بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای عمومی شهری به عنوان یک ضرورت در تقویت وجهه فرهنگی و اجتماعی مردان یک شهر و افزایش حس تعلق به یک مکان همواره مورد توجه بوده است. این فضاها با افزایش تعاملات اجتماعی زمینه اشنایی و حس هویت یک فرد را برمیانگیزند. با توجه به نقشهای عمده ایفاکننده این مکانها ضروری است که برای تمامی شهرها نقش اصلی و جایگاه آنها به نحو احسن شناسایی شود. در پی همین ضرورت پژوهش حاضر به بررسی نقش فضاهای عمومی محله کارخانه قند شهر مرودشت در ارتقای هویت ساکنان آن میپردازد.
به منظور انجام این پژوهش 40 پرسش نامه 16 سوالی در قالب 14 سوال بسته در طیف لیکرت و 2 سوال باز در بین ساکنان توزیع گردید. سپس با استفاده از آزمون کرونباخ روایی آن تعیین که در طیف بالای 0/7 قرار گرفت. سپس از آزمون t نمونهای برای آنالیز نتایج استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که محله کارخانه قند از کیفیت فضایی مناسبی برخوردار نیست. در این محله تمایل بیشتر افراد به حضور در فضاهای عمومی است تا حضور در فضاهای خصوصی. افراد ساکن در این محله بر این باورند که فضاهای عمومی موجود در افزایش آگاهی آنها و افزایش تعاملات موثر است.
نکته قابل توجه آن است که 44 درصد افراد از زندگی در این محله رضایت خیلی زیاد یا زیاد دارند. در بین افراد پرسش شونده فقط 12 درصد از زندگی در این محله رضایت ندارند. افراد راضی نیز بر این عقیدهاند که فضاهای عمومی موجود در راضی بودن آنها نقش داشته است. نتایج همچنین نشان داد که 48 درصد از نمونه آماری به محله زندگی خود احساس تعلق میکنند و برای این احساس تعلق وجود فضاهای عمومی را موثر میدانند. میانگین افراد معتقد به وجود فضاهای عمومی و ماندگاری آنها بیشتر از میانگین فرضی است که نشان از موثر بودن پارامتر فضاهای عمومی در ماندگاری افراد است. عمدهترین مشکلات این محله از دید ساکنان امکانات کم - رفاهی، ورزشی، تفریحی و بهداشتی - ، شلوغی بیش از حد و نبود فضاهای سبز است.
مقدمه
امروزه دلالتهای معنایی واژهی فضای عمومی آنچنان گسترده است که بسیاری از نظرپردازان، فارغ از دیدگاه اندیشهای و ایدئولوژیکی خود، آن را به متنی متکثر و چندسویه تشبیه کردهاند و به همین اعتبار، ارائه-ی تعرفی واحد و جهان شمول را، اگر نه محال، که بسیار دشوار دانستهاند. در واقع، وجود گسترهای حیرت انگیز از انواع فرهنگها، خرده فرهنگها، ملیتها، قومیتها، مذاهب، سنن، آیینها و هنجارها از سویی سبب گردیده تا فهم و ادراک مفهوم فضای عمومی که ماهیت و بنیان آن به شکل بی واسطهای با زندگی هر روزهی شهری آدمیان گره خورده است، روز به روز دشوارتر شود.
فضای عمومی را میتوان عرصهی حضور مردم و پاسخی کالبدی-فضایی به نیازها و خواستههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آنها در نظر گرفت - حبیبی، . - 1378 پاسخی کالبدی که گاه به صورت فرآیندی از پایین به بالا از سوی خود مردم مطالبه و در نهایت خلق میشود و گاه توسط مسئولان دولنی و در قالب فرایندی از بالا به پایین ایجاد میشود. در هر صورت و با عطف به هر نظریه یا رویکردی، این فضا بدون حضور مردم عرصهی عمومی تلقی نمیشود - حبیبی، . - 1379 و باز اینکه فضای عمومی، به مثابهی عرصهی تعاملات اجتماعی، معاشرت و مردم آمیزی، نقش و تاثیری انکارناپذیر را در ارتقای کیفیت زندگی شهری، همبستگی و هم پیوندی عمومی، حس اجتماع پذیری، خودجوشی و خودانگیختگی اجتماعی و گفتمان دارد.
