بخشی از مقاله
چکیده
ظهور "توسعه پایدار" به مثابه مفهومی رایج، بحث درباره فرم - شکل - شهرها را مجددا احیاء نمود. این مفهوم دانشمندان و محققین را در رشته هاي مختلف جهت تحقیق و بررسی درباره شکل سکونتگاههاي انسانی که بتواند ضرورتهاي پایداري را تامین و در قالب یک شیوه صحیح و منطقی محیطهایی را با عملکردي متناسب از آنچه که هست بسازد، وادار ساخته است.
مقاله حاضر درصدد است تا مفهوم فرم پایدار شهري و مفاهیم طراحی آنرا بیان کند. بعلاوه، این تحلیل بر اصول نه گانه طراحی در رابطه با شکل پایدار شهري تاکید دارد، که عبارتند از: کاربري اراضی فشرده و کارا، استفاده کمتر از اتومبیل؛ با تامین دسترسی مطلوب، حفاظت از فرهنگ هاي محلی، حفاظت از اکوسیستمهاي طبیعی، محیط هاي زندگانی سالم با مسکن مناسب، اکولوژي اجتماعی سالم، اقتصادي پایدار، مداخله و مشارکت جامعه، استفاده بهینه از منابع، کاهش آلودگیها و زباله ها. در نهایت، اهداف متعارض در توسعه پایدار شهري - مدل مثلث برنامه ریز کمپل - بحث شده و سپس چالشهاي پیش روي برنامه ریزان تبیین میشود و در آخر راهکار برون رفت از آن بیان میشود.
مقدمه
در حال حاضر براي اولین بار در تاریخ ، تعداد بیشتري از مردم در مناطق شهري نسبت به مناطق روستایی زندگی می کنند بطوریکه پیش بینی هاي سازمان ملل حاکی از آنست که تا سال 2030 بیش از 60 درصد مردم جهان در نواحی شهري جهان زندگی خواهند کرد
این امر نشانگر آنست که سطح شهرنشینی بالا است و هنوز هم افزایش می یابد. ولی "... امروزه همه این احساس را دارند که اغلب مناطق شهري نامطلوب و نامناسب اند. یعنی محل هایی هستند: ناراحت کننده، زشت، گیج کننده و بی هویت. ..."
در راستاي این مسئله و به منظور اعتلاي سطح زندگی شهروندان، امروزه استراتژي ها و روش هاي جدیدي در برنامه ریزي شهري براي مدیریت توسعه نواحی شهري و افزایش کیفی سطح زندگی شهري ارائه شده است. در حقیقت، امروزه دیدگاه هاي برنامهریزي و از جمله برنامه ریزي شهري به سمت جنبه هاي کیفی، عدالت اجتماعی و محیط زیست گرایش پیدا کرده و برنامه ریزان شهري می کوشند با تکیه بر این ابعاد به توسعهاي پایدار و همه جانبه در شهر دست یابند که بتواند شهروندان را در دستیابی به زندگی مطلوب یاري نماید
موضوع پایداري4 در سالهاي اخیر بخش وسیعی از ادبیات شهرسازي را به خود اختصاص داده است و می تواند در مقیاس هاي مختلفی و در قالب طرحهاي متنوعی تعریف و تبیین شود
این مقاله به بررسی ابعاد مختلف توسعه پایدار در نواحی شهري می پردازد و درصدد است تا با تعریف و تحدید مفاهیم توسعه پایدار شهري و تبیین شاخص ها و ابعاد کلیدي و دیدگاهها و تجارب متفاوت راجع به آن و با نشان دان چالشها و موانع موجود پیش روي این رویکرد بتواند راهکارهاي مناسب و عملی را براي توسعه پایدار شهرهاي ایرانی ارائه دهد.
روش تحقیق در این مقاله" توصیفی- تحلیلی" است. و بدین منظور از بررسی مبتنی بر شیوه کتابخانه اي، اسنادي و مراجع به منابع الکترونیکی استفاده می شود.
