بخشی از مقاله
چکیده:
اوضاع سیاسی، اجتماعی، جامعه اسلامی در دوره امامت امام سجاد - ع - از سال 61 تا 94 هجری با مبارزات سیاسی و تلاشهای نظامی برای گرفتن رهبری از دست خلفای اموی گسترش یافت که این وضعیت از حادثه غمبار کربلا و شهادت و اسارت اهل بیت پیامبر - ص - آغاز و جهان اسلام را مبهوت نمود.
دوره امامت امام سجاد - ع - ، عصر نهضت ها، خون خواهی و قتل و کشتارها بود. اما حضرت نه تنها دخالتی در این گونه مبارزات دخالت ننمود بلکه شیوهای خاص را به سرانجام رسانید که باعث رشد و ماندگاری شیعیان آل علی - ع - شد. مهمترین ابعاد مبارزاتی امام سجاد - ع - در زنده نگه داشتن یاد و خاطره حماسه عاشورا و تبیین معارف اسلامی در غالب دعا و نشر احکام و آثار تربیتی و اخلاقی و تعلیم و تربیت شاگردان و پند و اندرز و ارشاد امت و برخورد و مبارزه با علمای درباری و دستگیری از درماندگان و بینوایان بود که حضور با برکت آن حضرت پیرامون فضای سیاسی و اجتماعی رایج در آن زمان در این نوشته مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه :
زندگی نامه حضرت امام سجاد علیه السلام علی بن الحسین علیهالسّلام، مشهور به زین العابدین وسجّاد، چهارمین امام شیعه است که بنا به قول مشهور در سال 38هجری متولد شده است .
اگر تولد امام در سال 38 هجری باشد، آشکار است که امام، بخشی از حیات امام علی علیهالسّلام و نیز دوران امامت امام مجتبی و امام حسین علیهالسّلام را درک کرده و ناظر تلاش معاویه برای تحت فشار گذاشتن شیعیان در عراق و دیگر نقاط بوده است .اما برخی از نویسندگان با توجه به اخباری که در جریان واقعه طف نقل شده، سن امام را کمتر از آنچه مشهور است، دانسته و تولد امام را در حدود سال 48 گفته اند .
این اخبار حاکی از آن است که پس از شهادت امام حسین علیهالسّلام و یارانش، افرادی قصد به شهادت رساندن امام سجاد علیهالسّلام را داشته اند، اماعدّه ای به سبب نابالغ بودن آن حضرت از قتل وی جلوگیری کردند .حمید بن مسلم، که خود در کربلا حضور داشته، می گوید :شمر برای کشتن امامسجّاد آمد، اما من با استناد به این که او کودک است، از کشته شدن او جلوگیری کردم
اگر این اخبار درست باشد در نهایت سن آن حضرت پانزده و بناچار طبق این اخبار شرایط به گونه ای بوده که سنی در همین حدود را اقتضا می کرده است؛ اولا این کهمورّخان و سیره نویسان تولد آن حضرت را در سال 38 یاد کرده اند که بر مبنای آن، سن امام در جریان واقعه کربلا، 23 سال دانسته شده است.
ثانیا اخبار پیش گفته از چشممورّخان صاحب نظر به دور نبوده و در همان قرون نخست تعارض آنها با نقل مشهور، که صحت آن برای آنها محرز بوده، روشن بوده و مورد نقد قرار گرفته است.
محمد بن عمر واقدی، از مبرزترین راویان اخبار تاریخی اهلسنّت، بعد از نقل این کلام از امام صادق علیهالسّلام که فرمود علی بن الحسین علیهالسّلام در 58 سالگی رحلت کرد، می نویسد :این گفتار بر آن دلالت دارد که امام سجّاد علیهالسّلام در حالی که 23 یا 24 سال داشته در کنار پدرش در کربلا بوده است .از این رو قول کسانی که او را صغیر دانسته و نابالغ معرفی کرده اند، درست نیست .