در مقابل مردم نیز با حضور همیشگی و یا گاه و بیگاه و اتفاقی خویش در این فضاها همواره سرزندگی و حیات خاص و منحصز به فردی به آنها میبخشند. حضوری که گاه به سبب مقاصد از پیش برنامه ریزی شده نظیر خرید کردن یا شرکت در مراسمی خاص، گاه به قصد استراحت و تفریح، تماشا کردن و دیده شدن، گاه به منظور پیروی و تبعیت از رسوم و آیینهایی ویژه در روزهای مشخص و گاه برای عبور و رسیدن به محل کار و در عین حال حضور در جریان زندگی شهری و حادثهها و واقعههای شهری شکل میگیرد
بیان مسئله
فضاهای عمومی شهری از دیرباز تاکنون بستر کالبدی تعاملات اجتماعی مردم بوده است. هر چند ویژگیهای کمی و کیفی فضاهای عمومی شهری طی زمان و در اثر عوامل گوناگون چندی تغییر کرده است، اما همواره شهروندان و سایر استفاده کنندگان از شهر به چنین فضاهای نیازمند بودهاند.
تحقیقات و تجارب جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهری بر این نکته اشتراک دارند که فضاهای عمومی شهری میبایست مکانی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی باشد. فضاهای عمومی را دارای رسالتی برای افزایش سرمیاه اجتماعی در جوامع، در بستر تعاملات و مراودات اجتماعی میداند که میتوانند بستری برای توسعه و شکل گیری هویت فردی و اجتماعی باشند
مفهوم هویت در ارتباط با شهر و شهرسازی موضوعی است که همواره اندیشمندان نظریات متعددی در رابطه با آن ارائه دادهاند
از دیدگاه لینچ هویت یعنی حدی که یک شخص میتواند مکانی را از سایر مکانها بشناسد؛ به طوری که آن محل شخصیتی مستقل و بی نظیر و یا حداقل مخصوص به خود را دارا شود
معنی هویت هر محل، علاوه بر شکل و کیفیت فضایی، به فرهنگ، منش، موقعیت و تجربه مشاهدهگر نیز بستگی دارد. به همین دلیل، معنی یک مکان خاص برای مشاهدهگران مختلف، متفاوت است -
در بعد اجتماعی، هویت بیانگر اشتراک در باورها، ارزشها، هنجارها و منافعی است که فرد را با دیگران پیوند میدهد
گیدنز در یکی از آخرین نقطه نظرهای جامعه شناسانه و روان شناسانه خود، معتقد است هویت - مکان - در واقع همان چیزی است که فرد - چنانکه در اصلاح خودآگاهی آمده است - به آن آگاهی دارد. مفهومی که به معنای تداوم فرد در زمان و مکان میباشد بنابراین، هویت شهر عینیتی است توام با ذهنیت. عینیت از آن نظر که بخشی از هویت، وابسته به یک سری عناصر و نمایههای بیرونی و ظاهری است که دیده میشوند و ذهنیت از آن سو که بخشی از هویت در ذهن ساکنان شکل گرفته و در خاطره، احساس، تداعیها و ارزشها متبلور میشود. شهر مرودشت نیز به عنوان یک شهر متشکل از اقوام مختلف در فضاهای عمومی شاهد ارتباطات متعدد است. محله کارخانه قند در این شهر یکی از محلات قدیمی شهر محسوب میشود که فضاهای عمومی در آن میتوانند نقش موثری در افزایش تعاملات آن داشته باشند.
پیشینه تحقیق
تحقیقات و تجارب جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهر را میتوان در جدول شماره 1 جمع بندی کرد. این تحقیقات بر این نکته اشتراک دارند که فضاهای عمومی شهر باید مکانی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی باشند. فضاهای عمومی را دارای رسالتی برای افزایش سرمیاه اجتماعی در جوامع، در بستر تعاملات و مراودات اجتماعی دانسته که میتوانند بستری برای توسعه و شکل گیری هویت فردی و اجتماعی باشند - میشل، . - 1996 مطالعات جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهر، این فضاها را در صورت مقبولیت پذیری آنها توسط شهروندان، از راه توانمندسازی محیط شهر، واجد کارکردهای خاص اجتماعی به شرح زیر دانسته است.
