بخشی از مقاله
چکیده
براي خانواده نباید مانند گذشته، نقش حاشیه اي در جریان تربیت فرزندان در نظر گرفت. رابطه خانه و مدرسه رابطه اي دوسویه است. در هر خانواده آرمانها و باورهایی در خصوص کسب علم و دانش وجود دارد که در تحصیل فرزندان اثر می گذارد. این باورها و آرزوها و به طور کلی فرهنگ خانواده در نحوه مشارکت خانواده ها با مدراس و تحصیل فرزندانشان خود را نشان می دهد. فرهنگ خانواده در خصوص تحصیل فرزندان، تغییرات زیادي یافته و این تغییرات در زندگی روزمره بازتاب یافته و روانشناسان، علماي علوم تربیتی، بنا به اهمیت آن به آن توجه کرده اند که حاصل آن می تواند اصلاح نظام مفهومی در شناسایی فرهنگ خانواده در خصوص تحصیل فرزندان باشد که به عنوان برنامه درسی نامرئی بیشترین تاثیر را بر برنامه درسی صریح دارد.
در این تحقیق چون هدف، مطالعه فرهنگ خانواده در مشارکت با اجراي برنامه هاي تحصیلی مدارس است، تجربیات اصیل و با معنی والدین مد نظر این مقاله بوده است. در این تحقیق داده ها به شیوه پدیدارشناسی از طریق مصاحبه هاي نیمه سازمان یافته به طبیعی ترین شکل از متن تعاملات و مصاحبه ها استنباط و ثبت و ضبط گردید. نمونه ها به صورت هدفمند انتخاب گردیدند و حجم آن با توجه به ماهیت پژوهش کیفی، تا اشباع داده ها - 16 - نفر ادامه یافت.
داده ها با استفاده از روش پیشنهادي اسمیت - 1995 - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. 9 مضمون اصلی از یافته ها استخراج گردید که عبارتند از: دلایل اهمیت تحصیل، شرایط و امکانات، روش هاي آموزشی والدین، مشکل آفرینی در زندگی، دلایل مشکلات از دیدگاه والدین، تاثیر مثبت همکاري روي فرزندان، معایب همکاري والدین، راهکارهاي والدین براي جلوگیري از مشکلات، پیشنهادات والدین براي افزایش کارایی و اثربخشی مدرسه. توجه به فرهنگ خانواده در سازماندهی مطلوب تعاملات تربیتی خانه و مدرسه ضروري و انکارناپذیر است.
لازم است چرخشی اساسی در جهت دوري گزیدن از تاکید غالب بر ویژگی هاي فردي روانشناختی یادگیرنده به سمت بسترهاي اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي و سیاسی او اتفاق بیفتد. بنابراین یکی از راهکارهاي اساسی براي تحول بخشی به برنامه هاي درسی، مطالعه فرهنگهاي تاثیرگذار بر برنامه درسی است.
مقدمه
خانواده در فرهنگ ایرانی پایه و ستون اصلی جامعه است. در ابتدا باید گفت که خانواده کانون رشد و تعالی فرزندان است، فرزندانی که قرار است جامعه را بسازند، و آداب و رسوم و فرهنگ کشور را در جامعه حفظ کرده و در بقاي آن بکوشند. خانواده به عنوان هسته اصلی هر جامعه داراي کارکردهاي گوناگونی می باشد و از گذشته تا کنون در کنار دین و دولت، سازنده جامعه ایرانی بوده است. افراد در این نهاد ضمن حفظ نسل، وظیفه تربیت فرزندان را بر عهده دارند
در طول دو سده اخیر خانواده ایرانی در جریان نوسازي فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور، تغییرات اساسی یافته است. چنانکه در بسیاري از موارد کارکردها و ویژگی ها و ساختارهاي آن دچار تحولاتی شده است که از عوامل این تغییرات، به این موارد می توان اشاره کرد: شرایط جدید اقتصادي، افزایش سطح تحصیلات، مشارکت بیشتر زنان، پررنگ شدن اهمیت تحصیل فرزندان، توسعه رسانه هاي جمعی و ...
