بخشی از مقاله
چکیده
امروزه جنگلها، مراتع، حریم رودخانهها، سواحل، آبشارها، رخسارههای کوهستانی و عارضههای خاص بیابانی به عنوان میراث عمومی3 تکیهگاه اصلی مقابله با تغییرات آبوهوایی، ضامن حفاظت محیطزیست و نیز زمینه اشتغال پایدار هستند. شاید استان کرمانشاه یکی از معدود استانهای کشور در این زمینه است که بهدلیل برخورداری از شرایط بینظیر زمینشناسی، توپوگرافی، پوشش گیاهی و موقعیت جغرافیایی برخوردار از قابلیت قابل توجه اکوتوریسم است.
این قابلیتها در مقیاس جهانی، منطقهای و درون کشوری حائز اهمیت بوده و در شرایطی که بیکاری یکی از معضلات مهم استان کرمانشاه است، میتواند هم در زمینه اشتغال نقش کلیدی داشته باشد و هم در حفاظت از منابع طبیعی که متاسفانه به شکل تغییر کاربری مایه نگرانی است، موثر باشد. در این بررسی مهمترین جاذبههای طبیعی استان کرمانشاه به همراه مهمترین پیشنیازهای لازم یا ساختارهای مورد نیاز برای استفاده دو منظوره - اشتغال و حفاظت از این منابع ارزشمند - مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله 15 مورد قابلیت اکوتوریسم در استان کرمانشاه مورد اشاره قرار گرفته است و عوامل تهدید کننده و زیرساختهای مورد نیاز مهمترین آنها نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
-1 مقدمه و بیان مسأله
اکوتوریسم4 یا طبیعتگردی، گونهای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از پدیدههای طبیعی جذاب و ویژه سفر میکنند. این قبیل پدیدهها عمدتا دستنخورده هستند و شامل گیاهان، جانوران، عارضههای طبیعی از قبیل کوه، آبشار، غار، مسیرهایی از رودخانه، تالاب، ساحل دریا، برخی باغات و مواردی از این قبیل باشد. بطور عموم اهداف گردشگری طبیعی متنوع است، اما آشنایی بازدیدکنندگان با شرایط طبیعی، ایجاد زمینه حفاظت از منابع طبیعی، کسب درآمد و ایجاد اشتغال و آشنایی با فرهنگهای محلی عجین شده با کشاورزی و معیشت مردم می باشد.
امروزه هدف از اکوتوریسم برایندی از حفاظت و پایداری اکوسیستمها و اشتغال است و به همین دلیل خود یک صنعت1 است. بحث حفاظت از اکوسیستمها از سوی انجمن جهانی اکوتوریسم2 مورد توجه است. با این حال بحث اقتصادی و ایجاد اشتغال نیز مورد توجه جدی است و در خیلی از کشورها زیرساختهای لازم در این زمینه فراهم آمده است.
بنابر برآورد انجمن جهانی اکوتوریسم 83 درصد کشورهای در حال توسعه از پتانسیل طبیعی خود برای صادارات استفاده می کنند، در حالیکه برخی کشورها از جمله کاستاریکا، اکوادور، نپال، کنیا، ماداگاسکار و حاشیه قطب حنوب عارضههای طبیعی نقش کلیدی در اکوتوریسم و به تبع از آن اشتغال و تولید ناخالص داخلی دارد - انجمن جهانی اکوتوریسم، . - 2018
امروزه، جنگلها، مراتع، حریم رودخانهها، سواحل، آبشارها، رخسارههای کوهستانی - غار، آبشار، واریزه، مخروطافکنه - ، سواحل و عارضههای خاص بیابانی به عنوان منابع و میراث عمومی3 ثبت شده اند. به عنوان نمونه 92/3 درصد جنگلهای جهان ملی هستند - فائو ، . - 2016 بطور کلی حفاظت و بهرهبرداری پایدار از این منابع ارزشمند لازمه تداوم خدمات زیستمحیطی و تولید ثروت ملی - فائو، - 2015 و تکیهگاه اساسی مقابله با تغییرات آبوهوایی و پایداری کشاورزی خواهد بود.
