مقاله فرهنگ سازمانی پیش بینی کننده رضایت شغلی اعضای هیات علمی

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از انجام این مطالعه، بررسی رابطه فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی اعضاي هیات علمی بود. بر این اساس نمونه اي 358 نفري از بین کلیه اعضاي هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس با روش نمونه گیري خوشه اي انتخاب شد. ابزار اندازه گیري در این پژوهش، پرسشنامه فرهنگ سازمانی کامرون و کویین - 2006 - و پرسشنامه محقق ساخته رضایت شغلی بود که پس از تعیین روایی و پایایی آنها به کار گرفته شد. یافته ها نشان داد که از بین چهار نوع فرهنگ سازمانی ، فرهنگ سازمانی سلسله مراتبی با رضایت شغلی رابطه معنی دار نداشت و سه نوع فرهنگ سازمانی شایسته سالاري، قبیله اي و بازاري با رضایت شغلی رابطه مثبت داشتند. همبستگی فرهنگ سازمانی شایسته سالاري با رضایت شغلی اعضاي هیات علمی قوي تر بود. تحلیل رگرسیون همزمان مشخص کرد که دو فرهنگ سازمانی شایسته سالاري و بازاري می توانند رضایت شغلی را پیش بینی کنند. این دو نوع فرهنگ روي هم 29/6 در صد از واریانس متغیر ملاك را تبیین می نمایند. در این میان فرهنگ سازمانی شایسته سالاري سهم بیشتري نشان داد.

واژههاي کلیدي:فرهنگ سازمانی، فرهنگ بازاري، فرهنگ سلسله مراتبی، فرهنگ شایسته سالاري، فرهنگ قبیله اي، رضایت شغلی

١- مقدمه

اعضاي هیات علمی دانشگاه یکی از عوامل اصلی و مولفه هاي اولیه موفقیت دانشگاه ها در محیط رقابتی هستند . این موضوع به ویژه در مورد موسسات آموزشی صدق می کند که به رفتار کارکنان خود براي خدمت به دانشجویان اهمیت می دهند. {1} نارضایتی از شرایط استخدامی به رفتارهاي زیان بخش سازمانی منجر می شود.{2} این رفتارهاي منفی مرتبط با کار می توانند به هزینه هاي بیشتر براي به کارگماري و آموزش منجر شوند.{3} رضایت شغلی موضوع مورد علاقه محققان است، عمدتا به این دلیل که نقش مهمی در مدیریت منابع انسانی دارد. در موسسات آموزش عالی، سهم عمده اي از منابع به کارکنان اختصاص دارد و اثربخشی آنها به میزان زیادي بستگی به عامل انسانی دارد. {4}

رضایت شغلی کارکنان در موسسات آموزش عالی عامل مهمی براي کیفیت و پاسخگویی دانشگاه ها می باشد.{5}از سوي دیگر، فرهنگ سازمانی به عنوان متغیري مهم بر عوامل متعدد درون سازمان مانند عملکرد، تعهد و رضایت کارکنان تاثیر می گذارد. منابع انسانی با انگیزه، از عوامل مهم اثربخش در تحقق هدف هاي سازمانی است و این امر از رضایت و خوشنودي شغلی نشات می گیرد.{6} حضور رفتارهاي منفی مرتبط با کار به فرهنگی می انجامد که ارضاي نیازهاي کارکنان را مشکل می سازد و این احتمال را دارد که کارکنان به فرصت هاي شغلی دیگر بیاندیشند.{7} اگر چه در ادبیات تحقیق شواهدي یافت می شود که ارتباط بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی در دانشگاه ها را توصیف می کند، هنوز این ارتباط مهم است زیرا بر عملکرد سازمانی تاثیر بسزایی دارد. چنانچه سید و دیگران - 2012 - بیان می کنند. اعضاي هیات علمی راضی سرمایه بسیار ارزشمندي براي دانشگاه هاي امروز می باشند، زیرا مشارکتی فعال در ساخت یک کشور توسعه یافته و پیشرفته دارند.{8} بنابراین، هدف مطالعه حاضر بررسی ارتباط بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاي هیات علمی دانشگاه هاي غیر دولتی است.

