بخشی از مقاله
چکیده
رخدادهای کرومیتیتی موجود در افیولیت خوی همراه با هارزبورژیت های گوشته ای تهیه شده به شکل های عدسی مانند، تخته ای و رگه مانند یافت می شوند. توده های معدی توسط یک پوشش دونیتی در ضخامت های مختلف پوشانده می شوند. ترکیب ژئوشیمیایی کرومیت های مطالعه شده شامل عدد کروم [100Cr/ - Cr+Al - ]، محتوی اکسیدهایی شامل SiO2, Fe2O3, Al2O3, Cr2O3, MgO و TiO2، با ویژگیهای کرومیت های آلپی - پادیفورم - مطابقت دارد.
در ترکیب شیمیایی کرومیت های نواحی قشلاق و الند تفاوتهایی وجود دارد، بطوریکه آنها به ترتیب ویژگیهای کرومیت های نوع غنی از کروم و غنی از آلومینیم را نشان می دهند. وجود این دو نوع کرومیت، شاید انعکاسی از تشکیل آنها به ترتیب در محیط های تکتونیکی سوپراسابداکشنی و حوضه های پشت قوسی باشد. توده های معدنی -Al بالا توسط سنگهای اولترامافیکی متعلق به یک افیولیت دگرگون شده قدیمی - تریاس بالایی؟ - میزبانی شده اند؛ و کرومیتهای نوع -Cr بالا نیز توسط سنگهای اولترامافیکی متعلق به یک افیولیت نادگرگون جوانتر - کرتاسه بالایی - میزبانی می شوند.
مقدمه
کرومیت تنها و مهمترین کانی اقتصادی کروم می باشد. این کانی به عنوان ماده اولیه تولیدکننده کروم در بازار جهانی از اعتبار ویژه ای برخوردار است. تجارت کروم به عنوان ماده خام در جهان در گرو تولید کرومیت و فروکروم می باشد. تقسیم بندی کلاسیک کانسارهای کرومیت بر مبنای شرایط تشکیل و ژنز انجام می گیرد. در این تقسیم بندی، کانسارهای کرومیت شامل دو نوع کانسارهای چینه سان - Stratiform type - یا نوع بوشولد و کانسارهای آلپی یا انبانی - Podiform type - هستند. کانسارهای کرومیت نوع انبانی در مجموعه های اولترامافیک نوع آلپی همراه با توالی های افیولیتی که بدوا" در پوسته اقیانوسی تشکیل شده اند، همراه با بسیاری از کانسارهای دیگر یافت می شوند.
پریدوتیت های نوع آلپی بخشی از مجموعه های افیولیتی را تشکیل می دهند که در طول جزایر قوسی و مناطق راندگی موجود در کمربندهای کوهزایی یافت می شوند. این ذخایر شکل و فرم منظمی ندارند و به اشکال عدسی، رگه ای، لایه ای ناممتد و . . . دیده می شوند که از مهمترین آنها می توان به ذخایر کرومیت فیلیپین، کوبا، ترکیه، یونان، قبرس، آلبانی، یوگسلاوی، هند، پاکستان و ایران اشاره نمود - استوو،. - 1987 اگرچه ذخایر نوع آلپی کمتر از 3 درصد ذخایر جهانی را دارا هستند ولی بیش از 50 درصد تولید جهانی را به خود اختصاص داده اند. وسعت و ابعاد این نهشته های معدنی نسبت به ذخایر نوع لایه ای کم وکوچک می باشد.
ضخامت عدسی ها از چند سانتیمتر تا چند متر و طول چند متر تا چند ده متر - بزرگترین کانسار 230 متر در 2000متر ابعاد - متغیر است. در تمامی کانسارهای افیولیتی، توده های معدنی کرومیت در بخش کوچکی از مجموعه های افیولیتی قرار دارند و بقیه بخش ها فاقد کانسار سازی هستند. عیار Cr2O3 در این نوع کانسارها 50-10 درصد می باشد، ولی عیارهای استخراجی بین 33 تا 55 درصد می باشد - اوانز، . - 1997
کانسارهای کرومیت سبزوار، فاریاب، خواجه جمالی و خوی در ایران جزء این نوع ذخایر هستند. مهمترین میادین معدنی کرومیت در آن دسته از مجموعه های افیولیتی یافت می شوند که از لحاظ تکتونیکی کمتر دستخوش تغییرات بوده اند. این افیولیت ها در طول راندگی ها قرار دارند، نظیر مجموعه های افیولیتی موجود در ترکیه، ایران و پاکستان - استوو،. - 1987 گستره استان آذربایجان غربی را از نظر ویژگی ساختاری، رسوبی، ماگماتیسم و شباهت های بخش های مختلف آن با تقسیمات ساختاری زمین شناسی ایران می توان به پهنه های نخجوان- ماکو-مرند، پهنه افیولیتی خوی، پلاتفرم باختر دریاچه ارومیه، پهنه دگرگونی اشنویه- مهاباد و پهنه ساختاری تکاب تقسیم نمود.
