بخشی از مقاله
چکیده
جریان پسامدرنیسم در دههی 1960 میلادی، بسیاری از رشتههای هنر و علوم انسانی، از جمله ادبیات را تحت تأثیر قرار میدهدو ادبیاتی که بر اساس شالودهشکنی و تفاوت زیباییشناختی، ساختارهای تکهتکه، نسبیتگرایی، عدم قطعیت و مرکزیتزدایی استوار است، به گرایش اصلی نویسندگان و شاعران جهان تبدیل میشود. ایهاب حسن عدم قطعیت را به عنوان یکی از ویژگیهای مهم پسامدرنیسم در مقابل قطعیت مدرنیسم قرار میدهد. از نظر وی عدم قطعیت مفهوم پیچیدهایست که مفاهیم گوناگونی همچون ابهام، ناپیوستگی، تکثرگرایی، تصادف، تحریف و... به ترسیم و طرحریزی آن کمک میکنند.
عدم قطعیت را میتوان در اکثر عناصر رمان پسامدرن مشاهده کرد. از این رو، در این مقالهشگردهایی که نویسندهی پسامدرن با استفاده از آن مفهوم قطعیت را در داستان به چالش میکشد، مورد بررسی قرار میگیرد تا به این پرسش پاسخ داده شود که این شگردها چگونه در رمان کتاب اعتیاد اثر شهریار وقفیپور عدم قطعیت را به کل داستان تسری میدهند؟
بررسیها نشان میدهد در پنج عنصر اساسی این داستان؛ یعنی روایت، شخصیت، زبان، زمان و مکان و شکل به گونهای آشکار عدم قطعیت وجود دارد و نویسنده با استفاده از شگردهایی همچون روایتهای متعدد و متناقض، تغییر راوی و زاویهی دید، راویان غیر قابل اعتماد، شخصیتهای خنثی، استحالهی شخصیت، زبانپریشی، زمان و مکان نامشخص و آمیختن ژانرها و سبکهای ادبی خواننده را در موقعیتی تردیدآمیز قرار میدهد.از اینرو، پراکندگی، چندگانگی، ناپایداری و عدم وحدت، به منظور مخالفتبا تمامیتخواهی و قطعیت،بر کل داستان حاکم میشودوخوانندهرا از دریافت معناییواحد باز میدارد.
.1 مقدمه
همراه با جهانی شدن جریان پسامدرنیسم، این جریان بهتدریج وارد عر صهی ادبیات ایران شد. در مورد اینکه آیا پ سامدرنی سم جریانی برآمده از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعهی ایران است یا صرفا تحتتأثیر ترجمههای آثار نویسندگان غربی به ادبیات فارسی راه یافته است، اختلافنظر وجود دارد. گروهی معتقدند که ما در ایران اساسا وضعیت پسامدرن را تجربه نکردهایم، و آثار پسامدرن ایرانی صرفا تقلیدی، کلیشهای و فاقد عمقاند - اسحاقیان: 1385 و ضیمران: . - 1381 برخی با این گروه مخالفت میورزند و ا صرار دارند که پ سامدرنی سم یک جریان جهانی است و خواهناخواه هر جامعهای تحتتأثیر آن در وضعیت پسامدرن بهسرمیبرد و آثار و نشانههای آن در همهجا دیده میشود.
تحولات فکری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران در دهههای اخیر ن شانههایی از و ضعیت پ سامدرن را در ایران به ما نشان میدهد - داوری: 1375 و جهانبگلو: . - 1372 صرفنظر از طبیعی یا تصنعی بودن این جر یان در ایران، نوی سندگان ب سیاری به این سبک و سیاق دا ستان مینوی سند؛ یکی از این نوی سندگان شهریار وقفیپور ا ست.وقفیپور سال 1356 در زاهدان متولد شد. وی مهندس مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف وکار شناس ار شد ر شتهی فل سفهی هنر از دان شگاه علامه طباطبایی، نوی سنده، مترجم، منتقد و پژوهشگر ادبی ا ست.
.2پیشینهی پژوهش
- منصوره تدینی در کتاب پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، مؤلفهی عدم قطعیت را در چند رمان و داستان کوتاه در کنار دیگر مؤلفهها بررسی کرده است.
- حسین پاینده در کتاب دا ستانهای کوتاه در ایران - جلد سوم، داستانهای پسامدرن - ، در خلال بررسی ویژگیهای پسامدرنیستی داستانهای کوتاه ایران، به عدم قطعیت نیز توجه داشته است. اگر چه در برخی پژوهش ها، مؤل فهی عدم قطع یت در خلال دیگر ویژگیهای داستانهای پسامدرن تحلیل شده است، اما تا کنون این مفهوم به صورت م ستقل و مب سوط در مقالهای علمی- پژوه شی مورد بررسی قرار نگرفته است.
از آنجایی که عدم قطعیت به شکلی برجسته در اکثر عناصر رمان کتاب اعتیاد قابل مشاهده و ارزیابی ا ست و این رمان تاکنون مورد برر سی قرار نگرفته ا ست، این پژوه شمیکو شد با تفکیک عنا صر ا سا سی رمان پ سامدرن، مفهوم عدم قطعیت را به طور جداگانه در هر عنصر این رمان تبیینکند و با تمرکز بر این مفهوم،تأثیر آن را بر پراکندگی، چ ند گانگی، نا پا یداری و عدم و حدتمع نایی مورد ارز یابی قرار دهد.
.3چارچوب نظری پژوهش
جریان پسامدرنیسم در دههی 1960 میلادی، بسیاری از رشتههای هنر و علوم انسانی، از جمله ادبیات، به خصوص ادبیات داستانی آمریکا را درگیر خود کرد؛ سپس به دیگر کشورها راه یافت. واژهی پ سامدرن، واژهای مناقشهپذیر و بحثانگیز است و تعریف قطعی و تعیین حدود برای اصطلاحی که خود عدم قطعیت و نسبیگرایی را ا ساس کار خود قرار میدهد، و حد و مرز م شخ صی ندارد، آ سان به نظر نمیر سد.
