مقاله فرهنگ پیشگیری از وقوع جرم در اسلام

بخشی از مقاله

چکیده

اسلام در راستای انجام رسالت اصلی خویش، بر اصلاح و تربیت اخلاقی افراد و رساندن انسان به مقامات والای معنوی تأکید ویژهای دارد. این امر میتواند علاوه بر سوق دادن انسان به سوی کمال نهایی و قرب الهی از بروز هر گونه جرم و مرتکب شدن به آن به نحو مؤثری پیشگیری نماید. فرهنگ پیشگیری از جرم مؤثرترین و بهترین راه مبارزه با رفتار بزهکارانه و ناهنجار اجتماعی است، که در دین اسلام نیز مورد تاکید قرار گرفته، و جایگاه والا و ارزشمندی دارد.

پیشگیری از جرم در جامعه از دیدگاه اسلام جدیدترین رویکرد جرم شناختی و موثرترین راه مبارزه با جرم می باشد، که در دین اسلام و جامعه و فرهنگ ما نیز سفارش شده است این پژوهش به فرهنگ پیشگیری از وقوع جرم در اسلام پرداخته است. پیشگیری جرم از دیدگاه اسلام، و چگونگی پیشگیری کیفری از وقوع جرم در قانون، همچنین نقش سازمانهای فرهنگی در کاهش جرم نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

امید است کانون گرم خانواده ها حمایت شود و کنترل لازم به منظور حفظ فضای عاطفی گردد که خود موجب کاهش و پیشگیری از ارتکاب جرایم می شود و عوامل دیگر نیز هرکدام نقش بسزایی در پیشگیری از جرایم دارد از جمله رسانه ها با ارائه آموزش های قوانین به طور ساده، انجام مصاحبه در حوزه آسیب های اجتماعی و اطلاع رسانی دقیق نسبت به علل وقوع جرایم و مطالعه افراد بزهکار بپردازند.

اساس و زیربنای رویکرد پیشگیری شناخت علت ها و عوامل جرم و برطرف کردن آنها با اجرای اصلاحات فردی و اجتماعی است مانند مبارزه با فقر و بی سوادی و بیکاری، درمان اختلال های روحی و جسمی مرتکبان، بالا بردن سطح سواد، آموزشهای عمومی و ارزشهای اجتماعی، تقویت نهادهای اجتماعی مانند ایجاد مراکز مشاوره روانشناسی، خانواده، مدرسه، مسجد، برنامه ریزی اوقات فراغت افراد، گسترش بهداشت عمومی و... که می توان به واسطه ی آنها، علت ها و زمینه های ارتکاب جرم را از بین برد و از گرایش و کشیده شدن افراد به شیوه های مجرمانه ی زندگی جلوگیری کرد.

پیشگیری از جرم و آثار و نتیجه های حاصل از آن، موجب ایجاد احساس رضایت در مردم و تقویت و تحقق امنیت قضایی نیز می شود و مجموعه ی موارد فوق، گامی بسیار مهم و موثر در تحقق توسعه ی قضایی که مهمترین هدف و آرمان دستگاه قضایی محسوب می شود، خواهد بود. -2 فرهنگ پیشگیری جرم از دیدگاه اسلام اصولا دین مبین اسلام، به پیشگیری، بیش از اصلاح، اهتمام دارد و به همین دلیل، قبل از هر چیز به عوامل بوجود آورنده و زمینه های گناه و جرم توجه کرده و برای مقابله آنها، با واقع بینی تمام، چاره اندیشی نموده است. شاید مهمترین و پربارترین بخش از تأکیدات اسلام، روی همین بعد باشد.

اخلاق و فرهنگ عظیم دینی، به واقع، پشتوانه غنی و مطمئنی است که جامعه را از بسیاری از امراض و انحرافات فکری و علمی مصون می دارد. البته اگر علما، دانشمندان، نویسندگان، هنرمندان و... این سرمایه بی پایان را جدی گرفته و با استفاده از ابزارهای نوین تبلیغاتی مردم را دائما متذکر باشند و هدایت نمایند. اهتمام به عبادات فردی و جمعی مانند نمازهای یومیه، روزه، حج، نماز جمعه، عزاداری در ماه های محرم و مراسم ویژه ماه رمضان، شرکت در مساجد و تکایا، زیارت مقابر قدسی ائمه اطهار - علیهم السلام - و بزرگان دین، از جمله مراسم مذهبی، سنتی و تقریبا بی هزینه جامعه ماست که می توان در این راستا نهایت بهره معنوی را حاصل نمود.

