بخشی از مقاله
چکیده
تدوین و تصویب » سند تحول بنیادین « و » برنامه ی درسی ملی « زمینه ی بازنگری کتاب ها ی درسی را فراهم نموده است و ما هر ساله شاهد تغییر در گروهی از کتب مدرسه ای می باشیم. در این میان،کتاب فارسی به عنوان یکی از امهات کتب درسی در همه مقاطع آموزشی، به خصوص دوره متوسطه اول، از این دگرگونی و دگرگشت، هرچند اندک ولی ارزشمند و روشمند، بی بهره و بی نصیب نبوده است. یقیناً این تغییرات را باید امری شایسته و بایسته و در راستای کیفیت بخشی به محتوای کتب، بهبود روند آموزش و پیراسته و ویراسته نمودن مطالب درسی تلقی نمود چرا که سعی مؤلفین محترم هم همگام با برنامه ریزان آموزشی، بر این است که دروس ادبیات نیز همگام با تحولات، پیش رفته و از حالت انفعالی کنونی خارج شوند.
این مطالعه، در نظر دارد ضمن مقایسه ی کتاب فارسی پایه ی هفتم با کتاب راهنمایی فارسی قبلی، از طریق روش تحلیل محتوا، مزیت ها و کاستی های این کتاب را بیشتر نمایان سازد. لذا ابتدا به توصیف اجمالی درونی و بیرونی کتاب تازه تالیف پرداخته سپس به بر شمردن قوت و ضعف می پردازد.
مقدمه
در جهان امروزی که دائمًا در حال توسعه و پیشرفت است، سهم آموزش و پرورش برای دستیابی به توسعه، بسیار چشمگیر است. در این میان کتاب های درسی که یکی از اساسی ترین پایه های تعلیم و تربیت و نظام آموزشی هر کشوری می باشند هر از گاهی بنا به دلایلی خاص که یقیناً هدفی جز ارتقای کیفیت آموزش و یادگیری در آن قابل درک نیست، به وسیله ی برنامه ریزان آموزشی مورد بازبینی و تغییر قرار می گیرند. یکی از این تغییرات، در سال تحصیلی 92B93 در کتاب فارسی هفتم صورت گرفته است.
بدیهی است هر کتابی علی الخصوص کتاب درسی، به خاطر اهدافی تدوین می گردد، از جمله اهداف و مقاصد نویسندگان کتاب فارسی هفتم، آموزش مهارت خواندن، توجه به لحن در هنگام خواندن، تبحر و ورزیدگی در نوشتن، تعلق خاطر پیداکردن به زبان و ادبیات فارسی و تلاش برای پاسداشت آن، فراگیری هدفمند و روشمند زبان فارسی، کسب لذت درونی و تلطیف روحی، پرورش ذوق جهت آفرینش نوشته ادبی، باروری شخصیت اخلاقی، دینی و انسانی دانش آموزان و آشنا کردن آنان با ارزش های دینی و انقلاب اسلامی است.
در رویکرد جدید، کتاب های فارسی دوره متوسطه اول، بیشتر بر تقویت مهارت های زبانی، ادبی و فرا زبانی تأکید دارند و با رویکرد مشارکت جویانه یعنی، پویایی دانش آموز و معلم در کلاس؛ طراحی شده اند.
بیان مساله و تبیین اهداف
کتاب های درسی یکی از ابزار های اصلی معلم برای انتقال معنا و مفهوم مورد نظر، به دانش آموزان، می باشد. استفاده از محتوای کتاب های درسی در موقعیت های آموزشی، ویژگی های خاص خود را دارد و دقت های مزیدی می طلبد.
کتاب ادبیات فارسی پایه هفتم، به عنوان یکی از دروس اساسی دوره اول متوسطه، همانند هر کتاب دیگر، نیازمند داشتن محتوای خوب و دقیق، ابزار، افراد و موقعیت های مناسب، برای تکمیل فرایند یاددهی و یادگیری است. با توجه به این که بیشتر محتوای این واحد درسی، شعر، حکایت، داستان وآثار دانشمندان و بزرگان قدیم و معاصر کشورمان ایران می باشد لذا بررسی محتوای این کتاب یقیناً از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. با این توضیح، هدف این مطالعه تبیین و تعیین ویژگی هایی محتوایی کتاب فارسی هفتم از منظر های گوناگون ادبی، نگارشی و ... خواهد بود.
