بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مباحث قابل توجه در عقود اسلامی که توجه اندیشمندان اسلامی به ویژه فقهای امامیه را به خود جلب نموده است بحث کسب، کار و معاملات می باشد. شیخ انصاری به دلالت حدیث تحف العقول احکام دلالت و حجیت این روایت را به عنوان یک دلیل شرعی دانسته و علاوه بر سایر نصوص وارده از جمله - - اوفوا بالعقود - - و - - احل االله البیع - - و - - الا ان تکون تجاره عن تراض - - روایت مذکور را تلقی به قبول فرموده و احکام و فروعات جواز و عدم جواز معاملات را با تکیه بر چنین رویکردی بیان کرده است.
نویسندگان این مقاله در صدد آن بر آمدند تا ضمن اقوال مطرح شده در باره اعتبار و عدم اعتبار روایت تحف العقول به تبیین آرائ شیخ انصاری در مسئله معاملات بپردازند و رویکرد فقهی و حدیثی آن روایت را عرضه کنند. و در نتجه با توجه به اینکه بسیاری از فقیهان به ویژه شیخ انصاری به مضمون روایت عمل کرده و نسبت به آن فتوا داده است. این روایت نقل به معنا شده و نقل به معنا سبب شده و تکرار نقل به معنا مخل حجیت نیست. لیکن می توان استدلال کرد و گفت: این روایت برای فقیه قابل استدلال است و حجیت عمل به آن معتبر می باشد.
مقدمه و بیان مسئله
اولین روایتی که شیخ انصاری در مکاسب مطرح کرده، حدیث تحف العقول است که این حدیث را حر عاملی در وسائل الشیعه و نیز صاحب حدائق الناظره آن را نقل کرده اند.حدیث، بسیار حدیث مفصلی است اولاً: سند این حدیث بسیار معرکه آراء است و محل بحث است و ثانیاً مدلول و دلالت این حدیث محل بحث است. روایت تحف العقول که شیخ انصاری در مکاسب آورده، عنوان ضابطه دارد، اگر این روایات از نظر سندی برای ما قابل اعتماد باشد آنگاه به مضمون این روایات عمل کنیم و خیلی از مشکلات فراروی ما در مقوله معاملات حل خواهد شد، امّا اگر این روایت از نظر سندی برای ما قابل اعتماد نبود آن وقت آیا باید بگوییم اصل اولیه در هر معامله ای به مقتضای اوفوا بالعقود یااحلّ اﷲ البیع، صحت پیدا می کند، در نتیجه ما برای بطلان یک معامله دلیل خاص لازم داریم، یا باید بگوییم اصل اولیه در هر معامله ای فساد است و ما برای صحتش نیاز به دلیل خاص داریم.
سوالات اساسی این مقاله این است: آیا سند روایت تحف العقول مسند است یا مرسل؟ و آیا در موضع شک، باید برای صحت، به عمومات و اطلاقات تمسک کنیم یا اصل اولی اقتضای فساد می کند. برای دستیابی دقیق به پاسخ سوالات ابتدا به معرفی نویسنده روایت و راوی آن پرداخته و ضمن اشکال مطرح شده در باره سند روایت به بحت روایی و رجالی آن اشاره گردده و در خاتمه به بررسی مقصود و مراد از معاملات در این روایت پرداخته و حجیت و عدم حجیت آن مطرح می شود.
نویسنده و راوی تحف العقول
ابومحمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی، معروف به ابن شعبه. محدث، فقیه، رجالی و از شیوخ بزرگ علمای امامیه.وی در حران- یکی از روستاهای اطراف شهر حلب در سوریه- زاده شد. در حلب که یکی از شهرهای بزرگ و مهم علمی شام بود، پرآوازه و از چهرههای درخشان جهان اسلام به ویژه تشیع شد.
استاد وی ابوعلی محمد بن همام بغدادی و از مهمترین شاگردان وی که از پرفروغترین ستارههای جهان تشیع گردید، شیخ مفید بود.
طباطبایی بروجردی به نقل از علامه مجلسی در باره وی چنین نگاشته است:
» کتاب ایشان- تحف العقول- خود بهترین شاهد بر فضل و دانش و عظمت شأن ایشان میباشد.