خانواده به عنوان محلی که در آن فرد متولد می شود و این فرد کسی است که می خواهد جامعه را بسازد، این امر وظیفه خطیري را بر دوش خانواده می گذارد در نتیجه براي این کار تلاش زیادي لازم است تا اثربخشی لازم را داشته باشد. امروزه خانواده نقش حیاتی در تربیت فرزندان دارد اولا از اقتدار و اعتبار نهاد مدرن و تخصصی مدرسه در سایه تحولات اجتماعی کاسته شده و ثانیا در سایه همین تحولات بر نقش خانواده افزوده شده است. تعاملات آموزشی خانه و مدرسه، کمتر موضوع اندیشه و نظرورزي قرار گرفته است. رابطه خانه و مدرسه رابطه حقیقتا دو سویه معرفی می شود
در خانه مجموعه تجربیات یادگیري که همان برنامه نامرئی است در مرکز تاثیرگذاري است بنابراین فرهنگ خانواده داراي پیامدها و تاثیرات ماندگار بر ذهن و ضمیر کودك است که امري قابل اغماض نیست و برنامه درسی نامرئی تاثیر بسزایی بر برنامه درسی صریح می گذارد. برنامه درسی از نوع نامرئی - با تسامح ضمنی یا پنهان - ناظر بر تجاربی است که دانش آموز به طور طبیعی، متاثر از تنفس بر فضاي خانواده یا زیست در آن کسب می کند.
شاید هربرت والبرگ1984 - 1 و - 1988 نخستین کسی بوده است که از مفهوم برنامه درسی خانواده استفاده کرده است. مباحث والبرگ ذیل مبحث عام تر بهره وري آموزشی - تربیتی - قرار می گیرد که ناظر بر شناخت عوامل موثر در افزایش بازدهی مدرسه با اختیار شاخصی که همان یادگیري دانش آموزان، قرار می گیرد. او برنامه درسی خانواده را یکی از نه عاملی می داند که در مجموع، بهره وري یا یادگیري و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تعیین و تفاوتها را تبیین می کند. عوامل نه گانه که در سه دسته جاي داده شده اند عبارتند از:
دسته نخست: استعداد دانش آموز:
قابلیت یا توفیقات پیشین دانش آموز آن چنان که نمره آزمون نشان می دهد، رشد با شاخص سن تقویمی یا مرحله بلوغ، انگیزه و خودپنداره که در تمایل دانش آموز به استقامت در انجام تکالیف درسی منعکس می شود.
دسته دوم: آموزش:
زمانی که دانش آموز براي یادگیري صرف می کند، کیفیت تجربه آموزشی که شامل ابعاد روان شناختی و برنامه اي - برنامه درسی - نیز می شود.
دسته سوم: محیط روان شناختی:
برنامه درسی خانواده، فضا یا روح حاکم بر کلاس درس به عنوان یک گروه اجتماعی، همسالان خارج از مدسه، حداقل زمان استراحت که صرف مشاهده تلویزیون می شود.
عناصر برنامه درسی خانواده که در دسته سوم مطرح شد، از نگاه والبرگ - - 1984 عبارتند از: محاوره هاي آگاهی بخشی والدین با کودك درباره رخدادهاي روزمره، گفتگو درباره مطالعه در اوقات فراغت و تشویق کودك به آن، نظارت بر تماشاي تلویزیون کودك و تحلیل مشترك از مشاهدات تلویزیون، به تاخیر انداختن اجابت خواسته هاي کودك براي دستیابی به اهداف بلند مدت، ابراز عشق و علاقه، اظهار علاقه به رشد شخصی و علمی کودك.
ردینگ - 1992 - 2 در تحلیل جایگاه و اهمیت برنامه درسی خانواده یا همان فرهنگ خانواده آشکارا نقش بسیار تعیین کننده اي درباره سه جزء دیگر از اجزاي نه گانه بهره وري آموزشی دارد. مطالعات ردینگ نشان می دهد تاثیر برنامه درسی خانواده، تا دو برابر بیشتر از تاثیر متغیر شناخته شده دیگري مانند موقعیت اقتصادي- اجتماعی خانواده است. بنابراین فرهنگ خانواده به عنوان واحد ثابت ماوراي فردي است که بیشترین تاثیر را در برنامه درسی صریح ایفا می کند.
مواد و روشها
مردم نگاري یا قوم نگاري روش شناخته شده براي نیل به شناخت فرهنگ خانواده است. در مطالعات قوم نگاري به داده هاي متنوعی می توان اتکا نمود. ولکات1997 - 3به نقل از مهرمحمدي، - 1391 سه شیوه براي دستیابی به سه نوع داده ها را مطرح می سازد: نخست تجربه کردن مستقیم از طریق مشاهده که البته مشاهده مشارکت جویانه مورد توجه و تاکید است.
دوم، کاویدن که ناظر بر پرسش از مطلعین کلیدي و مصاحبه با آنان است. سوم، بازرسی کردن که ناظر بر بازبینی و مطالعه اسناد و مدارك مرتبط به موقعیت است.در این تحقیق چون هدف ما مطالعه فرهنگ خانواده در مشارکت با برنامه هاي تحصیلی مدارس است، کاوش تجارب والدین مد نظر این مقاله می باشد چون دریافت اطلاعات درباره حساسیتها و اولویتهاي نشات گرفته از خانواده از دید والدین، راهگشا می باشد. بنابراین واکاوي - پرسش و مصاحبه - در این موقعیت بیشترین کاربرد را دارد.
