بخشی از مقاله
چکیده:
فرصتها و چالشهای مدیریت تعارض و شرایط استفاده از آن در مدیریت اسلامی عنوان مقاله حاضر است که هدف آن بررسی مفهوم تعارض و مدیریت تعارض از نظر مکاتب و دیدگاههای مدیریت و یافتن وجوه اشتراک و افتراق آن با دیدگاه اسلامی باشد. روش تحقیق حاضر به روش کتابخانهای و به صورت روش عقلی و نقلی با استفاده از منابع مختلف از جمله کتب و مقالات مختلف مدیریتی و همچنین بهرهبرداری از قرآن، احادیث و سنت - سیره و سخن معصومین - میباشد که در آن نتایج پژوهش به شرح ذیل میباشد:سه نگرش عمده، درباره تعارض در بین مکاتب مختلف وجود دارد. دیدگاه اول، دیدگاه سنتی میباشد که معتقد است تعارض بدوا امری مخرب بوده و باید از ان اجتناب نمود.
دیدگاه دوم ، مربوط به مکتب روابط انسانی است که معتقد است، تعارض امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است و دیدگاه آخر، دیدگاه تعاملی میباشد که معتقد است دو نوع تعارض کارکردی و غیر کارکردی - مثبت ومنفی - وجود دارد و حتی در جاهایی نیاز است که مدیران نسبت به ایجاد تعارض اقدام نمایند. در واقع هر کدام از دیدگاه های فوق، در جاهایی دچار افراط و تفریط در زمینه تعارض شدهاند. مکتب اسلام دیدگاه متعادلی نسبت به پدیده تعارض بیان داشته و با وجود اعتقاد به دو نوع نگرش مثبت و منفی در این زمینه، تأکید میکند مرز بین تعارضات مثبت و منفی به عواملی از جمله نیت افراد، توانایی اشخاص، نوع موضوع و مهمتر از همه موقعیت تعارض بستگی دارد.
کلمات کلیدی: مدیریت، مدیریت تعارض، مدیریت اسلامی.
مقدمه:
انسان بودن یعنی تعارض را تجربه کردن - رابرت بولتونُ، سهرابی حمیدرضا، . - 1391 تعارض زمانی رخ میدهد که دو یا چند نفر از افراد در مقابل یکدیگر قرار میگیرند، زیرا نیازها، ارزشها، خواستهها و اهداف آنها متفاوت است - تومیِ، . - 1999 امروزه تعارض سازمانی از جمله مباحثی است که توجه مدیران و دستاندرکاران سازمانها را به خود جلب کرده است - سلطانی، . - 1377 وجود افراد مختلف با ویژگیهای شخصیتی، نیازها، باورها، انتظارات و ادراکات، بروز تعارض در سازمانها را اجتناب ناپذیر کرده است - درگاهی، . - 1387 یکی از مباحث اصلی مدیریت سازمانها، رویارویی با این تفاوتها و اختلافات سازمانی است که هر مدیری وقت قابل ملاحظهای برای حل آنها اختصاص میدهد. ضرورت وجود تناقض درست مثل ضرورت وجود هو است، باید با آن ساخت و زندگی کرد نه اینکه آن را کنار گذاشت - نجف بیگی، . - 1387
ما متوجه شدهایم که تعارض غیر قابل اجتناب است. تعارض در بهترین حالت خود، اخلال آمیز و در بدترین حالت خود به طرز باور نکردنی، مخرب است. با وجود این تعارض میتواند فواید مهمی داشته باشد: به ویژ زمانی که ماهرانه با آن برخورد شود، تعارض می-تواند موجب صمیمیت شود، به رشد کودکان کمک کند، پیشرفت فنی را برانگیزد و به پدید آمدن و نو شدن سازمانهای اجتماعی، مذهبی، سیاسی و بازرگانی کمک کند و مهم اینکه چگونه میتوان تعارض را مهار کنیم، تا خطرات آن به حداقل و مزایای آن به حداکثر برسد - بولتون،. - 1391 تحقیقات نشان میدهد که بیشتر مدیران حدود %20 از وقت خود را در ارتباط با تعارض و چگونگی مقابله با آن صرف میکنند و با وجود اینکه آنها بر این نکته واقفند که تنها عنصر ثابت در معادلات عصر حاضر، عنصر تغییرات استو مقوله ثبات سازمانها، عقیدهای قدیمی و منسوخ شده، لذا با این اوصاف ترجیح میدهند از تعارض به نحوی دوری جویند.
