بخشی از مقاله
چکیده
فساد اداری یک پدیده و یک عارضه سوء در هر سازمان و کشور میباشد که دارای وجوه، علل و گونهها و همچنین پیامدهای مختلف میباشد. برای بررسی این معضل علاوه برداشتن یک نگاه کلان لازم است که آن را در یک بستر بومی در جوامع مختلف بررسی کرد که این بستر میتواند فرهنگ خاص منطقه، اقتصاد و یا حتی سیاستها و سیاستگذاریهای خاص باشد؛ اما بررسیهای ما در بستر فرهنگ کشور ایران است.
فرهنگ ایرانی در پیوند با فرهنگ اسلامی است و بین این دو گرهی ناگشودنی قرار دارد از اینرو برای تبیین فساد اداری علاوه بر استفاده از منابع علمی جهانی بهتر دیدیم که به منابع دینی نیز رجوع شده و آن را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم؛ بنابراین علاوه بر نگاه جامعهشناختی بر فساد به معنای اداری آن، نگاه دین و نحوه مبارزه و نظرات امیرالمؤمنین را نیز در این رابطه مورد تتبع قراردادیم.
با توجه به اینکه وجود فساد در سطح ادارات و سازمانها یکی از عوامل اختلال در پیشرفت کشورها میباشد و به شکل حداقلی باعث کاستن سرعت پیشرفت میشود و نیز اعتماد عمومی را به دستگاههای حاکمه و نیز دستگاههای نظارتی سلب میکند پرسش اصلی این مقاله این است که چگونه میتوان فساد اداری را در جامعه ایران به حداقل رساند و روش تحقیق به کار گرفتهشده در نوشتار جهت پاسخگویی به این پرسش روش اسنادی است که بر اساس مطالعه و بررسی آثار موجود مسئله حاضر تبیین شده است.
-1 مقدمه
فساد اداری در بستر ادارات دولتی و نظام اداری گریبان گیر هر جامعهای میباشد؛ و یکی از مشکلات هر جامعه وجود فساد بهگونهای فراگیر و فساد اداری بهطور خاص میباشد که خود منشأ بسیاری از مشکلات توسعه و رشد جوامع است.
کلمه فساد از ریشه لاتین Rump ere به معنای شکستن یا نقض کردن گرفته شده که میتواند در زمینههای مختلف قانونی و اخلاقی به چشم آید.
بررسیها نشان میدهد فساد اداری در ردههای پایین یک مجموعه بستگی به وجود فساد در ردههای بالاتر آن دارد؛ درواقع مدیران ردههای میانی و بالاتر یک مجموعه برای پوشیده مانند انحرافات خود سعی در پوشیده نگهداشتن و چشمپوشی از انحرافات ردههای زیردست خود دارند و این نوعی معامله پنهان و ناخودآگاه محسوب میشود از طرف دیگر این پیوستگی بین ردهها و انحرافات آنها را میتوان در این جمله دید که میگوید:
الناس علی دین ملوکهم. در دستگاههای دولتی فساد به میزان بیشتر و صور مختلف اعم از اختلاس، رشوه، کاغذبازی، رانتخواری و پارتیبازی و ...دیده میشود و عمر آن را میتوان به قدیمترین جوامع و نظامهای اداری خاص آنها ارجاع داد و حتی با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام نیز میتوان دید که در زمان حضور معصوم نیز جامعه با چنین شرایطی روبرو بوده است؛ چه آنکه همواره یکی از دلایل فروپاشی نظامهای جهان فساد در دستگاه حاکمه بوده است.
در اهمیت بررسی این مبحث اینکه امروزه فساد اداری و مالی به یک معضل جهانی مبدل شده و دولتها آگاهاند که فساد باعث آسیبهای بسیاری میشود و هیچ حدومرزی هم نمیشناسد، همانطور که نتایج و پیامدهای آن نیز بنا بر نوع سازمان سیاسی و اقتصادی و سطح توسعهیافتگی، گوناگون است. به هر صورت، فساد موجب انحطاط است، سیاستهای دولت را در تضاد با منافع اکثریت قرار میدهد و باعث هدر رفتن منابع ملی میشود. همچنین به کاهش اثربخشی دولتها در هدایت امور میانجامد و از این طریق، اعتماد مردم را نسبت به دستگاههای دولتی و غیردولتی کاهش و بیتفاوتی، تنبلی و بیکفایتی را افزایش میدهد. دورکیم معتقد است که همواره مقداری از جرم و انحراف یا به معنای دقیقتر فساد در جوامع به چشم میآید که سلامت جامعه را تضمین میکند.