در این مطالعه کاوش به روش پدیدارشناسی انجام شده است که هدف آن درك ساختار اصلی پدیده هاي تجربه شده انسانی از طریق تجزیه و تحلیل توضیحات شفاهی شرکت کنندگان می باشد. بنابراین در این تحقیق، پدیده مشارکت والدین در تحصیل فرزندانشان و نحوه آن - مثبت و منفی - و روابط انسانی تجربه شده در پدیده مشارکت، از دیدگاه والدین کودکان دبستانی بررسی می شود که معطوف به مسائل روزمره و مسائل عمومی و خصوصی و تجربه کردن موقعیت می باشد.جامعه آماري این پژوهش را کلیه والدین دانش آموزان دوره ابتدایی شهر تبریز در سال 1391-92تشکیل می دهند.
نمونه گیري به صورت هدفمند آغاز شده و تا اشباع داده ها - عدم دریافت اطلاعات و داده هاي جدید - ادامه یافت که در نهایت تعداد والدین شرکت کننده در پژوهش به 16نفر رسید . جهت جمع آوري اطلاعات از مصاحبه هاي عمیق نیمه سازمان یافته استفاده گردید. مدت مصاحبه به طور متوسط 40دقیقه بود. کلیه مصاحبه ها ضبط شده و در پایان مطالب ضبط شده، دقیقا بر روي کاغذ پیاده گردیدند و پس از تجزیه و تحلیل، مصاحبه بعدي صورت گرفت. براي تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش پیشنهادي اسمیت - 1اسمیت،1995 به نقل از ادیب حاج باقري و همکاران، - 1389 استفاده شده است.
اسمیت سه مرحله را براي تحلیل دادهها در روش پدیدارشناسی پیشنهاد کرده است: -1 تولید دادهها -2تجزیه و تحلیل دادهها -3 تلفیق موردها
مرحله تجزیه و تحلیل دادهها شامل 4 مرحله میباشد:
-1 مواجهه اولیه : خواندن و بازخوانی یک مورد -2 تشخیص و برچسب زدن به مقوله ها -3 فهرست کردن و خوشهبندي مقولهها -4 ایجاد یک جدول خلاصه سازي
در تحقیق حاضر پس از اینکه متن مصاحبه ها تهیه شد محقق به خواندن و بازخوانی مکرر متن هر یک از مصاحبه ها پرداخت و مقوله هاي جزئی و فرعی تعیین و برچسب زده شد. پس از آن مقوله ها سازمان دهی و خوشه بندي شدند بدین معنا که با استمرار مقایسه و لحاظ کردن تفاوتها و شباهت هاي مقوله هاي فرعی، مقوله هاي کلی تر استخراج شد.سپس براي هر یک از مصاحبه ها یک جدول خلاصه سازي از مقوله هاي سازمان دهی شده تدوین شد - که شامل سه ستون″خوشه ها و مقوله ها″،″نقل قول کوتاه″،″شماره صفحه و سطر″بوده است - و در نهایت از طریق تلفیق، فهرست کاملی از مقوله ها استخراج شدند.
پژوهشگر با برقراري ارتباط مناسب جهت جلب اعتماد والدین در طی مصاحبه، بررسی مداوم داده ها2، تجزیه و تحلیل داده ها در اولین فرصت پس از اتمام هر مصاحبه، و نیز استفاده از نتایج آن براي تعیین کفایت داده ها و عودت نتایج مصاحبه به مشارکت کننده ها و استفاده از نظرات اصلاحی آنان، و مرور بعضی از مقوله هاي استخراج شده با تعدادي از شرکت کنندگان سعی نمود تا بر صحت و تاییدپذیري3 داده هاي پژوهش بیفزاید.
یافته ها
مضمون اصلی و چندین مضمون فرعی از داده ها استخراج شد که می تواند تجربیات والدین از مشارکت را در امر تحصیل فرزندانشان به تصویر بکشد. این مضامین عبارتند از: دلایل اهمیت تحصیل، شرایط و امکانات، روش هاي آموزشی والدین، مشکل آفرینی در زندگی، دلایل مشکلات از دیدگاه والدین، تاثیر مثبت همکاري روي فرزندان، معایب همکاري والدین، راهکارهاي والدین براي جلوگیري از مشکلات، پیشنهادات والدین براي افزایش کارایی و اثربخشی مدرسه.
مضمون اصلی - : - 1 دلایل اهمیت تحصیل: اولین مضمون دلایل اهمیت تحصیل از دیدگاه والدین است که شامل 2مضمون فرعی آینده فرزندان و یادگیري و دانایی می باشد.