٢- فرهنگ سازمانی    

فرهنگ سازمانی بوسیله آنچه با ارزش شناخته می شود، سبک هاي غالب رهبري، نمادها، زبان ، رویه ها و ویژگی هایی که یک سازمان را منحصر به فرد می سازد، تعریف می گردد.{9} در پژوهش حاضر براي عملیاتی کردن ساختار فرهنگ سازمانی، از چهار چوب ارزش هاي رقابتی1 استفاده می گردد. این چهار چوب در ادبیات آموزش عالی به گونه اي گسترده بین محققان پذیرش شده است نه فقط به این دلیل که مدلی از فرهنگ سازمانی ارایه می دهد، بلکه به این دلیل که وسیله اندازه گیري سایر پدیده هاي سازمانی مانند اثربخشی است.{10} این چهار چوب همچنین به عنوان ابزار ارایه نیمرخ فرهنگی و تحلیل مقایسه اي فرهنگ هاي سازمانی به کار گرفته می شود .{9}در چهار چوب ارزش هاي رقابتی، چهار نوع فرهنگ سازمانی معرفی می گردد: - 1 فرهنگ شایسته سالاري : به کارآفرینی، خلاقیت، نوآوري در کشف بازار هاي جدید و رشد سازمانی ارج می نهد. این فرهنگ بر انعطاف پذیري، انطباق پذیري و جهت گیري بیرونی تاکید دارد . - 2

فرهنگ قبیله اي: به تعهد کارکنان، وفاداري، توانمند سازي، گشودگی، اخلاق، مشارکت و کارگروهی ارج می نهد . این فرهنگ به انعطاف پذیري و جهت گیري درونی توجه دارد. - 3 فرهنگ بازاري: بر تحقق هدف ها ، بهره وري، اجراي وظایف، سودمندي، تعیین هدف ها و کارآیی تاکید دارد. این فرهنگ انعکاس دهنده محیط بیرونی است و به ثبات و کنترل توجه دارد. - 4 فرهنگ سلسله مراتبی : بر دستورات، همسانی، قطعیت، ثبات، کنترل و ساختار رسمی متمرکز است. قواعد و مقررات، تعیین مسوولیت ها، تصمیم گیري متمرکز، استاندارد سازي رویه ها و اندازه گیري، ارزش هایی هستند که عمیقا در این فرهنگ مورد توجه می باشند.{9} انواع متفاوت فرهنگ با جنبه هاي متفاوت اثربخشی سازمانی همراه می گردند.{11} فرهنگ سازمانی از جنبه هاي مختلف در محیط هاي دانشگاهی بررسی شده است. یکی از مهمترین آن ها این است که فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی اعضاي هیات علمی گره خورده است12}،.{13

-3   رضایت شغلی اعضاي هیات علمی

رضایت شغلی اعضاي هیات علمی، یک مساله پیچیده است که توصیف یا پیش بینی آن مشکل است.{14} در مطالعه حاضر، منظور از رضایت شغلی، رضایتمندي اعضاي هیات علمی از شغل و استخدام در موسسه آموزشی خود می باشد.{15} رضایت شغلی مورد علاقه محققان بوده است، عمدتا به این دلیل که نقش مهمی در مدیریت منابع انسانی دارد.{4}در موسسات آموزش عالی، تعداد کمی مطالعه در مورد ارتباط بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی انجام شده است. به عنوان مثال، هدف تحقیق دادگر و همکاران 2013 - - ، بررسی ارتباط بین فرهنگ سازمانی، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و تمایل به ماندن در سازمان بود.