پهنه نخچوان-ماکو- مرند با دارا بودن پی سنگ پرکامبرین - سازند کهر - و رخساره پلاتفرمی در پالئوزوئیک ادامه پهنه ساختاری البرز غربی - آذربایجان بشمار می آید، اگرچه ناهمسانی هایی نیز با آن دارد . پهنه تکاب در جنوب آذربایجان غربی واقع شده است. قربانی - - 1381 با توجه به ویژگی های مشترک چینه شناختی، ماگماتیسم، دگرگونی و رسوب شناختی چهار گوش تکاب را به سه زون فرعی بنام های A1 - با ویژگی های زمین شناسی البرز - ، - C-I با ویژگی های زمین شناسی ایران مرکزی - و S-S - با ویژگیهای زمین شناسی سنندج - سیرجان - تقسیم کرده است.
در این نوشتار، ویژگی های متالوژنی و ذخایر معدنی مرتبط با هر کدام از پهنه های ساختاری موجود در گستره آذربایجان غربی مورد بررسی قرار می گیرد. پهنه افیولیتی از کوههای آناتولی در ترکیه به سمت شرق گسترش می یابد و ناحیه ای گسترده را به وسعت حدود 3900 کیلومترمربع در مرز مشترک ایران و ترکیه می پوشاند. افیولیت خوی راستای شمالی - جنوبی دارد به گونه ای که از جنوب به کمربند جنوبی افیولیتهای نئوتتیس ترکیه - افیولیتهای محور تاروس - و از سوی شمال به رشته شمالی - افیولیتهای محور آناتولی - می پیوندد.
گسترش و پراکندگی اوفیولیتهای نئوتتیس در نواحی ترکیه، قفقاز و شمال باختر ایران در شکل 1 نشان داده شده است. داده های سن سنجی ایزوتوپی و شواهد صحرایی به دست آمده توسط خلعت بری و همکاران - - 2003 گویای آن است که در ناحیه خوی دو مجموعه اوفیولیتی با سنین و ویژگیهای متفاوت وجود دارد: - 1 اوفیولیت قدیمی، که ویژگی چند دگرگونی - متا اوفیولیت - داشته و سن قدیم ترین دگرگونی آن ژوراسیک زیرین است، این پژوهشگران سن ماگمایی قبل از ژوراسیک - تریاس بالایی؟ - را برای آن پیشنهاد کرده اند؛ - 2 یک مجموعه اوفیولیتی جوان و دگرگون نشده که سن آن کرتاسه بالایی گزارش شده است.
فزون بر ناحیه خوی، رخنمون های افیولیتی دیگری نیز در باختر و جنوب باختری دریاچه ارومیه در نواحی سرو، اشنویه و پیرانشهر گسترش دارند. ویژگی های زمین شناسی پهنه افیولیتی خوی را به طور خلاصه می توان چنین برشمرد: وجود سنگهای ردیف افیولیتی و رخساره فلیشی پالئوسن پسین- ائوسن - که درهم آمیخته اند - ، رخداد ماگمایی میوسن پسین با ماهیت پس از تصادمی ، وجود سنگ های دگرگونی درحد شیست سبز و آمفیبولیت، دگرشیبی سنگ های الیگومیوسن ، فراوانی زون های برشی و راندگی، و شکل گیری کانون های آتشفشانی در کواترنر . بر این اساس، مجموعه افیولیتی خوی متاثر از رخدادهای جوان پس از جایگیری متحمل بازپویایی تکتونو - ماگمایی شده و این خود در فلززایی این گستره نقش مهمی را بازی کرده است.
از دیدگاه فلززایی، مجموعه افیولیتی خوی با کانی سازی های کرومیت، مگنتیت، مس، منگنز، جیوه و طلا همراه است که در پیوند با فرآیندهای ماگمایی مافیکی، آتشفشانی زیردریایی، آتشفشانی-رسوبی، رسوبی و بازپویایی تکتونوماگمایی پدیدار شده اند. در این پژوهش، فلززایی کروم با سنگ میزبان اولترامافیک های افیولیت خوی مورد بررسی قرار می گیرد.
روش مطالعه
در طی 15 سال گذشته بررسی های زمین شناسی، ژئوشیمیایی و اکتشافی - شامل حفاری های چاهک، اوکلون و ترانشه - متعددی توسط نگارندگان به منظور پی جویی، اکتشاف و ارزیابی ذخایر معدنی کروم در گستره افیولیت خوی انجام گرفته است.