ابنخلدون در رابطه با عوامل ظهور و سقوط تمدنها معتقد است: عامل اصلی فروپاشی و زوال حکومتها اسراف، تبذیر و فساد در دستگاه حکومتی از جانب دولتمردان و حاکمان میباشد
-2 معنا یابی فساد
فساد، مجموعه رفتارهایی است که فرد از وظایف رسمی به خاطر کسب منافع شخصی یا کسب موقعیت خاص، دچار تخطی و انحراف میگردد تا تلاشی برای کسب ثروت و قدرت از طریق غیرقانونی، تحصیل منافع خصوصی به بهای از دست رفتن منافع عمومی یا استفاده از قدرت دولتی برای منافع شخصی باشد
در ایران امروز شاهد گسترش روزافزون فساد اداری منجمله پارتیبازی، اختلاس و رشوه میباشیم که این امر منجر به کاهش اعتماد افراد به دستگاههای دولتی و آسیبپذیری این دستگاهها میگردد. در طرفی مطابق نظریات موجود در علم جامعهشناسی انقلابها میبینیم که با کاهش اعتماد یک جامعه نسبت به دولت خود، مشروعیت آن دولت به خطر افتاد و درنتیجه اقتدار وی با مشکل مواجه میشود و بنابراین سیر، فروپاشی دولت و کاهش اثربخشی سیاستهای آن امری محتمل به نظر میرسد.
طبق گزارش موسسه شفافیت بینالمللی وضعیت فساد اداری و اقتصادی در خلال یک سال گذشته در ایران مقداری بهبود یافته است. بر این اساس ایران با کسب 27 امتیاز در رده 136 جهانی قرار گرفته است. در گزارش سال 2013 موسسه شفافیت بینالمللی، ایران با کسب 25 امتیاز رتبه 144 جهانی را در اختیار داشت. بهاینترتیب رتبه ایران در شاخص فساد طی یک سال اخیر، حدود هشت پله بهبود یافته است.
-3 اهداف پژوهش
- تبیین فساد اداری از دید امام علی علیه السلام و نیز از منظر جامعه شناختی
- بررسی برخی روش های امام علی علیه السلام در مبارزه با فساد اداری
- تعیین پیامدهای فساد اداری بر مبنای آموزه های دینی و علمی
- ارائه راهکارهای مبارزه با فساد اداری با برداشت از روش های برخورد امام علی علیه السلام با پدیده فساد و با توجه به اصول علمی
- 4 سوالات پژوهش
سؤال اصلی که این پژوهش قرار است به آن پاسخ دهد این است که؛ راهکارها و تدابیر کاهش فساد اداری در ایران چیست؟ پرسش بالا برخی سؤالات فرعی را نیز با خودهمراهِ دارد که عبارتاند از:
- علل شیوع فساد اداری در جوامع چیست؟
- فساد اداری چه پیامدهایی را برای جوامع به همراه دارد؟
- علم و دین - به طور خاص سیره علوی - هر یک چه نظری در مورد فساد اداری دارند؟
- راههای برخورد با فساد در سیره علوی کدام است؟
-5 روش تحقیق
همانطور که گذشت هدف تدوین این پژوهش، بررسی فساد اداری بر مبنای آموزه های دینی و به طور خاص سیره علوی در کنار ارائه تبیین علمی از موضوع می باشد که با استفاده از شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استناد به اسناد و منابع کتابخانه ای در کنار استفاده از سایر منابع روایی پیرامون این مفهوم به بررسی و تبیین موضوع پرداخته شده است.
-6 پیشینه تحقیق
در این رابطه تحقیقات گستردهای انجامگرفته است؛ بهعنوانمثال دکتر حقیقتیان همراه با دو تن از دانشجویان خود عوامل اجتماعی مؤثر بر فساد اداری را در مجموعه اداری شهر یزد که بررسی کردهاند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که بین سابقه شغلی و میزان فساد رابطهای وجود ندارد اما میزان تحصیلات و وضعیت تأهل بر این پدیده مؤثر میباشد.
از سوی دیگر تمکن مالی، تعهد سازمانی و رضایت شغلی ازجمله عوامل اجتماعی مؤثر بر فساد برشمرده شدهاند. این بررسی تنها از یک بعد - بعد جامعهشناختی - به بررسی فساد پرداخته است و در عین حال میتواند تصدیقی باشد بر دین و ائمه اسلام در مقابل طرفداران اصالت علم. علی حسنی با همکاری عبدالحمید شمس در مقاله خود با موضوعیت راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزشهای اسلامی به این نتیجه رسیدند که انحصارگرایی، عدم پاسخگویی، فقدان شایستهسالاری در گزینشها، نبود مسئولیتپذیری اجتماعی در شهروندان و نبود شفافیت در نظام اداری، عوامل گلوگاهی فساد اداریاند. لدرمن و همکارانش با بررسی تعداد زیادی از کشورها نشان دادند بین مدت زمان ثبات حکومت و فساد رابطه معنی داری وجود دارد. آنها نشان دادند که ثبات حکومت به عدم فساد بستگی دارد و درنهایت اینکه فساد موجب کاهش رشد اقتصادی، کاهش سرمایهگذاری، افزایش فقر، تهدید نظام اخلاقی و بیثباتی سیاسی میشود.
-7 فساد، انواع و گسترده آن
فساد یک رفتار ضداجتماعی محسوب میشود که مزایایی را خارج از قاعده و برخلاف هنجارهای اخلاقی و قانونی اعطا کرده و قدرت بهبود شرایط زندگی مردم را تضعیف مینماید.