385 پرسنل بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، ایران، در این پژوهش شرکت کردند. نتایج نشان داد که فرهنگ هاي شایسته سالاري و بازاري ارتباط مثبت معنی داري با رضایتمندي از همکاران داشتند. فرهنگ سلسله مراتبی رابطه مثبت و معنی دار با رضایت از دستمزد، کار و تداوم تعهد داشت. فرهنگ قبیله اي همبستگی مثبت معنی دار با رضایتمندي از دستمزد، فرصت هاي ارتقا و تعهد عاطفی داشت. یافته ها دلالت می کندکه مدیران موفق از طریق شناسایی فرهنگ هاي مناسب می توانند بین مدیران و کارکنان اعتماد ایجاد کنند ، افراد را برانگیزانند و جریان اطلاعات را مدیریت نمایند.{6}هدف عمده پژوهش تسفاشن 2011 - - ، بررسی ارتباط بین الگوي فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی کارکنان علمی دانشگاه آدیس آبابا در اتیوپی بود.

نتایج نشان داد که فرهنگ سلسله مراتبی تاثیر منفی بر رضایت شغلی کارکنان داشت. رابطه مثبت معنی دار بین فرهنگ بازاري و کل جنبه هاي رضایتمندي شغلی مشاهده گردید. اگر چه، همبستگی معنی دار بین فرهنگ هاي سازمانی قبیله اي و شایسته سالاري با جنبه هاي رضایت شغلی یافت نشد. بر اساس یافته ها پیشنهاد شده است که فرهنگ سازمانی در دانشگاه ها باید شناخته گردد و به سوي فرهنگ مطلوب کارکنان تغییر کند. فرهنگی که برمردم مداري، تشویق، برابري، اعتماد و آزادي علمی تاکید نماید.{16}احمدي و دیگران - 2014 - ارتباط بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاي هیات علمی در دانشگاه ایلام در ایران را بررسی نمودند. یافته ها نشان داد که همبستگی معنی داري بین دو متغیر وجود دارد. با توجه به یافته ها، نتیجه گیري شده است که فرهنگ سازمانی، به عنوان مهم ترین عامل محیطی مؤثر بر رضایت شغلی، می تواند موجب بهره وري و بهبود قابلیت هاي منابع انسانی گردد.{12}

-5   هدف و پرسش هاي تحقیق

هدف پژوهش حاضر تعیین نوع ارتباط بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاي هیات علمی دانشگاه هاي غیر دولتی در ایران ،آنگونه که اعضاي هیات علمی درك می کردند، بود. در این زمینه دو پرسش تحقیقاتی بررسی گردید.

- 1 آیا بین انواع فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاي هیات علمی رابطه معنی دار وجود دارد؟

- 2 کدام نوع فرهنگ سازمانی پیش بینی کننده قوي تري براي رضایت شغلی اعضاي هیات علمی می باشد؟

-6   روش تحقیق

6-1  جامعه و نمونه آماري

تحقیق حاضر، پژوهشی توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماري مطالعه حاضر عبارت از کلیه اعضاي هیات علمی تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس در ایران بود. پنج واحد دانشگاه آزاد اسلامی از میان بیست و چهار واحد در استان فارس از طریق روش خوشه اي انتخاب شدند. سپس همه اعضاي هیات علمی تمام وقت این پنج واحد دانشگاهی در نمونه تحقیق وارد شدند که% 74 از آنها مشتمل بر 358 نفر به پرسشنامه ها پاسخ دادند. پرسشنامه ها در واحد هاي دانشگاهی در اختیار آنها قرار گرفت.