اما در این بین یارگیری و تیمسازی به منظور تشکیل جبهه در مقابل حرکتهای متعارض، فعالیت درست و غالب نمیباشد و صرف تعادل و آرامش محض همواره مطلوب نبوده، بلکه ایجاد اندکی عدم تعادل، مشخصه و لازمه توسعه سازمانهای قرن 21 و هر مجموعه طالب تحرک و پویایی است.در نتیجه مدیران عملیاتی سازمانها میتوانند با تغییر پارادایم و نگرش خود و همچنین کسب مهارتهای لازم ضمن مدیریت تعارض وکسب توانائی برای یافتن نقاط مشترک قادر شوند راه حل معقول برای نقطه نظرات ناهمگون در محیط کار ایستا و ثابت پیرامونی خود یافته و از برآیند آن فرصتی را برای ایجاد تحول و محیطی پویا و انعطاف پذیر در سازمان خود خلق نمایند. بدیهی است در صورت مدیریت چالشهای برآمده از تعارض، فرصتهای طلایی برای مدیران اجرایی جهت ایجاد تحول و تحرک در سازمانها فراهم خواهد شد - عباسی جوکندان،. - 1390
نظریه سنتی که عقیده دارد تعارض بدوا مضر بوده و همیشه دارای اثر منفی بر روی سازمان است. نظریه روابط انسانی که تعارض را یک پدیده طبیعی و اجتناب ناپذیر در همهی سازمانها میداند و با موجودیت ان در سازمان موافق است - عرب کلمری، . - 1383 و نظریه تعاملی که نقش اصلی این شیوه در باره تعارض این است که این پدیده، مدیران سازمانها را وادار میکند که در حفظ سطح معینی از تعارض بکوشند و تعارض را در حدی نگه دارند که بتواند گروه را زنده، با تحرک و خلاق و منتقد به خود نگه دارد - مهمانفر، . - 1384آنچه در قرآنکریمتحتعناوین، نور و ظلمت، حق و باطل یا خیر و شر و عدل و ظلم، آمده است و داستانهای فراوانیچون داستان موسی و فرعون، دقیانوس و اصحاب کهف و غیره همه نشانگر وجود تعارض، است - فیاضی، . - 1388 بنا بر آنچه گفته شد و با توجه به مکتب اسلام، این مقاله برآن است تا از دیدگاه اسلام و مدیریت اسلامی به این موضوع پرداخته و تفاوت دیدگاه اسلام در مورد تعارض و مدیریت تعارض را با نظریههای پیشین بیان کرده و به سؤالات اساسی زیر پاسخ داده میشود:
-1مدیریت تعارض با نگرش اسلامی چگونه خواهد بود؟ آیا اسلام به تعارض با دید مثبت نگاه میکند یا منفی؟ یا بستگی به عوامل دیگر، شرایط و موقعیت دارد؟
-2تفاوت دیدگاه اسلامی با سایر دیدگاههای مدیریتی در زمینه تعارض و مدیریت تعارض در چیست؟
آنچه در این مقاله به معنی تعارض مورد بررسی قرار میگیرد، تعارض بین مؤمنان و به خصوص مدیران و دست اندرکاران اسلامی میباشد. چرا که تعارض از نظر قرآن، موضوع وسیعی میباشد و با معانی مختلفی از طرف مفسرین قرآن و احادیث مورد بررسی قرار گرفته است.
