بخشی از مقاله
چکیده
با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و با شروع مقاومت رزمندگان اسلام در برابر رژیم متجاوز عراق، نوع ادبی جدیدی به نامادبیات دفاع مقدّس پا به عرصه ظهور میگذارد. این ادبیات که براساس تجربهگراییواقعیّتهای جنگ متولّد میشود، با به تصویر کشیدن پیامدهای مخرّب جنگ و مسائل انسانی آن، سعی در روشنگری ثبت این دوره از تاریخ کشورمان و انتقال فرهنگ مقاومت و...به نسلهای آینده را دارد.
حضور خاطره در ادبیاتدفاع مقدّس، نویدبخش ادامه حیات این نوع از ادبیات به شمار میرود. همچنین خاطرات اسیران ایرانی که پس از سالها مقاومت و پایداری به کشورخود بازگشتهاند، گونهای از ادبیات دفاعمقدّس محسوب میشودبا. توجّه به این که اسیران ایرانی، از همان روزهای آغازین اسارت، مورد اذیت، آزار و شکنجههای گوناگون نیروهای عراقی، قرار میگرفتند، در این تحقیق بر آن شدیم که به تبیین توصیفِ جلوههایی از زندگی اسیران ایرانی از لحظه به اسارتدرآمدن تا زمان آزادی آنها، با تأکید بر ابزارهای فشار و شکنجه دشمن، بپردازیم.
عراقیها برای دستیابی به اهداف خود، از اعمال انواع شکنجههای جسمی و روحی، نسبت به اسیران، دریغ نمیکردند و از هر وسیله و یا ابزاری - تونل مرگ، آب، حمام، تغذیه و توالت - ، برای آزاررساندن به آنها و تضعیف روحیه اسیران استفاده میکردندامّا، بازنمایی این خاطرات، در جای خود میتواند، اوج روحیه صبر، مقاومت و شجاعت را به جوانان این مرز و بوم و همچنین نسلهای آینده، نشان دهد.
مقدّمه:
در طول تاریخ بشر ودر میان ملّتهای گوناگون جنگهای بسیاری رخ داده است و از پس هریک پیامدهای ناگواری از قبیلِ مرگ، آوارگی، اسارت و ... پدید آمده است. اسارت یکی از نتایج اجتناب ناپذیر جنگ است. هدف از اسارت باید جلوگیری از مشارکتمجدّد اسیران، در جنگ باشد. در زمان اسارت، دولت بازداشت کننده مسئولیتهایی در قبال اسیران برعهده دارد. که مهمترین آنها، رفتار انسانی است. طبق قوانین »کنوانسیون ژنو« باید با اسرا رفتاری انسانی شود. هر گونه رفتار غیرانسانی با زندانیان جنگی از جمله، شکنجه، چه از نوع جسمی و یا روحی، هر گونه تنبیه بدنی، بی-حرمتی، فحّاشی و... ویا حتّی تهدید به این اعمال نیز موجب نقض قوانین بین الملل شده و جرم محسوب میشود و باید با دولت متخاصم، برخورد قانونی شود.
»ماده -13 با اسیران جنگی باید در هر زمان با انسانیت رفتار شود. هر عمل یا غفلت غیرموجه از طرف دولت بازداشتکننده که موجب فوت یک اسیر جنگی شود یا سلامت او را شدیداً در خطر اندازد، ممنوع است و در حکم تخلف مهم از این قرارداد شمرده خواهد شد....
در کشمکش جنگ ایران و عراق، تعداد قابل ملاحظهای از رزمندگان ایرانی به اسارت دشمن درآمدند. علیرغم ممنوعیتهایی شکنجه و بدرفتاری که قوانین کنوانسیون ژنو وضع کرده بود و با توجّه به خاطرات آزادگان، عراقیها در رفتار با اسیران جنگی آشکارا قوانین را نقض میکردند و از هیچ گونه جرم و جنایتی فروگذار نمیکردند. رفتار آنها از نخستین لحظات اسارت با ضرب و شتم و... - آغاز میشد و با ورود اسرا به اردوگاههای مختلف و عبور از تونل مرگ ادامه مییافت. آنها با خوی انتقامجویانه خود از شیوههای مختلفی برای شکنجه و تضعیف روحیه اسیران استفاده میکردند.
