بخشی از مقاله
چکیده
شیخ علاءالدین نقشبندی، یکی از مشایخِ نقشبندیِ هورامان است که با سیّد عبداالله بِلبَری، عالم، شاعر و عارفِ آن دورهی هورامان، ارتباط نزدیکی داشته است. این دو شخصیتِ برجسته، نامهنگاریهایی داشتهاند که برخی ازها،آن صرفاً امورِ مربوط به طریقت و خانقاه را پوشش میدادهاند.
با توجه به اهمیت اینگونه اسناد در شناختِتاریخی هورامان، در پژوهشِپیشِ رو، یکی از این نامهها تجزیه و تحلیل شده است و گوشهایی از فرهنگِدینیِ هورامان در آن بیان شده است. طبق بررسی این سند، مشخص میشود که جامعهی آن دورهی هورامان، جامعهای عرفانگرا و صوفیمشرب بوده و آحاد جامعه، بهویژه مریدان و منسوبان، از اوامر مشایخ نقشبندی دربارهی امورِرفاهی و عمرانیِ خانقاهها، تبعیت میکردهاند. همچنین مشخص میشود که نفوذ سرشارِ طریقت نقشبندیه در میان مردم، فرهنگ دینی آنان را متأثر از آموزههای این طریقت کرده است.
1. مقدمه
فرهنگ، پدیدهای است که هستی آن به تدریج تکامل مییابد1 و ازعواملِ متعددی متأثر است. فرهنگ دینی که آن را مجموعهی باورها، ارزشها، نگرشها و دانشِ مذهبی و اخلاقی تعریف کردهاند 2 به ویژه درجوامع سنّتی، در پیوند با جریانهای اجتماعی است و از آنها تأثیر پذیرفته و بر آنها تأثیر میگذارد.
هَورامان در کردستان به عنوان ناحیهایسنّتی، در دو سدهی گذشته از طریقتِنقشبندیه متأثر بوده است و طبیعتاً فرهنگ دینی آن را دستخوش تحول کرده است. از آنجا که فرهنگ، در ادبیاتِملل، نِمود و بُروزی تمام دارد،در پژوهشِ پیشِ رو، از روی سَندی بازمانده که نامهای میانِ دو شخصیتِ برجستهی نقشبندییه هَورامان است گرایش به تصوف و عرفان اسلامی در فرهنگ دینیِ هورامان، بررسی شده و با توجه به گزارههای تاریخی برآمده از متنِ نامه، ویژگیهای عمدهی این گرایش و چگونگی تعامل مریدان و مشایخ، تبیین شده است.
.2 هَورامان
هورامان منطقهای است کوهستانی، سنگلاخ و صعبالعبور در کردستان، که در گذشتهای نه چندان دور، مردم سایر مناطق به زحمت توانستهاند به پارهای از آبادیهای آن، آمد و شد داشته باشند.3 این سرزمین، از سختترین و نامرتبترین کوهستانها تشکیل شده که بخش شمالی آن، اندکی بازتر است.
در دروه ی صفویه هورامان به عنوان ناحیهای در کردستان، از جنوب به شهرزور، از شرق به جوانرود و پاوه، از غرب به مریوان و از شمال به سنندج محدود میشد4 و در دورهی قاجار، به سه ناحیهی تخت، لهون و ژاوهرود تقسیم میشد که سه بلوک از بلوکات هفدهگانهی کردستانِ اردلان را تشکیل میدادند.5 این بخشها، بیشتر مستقل بودند و زیر بار حکمرانی اردلانیها نمیرفتند.
امروزه و در تقسیمات کشوری ایران، هورامان به دو استان کردستان و کرمانشاه تعلق دارد و قسمتهایی به نام هورامان تخت، هورامان دزلی و هورامان رزاب در کردستان و هورامان لهون در کرمانشاه را شامل میشود. بخش دوم هورامان در کردستان عراق واقع شده است که سرتاسر مناطق مرزی و شهر و روستاهای همجوار را در بر میگیرد.