مفهوم تعارض:
از تعارض تعاریف بسیاری صورت گرفته است. در فرهنگ لغات فارسی از تعارض به عنوان متعرض شدن و مزاحم یکدیگر شدن، با هم خلاف کردن و اختلاف داشتن یاد شده است. کوتاهترین تعریف از تعارض به نقل از داچّ عبارت است از"عدم توافق و تفاهم در مورد فعالیتهای انجام شده". نویسنده دیگری تعارض را "عدم توافق بین دو یا چند گروه" میداند - سلیمانی، . - 1384رابینزْ هر نوع مخالفت یا تعامل خصمانه را تعارض مینامد و منشأ آن را کمیابی منابع، موقعیت اجتماعی، قدرت یا نظامهای ارزشی متفاوت میداند و چنین بیان میکند: تعارض فرایندی است که در آن تلاش عمدی شخص "الف" برای خنثی سازی تلاش های شخص "ب" از طریق نوعی مانع تراشی، به عجز و ناکامی شخص"ب" در دستیابی به هدفها یا منافعش منجر میشود - رضاییان، 1382ص6، نجف بیگی، 1386، ص. - 221
دفتَ به سطح اجتماعی و گروهی تعارض توجه داشته و معتقد است که تعارض نوعی رفتار بین گروههای سازمانی است. البته هنگامی که عدهای خود را متعلق به یک گروه میدانند چنین میپندارند که سایر گروهها مانع رسیدن آنها به اهداف و مقاصدشان میشوند - مسعودی، میرزایی، . - 1388 توماسُ از صاحبنظرانی است که در موضوع تعارض کار زیادی انجام داده است. او تعارض را شرایطی میداند که در آن مسایل مورد توجه دو طرف، ناسازگار و ناهماهنگ به نظر میرسد - آسترکی، . - 1384
دیدگاههای مختلف تعارض:
دیدگاه سنتی: در این دیدگاه فرض بر این گذاشته شد که تعارض بد است. تعارض بار منفی داشت و مترادف واژههایی چون سرکشی، تمرد و تخریب بود که بدین صورت بر بار منفی آن میافزود و باید از آن اجتناب میش - رابینزًٌ، 1374، جلد2، ص. - 720 تئوری سنتی بر هماهنگی، نظم و اجرای امور، بدون هیچ دردسری تأکید میورزد. در تئوری بوروکراسی که از مکاتب کلاسیک مدیریت به شمار میآید، وجود تعارض، نشانه وجود آشفتگی در سازمان، ضعف و شکست مدیر نسبت به اجرای برنامهها و یا نشانهای بر عدم وجود کنترل کافی در سازمان تلقی میگردد. - مسعودی، میرزایی، . - 1388 رواج این نظریه از سال 1900 تا دهه 1940م بوده است - شکرانی، نصر اصفهانی، احمدی کوپایی، . - 1390
دیدگاه روابط انسانی:
در سال 1950 پیدایش دیگاه روابط انسانی، جایگزین دیدگاه سنتی گردید. در بین تئوری پردازان این مکتب، اختلاف نظرهای اساسی نسبت به تعارض مشاهده میشود. گروهی مانند مایوٌٌ، تعارض سازمانی را یک بیماری اجتماعی میدانند و در مقابل، همکاری را عامل سلامتی سازمان معرفی میکنند - میرکمالی. - 1371 مری پارکر فالتٌٍ از جمله نظریه پردازان این مکتب، است که تعارض را به عنوان یک مسئله بد، زیان آور، و مخل فعالیتهای سازمان تلقی نمیکند. وی معتقد است که هیچ سازمانی، فارغ از تضاد و برخورد نیست و زندگی بدون تضاد و برخورد، ملال آور است - مسعودی، میرزایی، . - 1388 ولی به طور کلی این نظریه، تعارض را یک پدیده اجتناب ناپذیر و طبیعی در همه سازمانها میداند که با موجودیت آن در سازمانها موافق است. همچنین طرفداران مکتب مزبور، عقیده دارند که تعارض را نمیتوان حذف یا از بین برد. حتی در موارد زیادی به نفع سازمان است و عملکرد را بهبود میبخشد. این نظریه از آخرین سالهای دهه 1940 تا نیمه دوم دهه 1970 رواج داشت. - گرجی، طاهری، . - 1389