توسعه پایدار و شهر پایدار
اصطلاح توسعه پایدار، براي اول بار بوسیله بارباروارد2 در اواسط دهه 1970 ابداع شد - - curwell & others,2006:1 بطور رسمی براي اول بار این واژه را برانت لند3 در سال 1987 در گزارش آینده مشترك ما مطرح نمود. تعریف عامه پسند از توسعه پایدار که نقطه مناسبی براي آغاز بحث در این مورد هم به حساب میآید تعریفی است که توسط خود برانت لند ارائه شده است :
»توسعه پایدار توسعهاي است که در آن نیازهاي نسل فعلی برآورده می گردد به گونه اي که به توانایی هاي نسل هاي آینده نیز براي تأمین نیازهایشان آسیبی وارد نشود. « این تعریف حاوي 3 ایده کلیدي است : توسعه، نیازها و نسل هاي آینده
بدون شک بحث از پایداري و توسعه پایدار بدون توجه به شهرها و شهرنشینی بی معنا خواهد بود. شهرها به عنوان عاملی اصلی ایجاد کننده ناپایداري در جهان به شمار می روند و در واقع پایداري شهري و پایداري چهانی هر دو مفهومی واحد هستند. بر این اساس با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تأثیر گذاري آنها، شناخت عوامل اصلی و کلیدي در جهت دست یابی به پایداري شهري، ضروري به نظر می رسد
اصطلاح شهر پایدار را اولین بار فردي سوئیسی بنام سویکو4در سال 2002در جلسه جهانی توسعه پایدار در ژوهواسنبورگ مطرح نمود. هدف کلی از طرح این مفهوم، ترویج توسعه پایدار شهرها در ابعاد اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی و فضایی بود
در واقع شهر پایدار شهري است که به دلیل استفاده از منابع، اجتناب از تولید بیش ازحد ضایعات، بازیافت آنها تا حد امکان و پذیرش سیاست هاي مفید در دراز مدت، قادر به ادامه حیات خود باشد، شهر پایدار در مقابل شهرهاي
نوگرا با مشخصات، وجود حجم زیاد ورودي در مقابل حجم زیاد خروجی قرار دارد. برنامهریزان شهر پایدار باید هدفشان را بر ابعاد شهرهایی با ورودي کمتر انرژي و مصالح و خروجی کمتر ضایعات و آلودگی متمرکز کنند
شکل: 1 شهرهاي پایدار با ورودي و خروجی کمتر و بازیافت بیشتر
بانک جهانی شهرهاي پایدار را شهرهائی میداند که:
-1 قابل زندگی هستند - - Livable؛ -2 رقابتی هستند - - Competitive؛ -3 بانکی هستند - - Bankable؛ -4 خوب مدیریت و اداره میشوند
بر طبق این اصول:
شهري قابل زندگی است که در آن همه ساکنین از فرصتهاي یکسان براي مشارکت و بهره مندي از زندگی اقتصادي و سیاسی شهر برخوردار باشند.
از این توضیحات چنین بر میآید که شهر پایدار در حقیقت شهري است که بطور نسبی سلامتی، رفاه، آسایش و امنیت را براي شهروندان مهیا کند و آنها را براي حفظ محیط زیست شهري از طریق دست یابی به کلیه ي اهداف اجتماعی و اقتصادي تشویق کند. بنابراین شهر پایدار را می توان به عنوان یک » آرمان مطلوب« 1 در نظر گرفت با داشتن تعلق خاطر خاصی به آرمانهاي اجتماعی و مفاهیم فضایی با داشتن قدرت سازماندهی مجدد طرح شهري و با فعالیت عمومی قانونی به نام "صلاح همگانی.
مفهوم توسعه پایدار شهري
توسعه پایدار شهري، حاصل بحث هاي طرفداران محیطزیست درباره مسائل زیست محیطی به خصوص محیط زیست شهري است که به دنبال نظریه »توسعه پایدار« براي حمایت از منابع محیطی ارایه شد. توسعه پایدار شهري نیازمند شناسایی محدودیتهاي محیطی براي فعالیت هاي انسانی در ارتباط با شهرها و تطبیق روشهاي طراحی در این محدودیتهاست
در این نظریه موضوع نگهداري منابع براي حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر مطرح است
بدین لحاظ با رواج مفهوم توسعه پایدار در قالب برنامه ریزي شهري، تحولات کیفی بسیاري در اهداف و دیدگاههاي برنامه ریزي شهري بوجود آمد. از آن به بعد، اهداف شهرسازي به افق هایی فراتر از اهداف کالبدي و کارکردي معطوف گردید و نقش زمین و فضا در تحقق توسعه پایدار شهري و اعتلاي کیفیت محیط زندگی، بسیار مهم تر و تعیین کننده تر شد. در واقع دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن یکی از مولفه هاي توسعه پایدار محسوب می شود که محتواي اصلی آن بر دو محور زیر استوار است : الف ایجاد تعادل و توازن میان ابعاد اقتصادي توسعه و ابعاد بوم شناختی آن، ب قبول مسئولیت در قبال سرنوشت نسل هاي آینده
اما در ادبیات علمی جهان درباره توسعه پایدار شهري تعاریف مختلفی وجود دارد که جهت روشن شدن و تفهیم بهتر ابعاد این اصطلاح به تعاریف توسعه پایدار شهري از دیدگاه پروفسور پیتر هال3 و پروفسور پرویز پیران - دو تن از سرشناسان رشته برنامه ریزي شهري ایران و جهان - پرداخته می شود :
توسعه پایدار شهري را پیتر هال این چنین تعریف کرده است »شکلی از توسعه امروزي که توان توسعه مداوم شهري و جوامع شهري نسل هاي آینده را تضمین کند. از نظر کالبدي، توسعه پایدار شهري یعنی، تغییراتی که در کاربري زمین و سطوح تراکم جهت رفع نیازهاي ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا به عمل می آید