- کاستانزا و همکاران، . - 2014 ارزش مالی خدمات زیستمحیطی در مقیاس جهانی مواردی چون تعادل اقلیمی، کاهش آشفتگیهای محیط - فرسایش، سیل، خشکسالی و ... - ، پایداری منابع آب، تشکیل خاک، پالودگی آلایندهها، پایداری کشاورزی و گردشگری حدود 125 تریلیون دلار در سال - بر مبنای سال - 2011 است، اما به دلیل تغییر کاربری اراضی سالانه تا حدود 20 تریلیون دلار از این منافع کاسته شده و فدای منافع کوتاه مدت افراد و گروهها و گسترش شهرها میشود - فیگس و همکاران، 2015؛ کاستانزا و همکاران، . - 2014 بازخورد این روند تشدید بحرانهای زیستمحیطی، بویژه افزایش انتشار کربن آلی خاک به اتمسفر، کاهش مقدار بارش و تشدید گرد و غبار است - روزنفلد و همکاران، . - 2001
بنابر این، تخریب هریک از عارضههای ارزشمند و بی نظیر طبیعی در قالب تغییر کاربری نه تنها اکوسیستمها را شکننده کرده و پیامدهایی چون سیل، فرسایش، گرد و غبار و بیابانزایی را تحمیل مینماید، بلکه جامعه را نیز از فرصت اشتغال ناشی از اکوتوریسم محروم خواهد نمود - حشمتی و قیطوری، . - 1397 هدف از انجام این تحقیق شناسایی چشماندازهای طبیعی و فعالیتهای انسانی مرتبط با آنها برای اکوتوریسم و زیرساختهای مورد نیاز مرتبط با آنها در استان کرمانشاه بود.
-2 روش پژوهش
-1-2 منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه جاذبههای طبیعی اکوتوریسم در استان کرمانشاه بود. این استان در غرب کشور با مساحت حدود 2/5 میلیون هکتار با مختصات جغرافیایی استان در بین طولهای جغرافیایی 45 24 - 48 06 شرقی و عرضهای جغرافیایی - 35 17 33 41 شمالی قرار دارد. قابلیت اکوتوریسم در استان کرمانشاه برگرفته از شرایط زمینشناسی، توپوگرافی، خاکشناسی، اقلیمی، پوشش گیاهی و موقعیت جغرافیایی آن است.
شرایط و ویژگیهای زمینساخت ایران و بطور ویژه زاگرس مهمترین عامل تاثیر گذار در این مزینه محسوب میگردد. حوضههای رسوبی و زمینساختی استان کرمانشاه بسیار گوناگون اند که از میان آنها تاثیر از موقعیت ویژه ایران در محل برخورد دو ابرقاره اوراسیا و گندوانا، چیرگی زمینساخت قطعهای، بلوکی، جدایش و برخورد ورقهای قارهای موثر بوده است.
-2-2 روش تحقیق مراحل انجام این تحقیق به شرح زیر بود:
-1-2-2 گردآوری آمار و اطلاعات اولیه در زمینه پدیدههای طبیعی با قابلیت اکوتوریسم؛ در این مرحله برخی چشماندازها و پدیدههای طبیعی از قبیل آبشار، سراب، رودخانه، کوه، قله، غار، جنگل، مرتع و مخروطافکنه که منظره و زیبایی آنها قابل توجه است، مورد شناسایی قرار گرفت.
-2-2-2 رتبهبندی پدیدههای - عارضهها - شناسایی شده؛
در این مرحله از محل هریک از پدیده ها بازدید اولیه انجام شد و پتانسیل و ارزش محل بازدید از نظر فاصله تا مرکز استان، میزان برخورداری از زیرساختهای مورد نیاز، امتیاز قابل توجه برای گردشگری - زیبایی، شکل، قدمت و ... - مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. در نهایت رتبهبندی قابلیت گردشگری هر پدیده در سطوح مختلف - محلی، استانی، ملی و جهانی - انجام شد.
-3-2-2 شناسایی برجستگی - امتیاز ویژه هریک از نقاط انتخاب شده - ؛ بر اساس نتایج مرحله قبلی، برجستگی ویژه و منحصر به فرد هریک از پدیدههای واجد قابلیت گردشگری در مقیاس ملی و جهانی مورد ارزیابی قرار گرفت. شکل خاص چشمانداز، جنبه تاریخی و قدمت - مثلا تودهای از گونههای جنگلی و مرتعی دستننخورده در یک منطقه که قابلیت پارک های طبیعی را داشته باشد - از مهمترین این معیارها بود.
-4-2-2 بررسی آسیبپذیری و میزان تخریب عارضه - بر اثر تردد، کندن گیاهان، آتشسوزی و .. - پیامدهای ناشی از تبدیل به مرکز گردشگری بر اثر تردد، آلودگی محیطزیست، کندن گیاهان و آتش وسوزی مورد بررسی قرار گرفت.
-5-2-2 بررسی و تعیین زیرساختهای مورد نیاز
در این مرحله زیرساختهای مورد نظر در دو بعد الف- لزوم حفاظت از منطقه و ب- امکانات رفاهی مورد نیاز بررسی گردید. به عنوان نمونه حضور حافظین برای پایش و کنترل بوتهکنی، سرشاخهزنی و رهاسازی زباله و پسماندهای پلاستیکی در محیط به همراه آموزشهای عمومی مختلف بهمنظور مهار آتشسوزی - برای پارکهای جنگلی - و نیز افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش و اهمیت منابع طبیعی ضروری است.