علاوه بر توصیه های مکرر فوق، نهاد مستقل دیگری به نام امر به معروف و نهی از منکر توسط دین اسلام تأسیس شده است، تا عمل به فرامین اخلاقی را تضمین نموده و در عین حال، از اصلاح جامعه نیز، غفلت نشود. امر به معروف و نهی از منکر، به معنای مسئولیت فرد در قبال مردم و جامعه است و مبارزه با همه عوامل انحرافی و بیمار کننده و ضد ترقی و سلامت را شامل می شود.

اگر بتوانیم با توجه به وضعیت جوامع فعلی، راهکارهای منطقی و کارآمدتری برای انجام این واجب الهی پیدا کنیم، جامعه خود به خود و در سطحی وسیع و چه بسا با تخصیص هزینه هایی به مراتب کمتر کنترل خواهد شد و با این نظارت گسترده عمومی، لغزش ها و انحرافات به حداقل خود خواهد رسید. اسلام با توجه به جهان بینی الهی و توحیدی خود، به هستی معنی می بخشد و در نتیجه به زندگی، هدف و نشاط داده و در نهایت به انسان، آرامش و به جامعه، آسایش می دهد.

-3 پیشگیری از وقوع جرم در قانون پیشگیری از وقوع جرم از جهت خط مشی و از جهت عملی به سنت های فرهنگی، سیاسی و فکری رایج بستگی دارد، به همین دلیل نحوه پذیرش و مفهوم سازی پیشگیری از جرم و در نتیجه روش برنامه ریزی، هماهنگی و اجرای سیاستهای مربوط در سطح ملی در کشورهای مختلف به نحو قابل ملاحظه ای متفاوت است.

در برخی از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، مراجع وزارتی و یا شوارهای ملی پیشگیری از جرم با داشتن نمایندگانی از ارگان های مختلف خصوصی و عمومی، به ارائه، طراحی و هماهنگ سازی استراتژیهای پیشگیری از جرم، مبادرت می نمایند. در کشورهای دیگر نیز، مسئولیت پیشگیری از وقوع جرم، مبادرت می نمایند. در کشورهای دیگر نیز، مسئولیت پیشگیری از وقوع جرم، عمدتا بر عهده خود وزارتخانه ها، پلیس و یا دادستانی است.

- جان گراهام، استراتژیهای پیشگیری از جرم در اروپا و آمریکای شمالی، ترجمه مؤسسه جرم شناسی. ص - 8 در برخی کشورها نیز، به ویژه کشورهای اروپای شرقی، وظایف مربوط به اجرای قانون پیشگیری از جرم، بطور اجتناب ناپذیری مرتبط با یکدیگر تلقی می شود. بدین ترتیب، دادگاهها نه تنها مسئول حل و فصل دعوای مطروحه اند بلکه مسئولیت شناخت و حل علل و عوامل ریشه ای برخی از جرایم خاص را نیز به عهده دارند.

در برخی از کشورها نیز، پیشگیری از جرم بیش از آنکه مربوط به اجرای قانون و نقش نظام عدالت کیفری باشد، به نحو بسیار نزدیک تری مرتبط با سیاست اجتماعی و عمومی است. اقدام مناسب جهت پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین طبق بند - 5 - از اصل یکصد و پنجاه و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، از جمله وظایف قوه قضائیه محسوب می شود. این مسئولیت که به واقع بسیار سنگین و پیچیده است و در اهمیت آن همین بس که، در صورت عدم موفقیت در این مسئولیت، اعتبار، حیثیت و کارآمدی یک نظام مخدوش می شود.

به رغم آنکه در این زمینه تلاش هایی شروع شده است و ریاست محترم قوه قضائیه نیز مسئولیت امر پیشگیری از وقوع جرم را از طریق مرکز تحقیقات قوه قضائیه پیگیری می نمایند، ولی با این همه، به نظر می رسد که به خاطر اهمیت فوق العاده این امر، پیش بینی معاونت پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین، کارآمدتر باشد و مرکز تحقیقات نیز زیر نظر مستقیم این معاونت و فارغ از هرگونه درگیریهای روزمره اجرایی که چندان هم با مرکز تحقیقی سازگاری ندارد، به امر تحقیق و پژوهش مشغول باشد. در این صورت قوه قضائیه دارای مرجعی مشخص و با وظایف تعریف شده ای است که در مواقع ضروری، پاسخگوی سئوالات و شبهات مطرح در سطح جامعه می باشد.

-4    جرم زدایی و نقش سازمان های فرهنگی - اجتماعی با ایجاد آموزه های مختلف در جهان، شکستها و موفقیت های آنان، تفکر جرم زدایی را مکتب دفاع اجتماعی نوین، به عنوان بحث اساسی و مهم مطرح کرد، اگرچه این بحث ابتدا به صورت تئوری مطرح شد، اما کم کم جنبه علمی به خود گرفت و جوامع پیشرفته سعی در اجرای این تفکر کردند.

