بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین مشکلات شهرهای کشورهای در حال توسعه، رشد شهر نشینی شتابان می باشد . در این میان نقش مهاجران روستایی در مهاجرت به شهرهای بزرگ بیشتر بوده است. امروزه پدیده اسکان غیر رسمی از مهمترین مسائلی بوده که پایداری شهرها را به خطر انداخته است .تمرکز بر سیاست های اقتصادی کلان از جمله سیاست های فقرزدایی و سیاست هایی برای افزایش متوسط درآمد و نیز ایجاد عدالت اجتماعی همواره به مثابه راه حل فقر محلات حاشیه نشین بوده است.
حاشیه نشینی پد یده ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز گروه بزرگی از مردم در مکانی درکناره شهرها ایجاد می شود. در پی این رخداد، ساختار کالبدی، اجتماعی- اقتصاد ی شهرها دگرگون، و نحوه ی تکوین فضاها ی مختلف شهری به شدت تحت تاثیر قرار داده است. در این مقاله سعی بر آن شده است تا مروری بر تعریف اقتصاد شهری و نابه سامانی آن در امر مسکن که پیامدهای آن باعث به وجودآمده اسکان های غیر رسمی در حاشیه ی شهر ها می شود به دنبال علت های به وجود آمدن این اسکان های غیر رسمی و در نهایت راه حلی مناسب در جهت سامان دادن به این معضل باشیم ، چرا که این محلات نقش زیادی در ناپایداری اقتصاد شهری دارند.
مقدمه
جمعیت شهری جهان، از 0/7 میلیارد نفر در سال 1950، به 3/9 میلیارد نفر در سال 2014 رسید و طبق پیش بینی سازمان ملل تا سال 2050، به 6/3 میلیارد نفر، افزایش خواهد یافت. از طرفی دیگر، این رشد شتابان جمعیتی، عمدتا مربوط به کشورهای در حال توسعه خواهد بود. تقریبا نواحی شهری آسیا و آفریقا، تمامی افزایش جمعیت جهان بین سال های 2015 تا 2050 را پوشش خواهند داد.پدیده قابل ذکر دیگر در این روند، افزایش تعداد کلان شهرهاست.
بنا بر گزارش ها، در سال 1900 میلادی، تنها 13 ناحیه کلان شهری بالای یک میلیون نفر جمعیت در جهان وجود داشت و این در حالی است که در بدو ورود به قرن بیست و یکم، بیش از 300 ناحیه کلان شهری با جمعیت بیش از یک میلیون نفر وجود داشته است - United nation ,2014 - شهرهای قرن بیست و یکم بدونِ تردید با چالشهای بزرگی مواجه خواهند بود که یکی از مهمترین آنها تمرکز فقر در آنهاست. هر چند فقر روستایی عمیق تر از فقر شهری است و شهرها از توانهای بالایی در سکونت و برخورداری و دسترسی مردم به فرصت های زندگی بهتر برخوردارند ، اما فقر شهری، بویژه در کشورهای در حالِ توسعه ، با سرعت بیشتر و حجم بالاتری در حال گسترش است
از سوی دیگر، شهرنشینی فرصتی برای کاهش فقر در سطح ملی و جهانی از طریق کاهش فقر روستایی ، کاهش فقر شهری و افزایش سهم شهرنشینی در مقابل روستانشینی با نرخهای پایین تر فقر است . - Ibid:36 - فقر شهری، معضلی چند بعدی است که لفراد را با محدودیت های بسیاری از جله : دسترسی محدود به فرصت های شغلی و درآمدی، عدم بهره مندی از مسکن و خدمات مناسب، محیط های نا امن و خشن و عدم بهره مندی از خدمات تامین اجتماعی و ساز و کارهای حمایتی بهداشتی و آموزشی، مواجه می کند
در کشورهای در حال توسعه، سهم فقیرانی که در مناطق شهری زندگی می کنند، رو به افزایش است. امروزه نزدیک به 13 درصد از جمعیت شهری کشورهای در حال توسعه، با درآمدی کمتر از یک دلار در روز زندگی می کنند. یکی از بارزترین و پایدارترین جلوه های فقر شهری در کشورهای در حال توسعه، شکل گیری و گسترش محلات فقر نشین است. گستره های فقر، بازتاب فضایی - مکانی فقر در مکان های شهری است
بررسی وضعیت فقر در هر جامعه و آگاهی از آن، اولین قدم در برنامه ریزی برای مبارزه با فقر و محرومیت است - عرب مازار و حسینی نژاد - . سنجش فقر به درکی از روند تحولات فقر منجر می شود و در طول زمان، تصویری منسجم از فقر ارائه می دهد - راغفر وابراهیمی، 1386 - ، درنتیجه، برنامه ریزان می توانند تصمیمات لازم را اتخاذ کنند و اقدامات لازم را انجام دهند .