6-2  ابزار سنجش فرهنگ سازمانی2

در مطالعه حاضر براي بررسی فرهنگ سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی، از ترجمه فارسی ابزار سنجش فرهنگ سازمانی تهیه شده توسط امین مظفري - 2008 - استفاده گردید.{17} کامرون و کویین - 2006 - این پرسشنامه را به زبان انگلیسی تهیه نمودند. ابزار سنجش فرهنگ سازمانی شش بعد فرهنگ سازمانی را اندازه می گیرد. این ابعاد عبارتند از رهبري سازمانی، انسجام سازمانی، تاکیدات راهبردي، مدیریت کارکنان، ویژگی هاي غالب و معیارهاي موفقیت که ادراك پاسخ دهندگان را از وضعیت سازمان نشان می دهند. از پاسخ دهندگان خواسته شد که به بیست و چهار سوال مرتبط با این شش بعد پاسخ دهند. پرسشنامه در مقیاس پنج درجه اي لیکرت بود که گزینه هاي بسیار مخالفم تا بسیار موافقم را در بر می گرفت . یکی از چهار سوال در هر یک از ابعاد با یکی از انواع فرهنگ هاي قبیله اي، شایسته سالاري، بازاري و سلسله مراتبی در ارتباط بود . نمره فرهنگ سازمانی براي هر پاسخ دهنده از طریق محاسبه میانگین هر یک از شش بعد به دست آمد. این میانگین دلالت به ادراك آنان از فرهنگ سازمانی دارد.{9}

6-3  پرسشنامه رضایت شغلی اعضاي هیات علمی

در مطالعه حاضر، پس از بررسی ادبیات تحقیق 14}،15،18، 19،20،{21، شانزده پرسش براي اندازه گیري رضایت شغلی اعضاي هیات علمی به عنوان نسخه اولیه تهیه گردید. پرسشنامه بر اساس مقیاس پنج درجه اي لیکرت از بسیار مخالفم تا بسیار موافقم تنظیم شد. براي اصلاح پرسش ها از چند نفر متخصص نظر خواهی گردید و توصیه هاي آنان به کار گرفته شد . در نهایت یک پرسشنامه دوازده سوالی براي اندازه گیري میزان رضایت شغلی اعضاي هیات علمی تهیه گردید.

6-4  روایی و پایایی

پس از تایید روایی صوري و محتوایی ابزار تحقیق توسط متخصصان و کسب مجوز از مسوولان، پرسشنامه ها به 60 عضو هیات علمی تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس به طور حضوري تحویل گردید. از پاسخ دهندگان خواسته شد که سوالات دشوار براي فهمیدن را مشخص کنند و پیشنهاد خود را ارایه دهند. 53 پرسشنامه برگردانده شد. سه پرسشنامه ناقص بود. به منظور تعیین ثبات داخلی، از آلفاي کرونباخ بر اساس نظر 50 پاسخ دهنده استفاده گردید. با توجه به بازخورد به دست آمده از مطالعه مقدماتی، برخی کلمات پرسشنامه ها اصلاح شد.هر چهار نوع فرهنگ سازمانی ضریب آلفاي بیشتر از0/70داشتند که عبارتند از: قیبله اي 0/705؛ شایسته سالاري 0/842؛ بازاري 0/767؛ سلسله مراتبی .0/740 آلفاي رضایت شغلی نیز 0/790 به دست آمد. با استفاده از محاسبه تخمینی جورج و مایلري - 2003 - ، پرسشنامه مطالعه حاضر از ثبات داخلی مناسبی برخوردار است. {22} به علاوه، نتایج تحلیل سوالها دلالت می کند که هیچ کدام از پرسش ها ضریب همبستگی کمتر از 0/30 با نمره کل نداشته است . این موضوع بیانگر این نکته است که کلیه سوال ها با مقیاس هاي مربوط به خود همبسته هستند23}،.{24

-7   یافته ها

پرسش :1 آیا بین انواع فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی اعضاي هیات علمی رابطه معنی دار وجود دارد؟
به منظور پاسخ گویی به این سوال از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که فرهنگ شایسته سالاري - r =0/507 - ، فرهنگ بازاري - r =0/477 - و فرهنگ قبیله اي - r =0/455 - با رضایت شغلی