حضرت در کربلا مریض بود و به همین علت در جنگ شرکت نکرده است .در این صورت چگونه میتوان پذیرفت که او نابالغ بوده است، این در حالی است که فرزندش، ابو جعفر محمد بن علی باقر، جابر بن عبد االله انصاری را زیارت و از او حدیث نقل کرده است، در حالی که جابر در سال 78 هجری رحلت کرده است.
البتّه. تنها استدلال به سال وفات جابر نمی تواندتولّد امام باقر را قبل از واقعه کربلا نشان دهد؛ گرچه احتمال تولد او را بعد از کربلا کم میکند .استناد واقدی، به اصل خبر تولد امام باقر است، نه ملاقات با جابر - ثالثا از برخوردهایی که امامسجّاد علیهالسّلام با عبیداالله بن زیاد وحتّی یزید بن معاویه داشته، چنین بر میآید که سن آن حضرت بیش از مقداری است که در نظر اول بیان شده و آمده است که در کربلا سخن از بلوغ یا عدم بلوغ او به میان آمده باشد.
موقعیت و زمینه ای که برای منبر رفتن آن حضرت فراهم شد، به نوبه خود میتواند حاکی از سن و سالی باشد که چنین شرایطی را ایجاب کرده است .برای کسی که هنوز در بلوغ او تردید است، نمیتوان چنین موقعیتی را، که از سوی یزید در اختیار او نهاده شد، پذیرفت.
رابعا روایاتمتعدّدی که در منابع تاریخی دربارهتولّد امام باقر علیهالسّلام آمده، حاکی از آن است که امام در چهار سالگی در کربلا حضور داشته و کسی در این روایات تردیدی نکرده است .در صورت پذیرش این اخبار، چاره ای جز قبول قول مشهور، با تفاوت یکی دو سال کمتر یا بیشتر نداریم.
آخرین سخن آن که کسانی چون بیهقی در لباب الانساب سه قول » سالهای 33 ،38،« 36 برای سال تولد امام ذکر کرده اند که هر سه آنها بی ارتباط با قول پیش گفته است.
رحلت امام سجاد در برخی نقلها سال - 92 کشف الغمه، ج 2 ، ص - 101 و در نقلی دیگر 94 - مسار الشیعه، ص 26 ؛ مصباح المتهجد، ص 729 ؛ فرق الشیعه، ص 66 ؛ تاریخ دمشق، ترجمه الامام زین العابدین، ص 12 حدیث - 5 و در منابعی دیگر سال 95 دانسته شده است
رحلت آن حضرت در ماه محرم دانسته شده و روز آن در منابع به اختلاف 25، 22 و 18 یاد شده است
شبراوی نوشته است که آن حضرت در سال 94 باسمّی که از طرف ولید بن عبد الملک به او داده شد، به شهادت رسید. - الاتحاف بحب الاشراف، ص - 143 از مسائل اختلافی دیگر که تحقیق درباره آن چندان بی ثمر نیست، یافتن نام و نسب دقیق مادر امام سجّاد علیه السّلام است .
متأسفانه با تحقیقات دامنه داری که بعضی از نویسندگان درباره این موضوع کرده اند، هنوز نمی توان نظر دقیقی داد .تولد امام سجاد از مادری از شاهزادگان ساسانی، در این اواخر، بیشتر از آن رو مورد تکذیب قرار گرفته است که مبادا دشمنان تشیّع، با استناد به آن، نشر تشیع در ایران را بسته به وابستگی خاندان ائمه با ساسانیان، از طریق دختر یزدگرد سوم، که ادعا شده مادر امامسجّاد علیهالسّلام است، عنوان کنند .استاد شهیدی در اثر پیش گفته، بخش عمده نقل هایی را که در این باره وجود داشته، آورده و مورد نقادی قرار داده است .اضافه بر آن، اخبار محدودی نیز که حاکی از ام ولد » بودن مادر « حضرتسجّاد علیهالسّلام است، در دست است.