پرسش های تحقیق
سوال اصلی این مطالعه عبارت است از این که :
چه شباهت ها و تفاوت هایی بین کتاب فارسی هفتم جدید و دوره ی راهنمایی سابق وجود دارد؟
سوالات فرعی این مطالعه عبارت است از:
- آرایه ها ی ادبی در این کتاب به چه شکلی به کار رفته است؟
- نمونه های شعری ذکر شده، مقصود و اهداف کتاب را بر آورده کرده است؟
- متون نثر این کتاب، از چه منابعی برداشته شده و چرا؟
- از نظر دستوری و نگارشی کتاب فارسی هفتم چگونه تدوین شده است؟
پیشینه ی تحقیق :
در مورد کتاب فارسی هفتم که از سال تحصیلی 92-93 وارد چرخه ی آموزشی کشور شده است، بررسی های زیادی انجام نگرفته و نگارندگان، بیش از دو یا سه مقاله در این مورد نتوانسته اند مشاهده کنند که در ذیل به آن ها اشاره می شود:
.1 مقاله ای تحت عنوان » نقد و بررسی کتاب تازه تألیف فارسی سال هفتم « نگاشته ی حسین پولادیان، در سال 1393، که با نگرشی انتقادی به بیان نقات قوت و ضعف کتاب همراه با واکاوی طرح نو نویسندگان این کتاب پرداخته است.
.2 مقاله ای تحت عنوان » بررسی عوامل التذاذ ادبی دانش آموزان از محتوای کتاب فارسی هشتم « نوشته لادن السادات میر نظامی در سال 1393 که محوراصلی آن درپاسخ به این سؤال است که آیا دانش آموزان از متون ادبی گنجانده شده درکتب ادبیات لذت می برند؟ آیا رابطه ای بین سادگی متن، احساس و عاطفه ی موجود در متن ، تصاویر مرتبط با موضوع، وجود صنایع ادبی، فصاحت و روانی، بازنویسی متون ثقیل به زبان ساده، استفاده از آثار نویسندگان مشهور، متون داستانی و موسیقی، در ایجاد لذت وجود دارد؟
.3 مقاله ای تحت عنوان » نقد و تحلیل ساختاری و محتوایی کتاب جدید التألیف فارسی« نگاشته حسین سلامی در سال1394 که نگارنده با بیان مستنداتی؛ انتخاب محتوای دروس سرآغاز و هفت فصل کتاب را بهترین انتخاب تلقی کرده و ابتکارات و نوآوری های مولفان در تالیف کتب مذکور را که شامل آوردن بخشی به نام "رو خوانی به همراه شعرخوانی" ، اختصاص یک فصل به ادبیات بومی و آوردن دروس آزاد را در پیشرفت تحصیلی و یادگیری عمیق و با سواد آمدن فراگیران بسیار موثر می داند.
روش شناسی ابزار و جامعه آماری تحقیق
این که مطالعه یک تحقیق کیفی است با روش تحلیل محتوا و با استفاده از اطلاعات کتابخانه ای، داده ها یشگرد آوری شده است. جامعه آماری مطالعه، کل کتاب های فارسی هفتم و جامعه نمونه فقط کتاب فارسی هفتم می باشد و از ابزار پژوهش می توان کتاب های فارسی راهنمایی قدیم و متوسطه جدید و سایر کتب ادبی را نام برد.
بحث و بررسی:
الف. توصیف ساختار درونی و بیرونی کتاب فارسی هفتم
- رنگ آبی جلد کتاب، به همراه کوه پر برف بهاری وگل های شقایق، چشم انداز زیبا و آرامش بخشی را فرا روی مخاطبان خود قرار داده است.
- در پشت جلد کتاب، تصویری از آرامگاه عطار و دو بیت شعر از عطار نیشابوری آورده شده که نشان از توجه به بزرگان ادبی کشور مان ایران است.
- کتاب با صفحه عنوان، صفحه شناسنامه که مشخصات اصلی کتاب از جمله نام کتاب، نام مؤلفان و نام اعضای شورای برنامهریزان، طراحان و تصویرگران، ویراستار، ناشر و... آغاز گردیده است.
- تصویر امام همراه با رهنمودی از ایشان به دانشآموزان بسیار به جا و شایسته انتخاب شده است.
- فهرست مطالب و مقدمه - سخنی با دبیران - برای اجرای بهتر این کتاب آغاز شده است.
