایندهای هماهنگی واکهای، کششجبرانی و همگونی بین واکه و همخوان در این گویش دیده شده است.
.1 مقدمه
پژوهشحاضر به توصیف و تحلیل مهمترین فرایندهای واجی واکهایٍ در گویشکردیکلهریَ »آسمانآباد«ُ از توابع شهر ایلام میپردازد. آسمانآباد از شمال به دهستان گواور از توابع شهرستان گیلانغرب، از غرب به دهستانچِله از توابع شهرستان گیلانغرب از جنوب به شهرستان ایوانغرب و از شرق بهبخش چَرداول شهرستان شیروان چرداول محدود-میباشد. فاصله آسمانآباد تا ایلام 40 کیلومتر است. گویش مردم منطقه کردیکلهری است و مذهب شیعه جعفری دارند. مردم آسمان آباد از لحاظ قومی جزء یکی از تیره های ایل خزل به نام »قُلیوند«ِ هستند که از اصیلترین نژاد کرد می-باشد.
لفظ »کلهر « از دو بخش کَ»ل« و»هور« یا هُر«» تشکیلشدهاست. این واژه با تلفظهای متعدد مانند: کَلهور، کَلهِر و کَلِر در منابع مختلف آمده است که در زبان محلی تلفظ سوم کَ»لِر« رایجتراست. کَل به معنای »آهویکوهینر « و هوریا هُر در واژهنامهها به معنای »خورشید وآفتاب« آمدهاست
جمعیت شهر »آسمانآباد« بر اساس سالنامه مرکز آمار ایران در سال 1390، حدود 20 هزار نفر بودهاست. روشهای جمعآوری دادهها به این صورت بودهاست: -1نگارنده بهعنوان گویشور بومی -2 مصاحبه با سیزده گویشور بومی در ردههای سنی 12 تا 80 سال - از بیسواد تا تحصیلکرده - -3 استفاده از منابع مکتوب از جمله مقاله، کتاب، پایاننامه، در مورد گویش کردی کلهری، سپس دادههای جمعآوریشده با دادههای فارسی معیار مقایسهشدهاند و با استفاده از فرهنگ دوره پهلوی »زیرساخت«ّ کلمات را استخراجشدهاند، زیرا تا دوره پهلوی واژگان کردی و فارسی منشأ مشترک داشتهاند. دادهها براساس جدول "آیپیای"7 آوانویسی شدهاند. دو سؤال پژوهش به این صورت مطرحمیشوند:
-1» واکههای گویش-کردیکلهری با زبان فارسی معیار چه تفاوتی با هم دارند؟
-2 چه نوع فرایندهای واکهای در گویشکردیکلهری دیده- میشود«؟
.2پیشینه تاریخیگویشکردیکلهری
زبان کردی ِامروز بازمانده و تطوریافتهزبان باستانیِ "مادی"میباشد و مردم کرد، فرزندان و بازماندگان مادها هستند. محل سکونت قوم ماد و حوزه جغرافیایی زبان مادی بر اساس تأیید تاریخ و اقرار پژوهشگران، بخشهای وسیعی از خاورمیانه با نقطه مرکزی مناطقی بودهاست که امروز کردها در آن ساکن هستند. آنها به زبان تحولیافته و بازمانده اجدادی خویش یعنی زبان کردی، با گویشهای متنوع آن، تکلم میکنند
برای گویشهای ِکردی تقسیمبندیهای متفاوتی پیشنهادشدهاست که در زیر به چند نمونه از آنها اشارهشدهاست:
-1شیخ محمد مردوخِ کردستانی در کتاب - تاریخ کرد و کردستان - کردی را به هفت گونه تقسیمکردهاست که عبارتند از: -1 لولو -2 زازا -3کُرمانجی -4گُورانی -5 لری -6 کلهری -7 فیلی.
-2 شیخ محمد خال در مقدمه - فرهنگ خال - چهارگونه برای کردی بر میشمرد: -1 زازا -2 کرمانج شمالی شامل گونههای بوکانی، بادینانی، حکاری، بایزیدی و شمدینانی.
-3 کرمانج جنوبی شامل گونههای سورانی، بابانی، مکریانی، اردلانی، کلهری و گورانی.
-4امیر اشرفالدین بدایی در - تاریخ شرفنامه - کردی را دارای چهارگونه میداند: -1 کرمانج -2 لر -3 کلهر -4 گوران
.3 معرفی همخوانهاَ و واکههایُ گویشکردیکلهریدهستان آسمانآباد
گویشکردیکلهری دهستان آسمانآباد «25 » همخوان دارد. همخوانهای این گویش عبارتند از:/p/، /b/، /t /، /d /، f / /، / s /، / z /، / /، /t /، / g/ ، / k /، / m /، / n/، / r/، / /، / /، / /، / /، /q/، / /، / h /، / w /، / /، / /، ./ l / این گویش دارای»هفت« واکه میباشد که برخی از آنها با واکههای زبان فارسی معیار متفاوت میباشند، برای نمونه: واکههای /y/، / / و/ e / در زبان فارسی معیار به عنوان واج وجودندارند و در عوض واکه/o/ که در زبان فارسی معیار وجوددارد در این گویش دیدهنمیشود. صورت کامیشده همخوانهای r و l در گویش کردی کلهری دیده شدهاست. این همخوانها در این گویش واج محسوبمیشوند. جفتهای کمینه زیر نشاندهنده این نکته میباشند.
جدول -1 همخوانهای گویش کردی کلهری