.2 تعریف اقتصاد شهری
اقتصاد شهری یکی از رشته های تخصصی اقتصاد است که در آن اقتصاددانان سعی می کنند با استفاده از ابزارهای اقتصادی، مسائل و مشکلات یک منطقه شهری را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند - درکوش، - 1372:3 اقتصاد شهری مطالعه انتخاب های مکانی بنگاه ها و خانوارهاست - سولیوان،. - 1386:9 هدف از انجام مطالعات اقتصادی شناخت ساختار و توانهای کنونی و بالقوه اقتصادی شهر، بررسی چگونگی تاثیر این ساخت بر شکل گیری کالبدی شهر در گذشته، حال و آینده نگری وضعیت اقتصادی و در نهایت، تعیین نحوه اثر گذاری دگرگونی های اقتصادی بر شکل گیری و توسعه فیزیکی شهر است.
مکان یابی خانوارها، در بسیاری از تحقیقات انتشار یافته در شهر تحلیل می شد. اغلب در همه ی این آثار واکنش یا برهم کنش میان تقاضای مسکن و هزینه ی رفت و آمد در چهارچوب حداکثرسازی مطلوبیت، بررسی می شود. انتخاب محل سکونت خانوارها از عوامل مختلف، از جمله مکان فعالیت های اقتصادی تأثیر می پذیرد. دلیل آن نیز این است که خانوارها برای اغلب فعالیت های اقتصادی در شهرها هم مصرف کننده و هم عرضه کننده ی نیروی کار، مهارت مدیریت و سرمایه به شمار می روند. به همین دلیل نوع سومی از تحلیل ها به صورت الگوهای تعادل عمومی هستند که در یک منطقه ی شهری به کار می روند و در آنها به طور همزمان عوامل مؤثر بر مکان یابی خانوارها و فعالیت های اقتصادی تحلیل می شوند
پیشینه ی آثار و تحقیقات اقتصاددانان در زمینه ی بازارهای مشخص شهری و مسائل شهری به اواسط دهه ی ،1960 یعنی زمان تولید اقتصاد شهری، باز می گردد. یکی دیگر از حوزه های مهم اقتصاد شهری بررسی بازارهای مشخص شهری است. در این میان مسکن شهری مهمترین بازار شهری به شمار می رود.
موضوع تحقیقات اقتصاد شهری، سیاست های بخش عمومی در قبال مسکن شهری، به ویژه در جهت بهبود وضع نیازمندان شهری و تضمین دسترسی آنها به حداقل سرپناه است . در این زمینه مکان گزینی خانوارهای نیازمند در بافت های فرسوده، نوسازی بافت های فرسوده شهری با توجه به توان پرداخت خانوارهای نیازمند و اعطای یارانه برای احداث مسکن ارزان قیمت و عرضه ی مسکن به وسیله ی حکومت های محلی به قیمت استیجاری پایین موضوع تحقیقات گسترده بوده است. تأمین مالی مسکن نیز با توجه به اهمیت آن خود به یک موضوع تخصصی در اقتصاد شهری تبدیل شده است.
.3 مفهوم فقر شهری
بدون تردید تعریف از فقر ، به عنوان مفهومی فراگیر برای تمام شرایط و ثابت برای طولِ زمان غیرممکن است ، زیرا فقر مفهومی نسبی است که با شرایط زمانی و مکانی قابل تعریف است . با این وجود، فقر انسانی نبود توانایی آنها برای غلبه بر : بی سوادی، گرسنگی، کاهش عمر و امید به زندگی، نبود بهداشت و ن ب ود امکان جلوگیری از شیوع بیماری های قابل علاج تعریف شده است که سنجه های غیر مستقیم آن عبارتند از : نبود امکان دسترسی به کالاها، خدمات و زیرساختها، سوخت، بهداشت، آموزش، ارتباطات و آب آشامیدنی که مورد نیاز جهت افزایش توانایی های انسانی است
- Mehta,1999:4 - .و به این سنجه ها باید موضوع مشارکت شهروندی و آزادیهای فردی را هم اضافه نمود که در چارچوب حقوق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم قابل بررسی اند.
مهمترین چالش امروزی در سیاستهای کاهش فقر شهری توجه به موضوع توانمندسازی و مقتدرسازی فقرای شهری جهت گام برداشتن در توسعه ای درون زاست که با تسهیلگری دولت ها و فعالان در این زمینه دنبال می شود.