سیاست جنایی که جرم زدایی یکی از ویژگیهای اساسی آن است، شامل تدابیری برای مهار جرم و انحراف است که هسته مرکزی آن حقوق جزا است، اما حول آن، اقماری هستند که به اتفاق این هسته اصلی، در کنترل جرم مشارکت می کنند؛ سیاست جنایی که در مفهوم مضیق تحت عنوان سیاست کیفری بررسی می شود، رشته ای است که در قلمرو سیاست حقوقی یک جامعه قرار می گیرد، لذا سیاست کیفری تابعی از سیاست حقوقی دولت است. یکی از ویژگیهای سیاست جنایی در مقوله دفاع اجتماعی، جرم زدایی است؛ جرم زدایی یعنی زدودن وصف مجرمانه از جرم و تفاوت آن با کیفرزدایی به این معنی که کیفرزدایی زدودن یا تخفیف کیفر است، اما جرم زدایی، پیرایش وصف مجرمانه از یک جرم است.

جرم زدایی بستگی به ضرورتهای اجتماع دارد، چنانچه بعضی کشورها اقدامات جرم انگارانه انجام می دهند؛ مثلا افغانستان با وضع قوانین جدیدی، ریش نگذاشتن مردان را عاملی برای مجرم بودن آنان قلمداد کرده است و این مساوی است با اقدامات جرم انگارانه. بنابراین با وضع قوانین جدید که در عرف، محصل خاصی دارد، شخص بی گناه را گناهکار جلوه می دهد و این اقدامات جرم انگارانه سببی برای بی اعتقادی مردم به قوانین و مقررات و کم ارزش بودن وصف مجرمانه دارد. در کشورهای پیشرفته اقدامات وسیعی برای جرم زدایی صورت گرفته است، زدودن وصف مجرمانه از برخی جرایم مربوط به راهنمایی و رانندگی و آزاد کردن سقط جنین در برخی موارد، از این اقدامات است.

در کشور ما، قبل از جنگ تحمیلی معاملات خارج از بانک جرم بود اما پس از جنگ این قانون کنار گذاشته شد و از قاچاق ارز جرم زدایی شد یا بعنوان مثال، عده ای در زمان جنگ جعل کالا برگ می کردند و قانون گذار، جعل کالا برگ را جرم قلمداد کرد اما امروزه سیستم اقتصادی ما این جرم زا از صورت جرم های خود زوده است؛ زیرا دیگر کالا برگ محل چندانی ندارد.

بنابراین جرم زدایی نشأت گرفته از تحول اعتقادات، آداب و رسوم یا ضرورتهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعه ای است.از سده پیش و نیز با کمال تعجب در سده حاضر، بر تعداد اعمالی که قانون جزا، آنها را جرم تلقی می کند، افزوده شده است. تردیدی نیست که کمی جرایم، در سطح گسترده ای ناشی از توسعه فنون علمی و پیشرفت اجتماعی است.

ظهور راه آهن و وضع مقررات راهنمایی و رانندگی ، رشد تجاری، صنعتی شدن و سپس شهرسازی و رشد پدیده شهرنشینی، برقراری مقررات جدید کیفری مالی را به صورت حقوق کیفری اقتصادی حقوق مبادلات با حقوق بانکی - صرف نظر از حقوق کیفری بویژه پیچیده محیط زیست-به دنبال داشته است. اما به تدریج که این جرایم جدید روبه افزایش می گذراند، جنبه های کهنه بسیاری از جرایم قدیمی نیز بر ما آشکار می شود.

به موازات از بین رفتن سلطنت در بسیاری از کشورهای پیشرفته امروزی مقررات کیفری مربوط به سوء قصد به جان شاه، خانواده سلطنتی و یا مقابله با قدرت شاهی ملغی شده است...، با این همه، جرم زدایی به مفهوم دقیق این واژه، یعنی سلب مجازات از رفتاری خاص، هرقدر هم که در حال حاضر ضروری به نظر برسد، به صورت محدودی تحقق پذیر است.

به عنوان مثال در شرایط فعلی و در جوامع کنونی، هیچ کس پیشنهادی برای جرم زدایی از قتل عمد، سرقت یا کلاهبرداری ارائه نمی دهد. اما جریان سیاست جنایی امروزی که به سوی محدود ساختن مجازات گرایش دارد، شاید بتواند خیلی آسانتر و مفیدتر به کیفرزدایی روی آورد. در اینجا منظور این نیست که خاصیت جرم بودن عملی را از آن سلب نمائیم، بلکه هدف آن است که اگر چنین تعریفی صحیح باشد، آن را موزون سازیم. این بدان معنی است که در اکثر موارد از شدت مجازات بکاهیم و یا خاصیت کیفری مجازات را از آن سلب نمائیم. جنبش امروزی دفاع اجتماعی اهمیت فراوانی برای سیاست جنایی و شیوه های ملی کیفرزدایی قائل است.