سینه پردرد این آزادگان مملو از خاطرات غمانگیز و پنددهنده است. ثبت این خاطرات و انتقال آن به آیندگان، فرهنگ پایمردی، خودسازی و انسانسازی را به همراه دارد.. خاطرات ایشان، دارای ارزشهای هنری، ادبی و تجربی بسیاری است که از درون آنها میتوان تصاویری قابل اعتماد از سالهای جنگ و مقاومت را بگونهای حسی و عینی مقابل چشم خوانندگان قرار داد.
از بزرگترین معضلات دوران اسارت، وضعیت وخیم بهداشتی اردوگاهها بود. مسائلی مانند آب، تغذیه، حمّام و توالت، از جمله مشکلات بهداشتی بودند که منجر به شیوع انواع بیماریهای روحی و جسمی در میان اسرا میشد. از آنجا که بهداشتبدن از جمله حمّام رفتن و... از ضرورتهای زندگی گذری بر خاطرات اسیران ایرانی در عراق با تأکید بر ابزارهای فشار دشمن - شکنجه - است، اما رژیم عراق از تغذیه، آب،حمّام و...برای دست یافتن به اهداف خاصّ ی از جمله درهم شکستن روحیه مقاومت و پایداری اسرا ، تنبیه و... استفاده میکرد.
دراین تحقیق برآنیم که چهرهای دیگرگون از اسارت را از زبان آزادگان سرافراز وبا توجّه به خاطرات آنها، به نسلهای آینده ارائه دهیم. نمونهای از این موارد، به عنوان شاهد مثال گزینش شده و در این مقاله، آمده است.
خاطرات آزادگان زیر مجموعه ادبیات پایداری است، زشتیها و بیدادگریهای جنایتکاران تاریخ را به عرصه نمایش میگذارد؛ تحقیق حاضر با این هدف انجام شده است که گذری بر زندگی اسیران در روزهای اسارتشان با تأکید بر ابزار فشار دشمن - رفتار شکنجه آمیز - ، به شیوههای گوناگون را در مقابل چشم خوانندگان قرار دهد و در راستای مهمترین اهداف والای خود که حفظ و حراست از فرهنگ ارزشمند دوران اسارت آزادگان و ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت است، گامهای بلندی بردارد.
در مقاله حاضر، به تحقیق وپژوهش در موارد ذیل، پرداخته میشود: -بررسی چگونگی برخورد رژیم عراق با اسیران ایرانی .
-بررسی انواع شکنجههای جسمی و روحی که عراقیها نسبت به اسیران ایرانی روا داشتهاند. -بررسی عناوین مختلفی از جمله: تغذیه، آب، تونل وحشت، حمام و توالت، به عنوان ابزار فشار دشمن - شکنجه - ، وآوردن شاهد مثالهایی از عناوین فوق با استناد به کتابهای خاطرات آزادگان.
با- توجّه به بررسیهای انجام شده، هیچ نوع تحقیق و پژوهشی با این رویکرد، بر روی خاطرات آزادگان دفاع مقدّس، انجام نشده است.
-تا کنون بیش از صدها کتاب با مضمون خاطرات آزادگان به چاپ رسیده و هر ساله نیز به حجم آن افزوده میشود. امّا همواره فقدان یک رویکرد علمی با چنین دیدگاهی - انتقال فرهنگ - ، در مورد این خاطرات احساس میشود.
- خاطره نویسی، به ویژه خاطره نویسی در دوران اسارت و جنگ، در ادبیات جهان از جایگاهی ویژه برخوردار است، امّا در ادبیات ایران چندان که باید مورد تحقیق و پژوهش، واقع نشده. همچنین در پژوهشهای علمی، به عنوان منبعی ارزشمند در مطالعات فرهنگی واجتماعی از توجّه کافی به آن غفلت شده است. از این جهت لازم است که با روش و دیدی علمی مورد بررسی قرار گیرد.
