بخشی از مقاله
مقدمه
در جهان فراصنعتی امروز، توسعه به معنی عام آن ، بدون توجه به آموزشهاي فنی و حرفهاي مفهوم نخواهد داشت. انقلاب علمی - فنی، انقلابی عمیق و کیفی در نیروهاي مختلف و از آن جمله در نیروي انسانی و روشهاي تولید به وجود آورده است. آموزش هاي فنی و حرفهاي، فعالیت هایی است که میتواند ، فرد را براي احراز شغل، حرفه و کسب و کار آماده نماید و نیز کارآیی و توانایی وي را درانجام آن افزایش دهد. این آموزشها کسب مهارتها را در راستاي فناوري و علوم وابسته به همراه دانشهاي خاص مربوط به شغل و در بخشهاي مختلف اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی ارائه مینماید.
به واقع آموزشهاي فنی و حرفهاي ، تلفیقی است از علم و فن و هنر که نقش بسیار مهمی در تأمین نیروي انسانی کارآمد جامعه ایفا نموده و مضمونی توسعهاي دارد. هدف این آموزشها، افزایش تواناییهاي مربوطه به دانش مهارت و قدرت درك افراد و انجام مطلوبتر کار، در محدوده وظایف شغلی است. اگرچه آموزش فنی و حرفهاي داراي سطوح مختلفی است، اما همه این تعاریف در یک نکته مشترکند.
هدف آموزش فنی و حرفهاي ایجاد و توسعه مهارت و دانش براي افزایش توانایی فرد در انجام دادن بهتر شغل و مهارت خود است. به عنوان مثال یونسکو آموزش حرفهاي را چنین تعریف کرده است: فعالیتهایی که هدف آن ایجاد مهارت، دانش و نگرشهاي مورد تقاضاي کارفرمایان در یک شغل خاص یا گروهی از مشاغل مرتبط به هم و یا تمرین یک وظیفه شغلی در زمینههاي مختلف فعالیتهاي اقتصادي است. به عبارت دیگر رسالت و هدف غایی آموزشهاي فنی وحرفهاي آمادهسازي دانشآموزان جهت حضور در محیط کار و کسب مهارت است.
آموزش فنی و حرفه اي - Technical and vocational training -
این آموزش ها، به مجموعه وسیعی از مهارت ها و رشته هایی اطلاق می شود که فراگیري آنها، منجر به ایجاد زمینه کار و ورود مهارت آموز به بازار کار می گردد. هدف آموزش هاي فنی و حرفه اي تربیت نیروي انسانی متخصص، آشنایی جوانان با بازار کار، فرآیند انتقال مهارت آموخته از مرحله آموزش به مرحله تولید و تطابق نیازهاي تخصصی با تغییرات روزمره بازار کار می باشد؛ بنابراین در این نوع آموزشها فرد صاحب آمادگی شغلی می شود، پس می توان آن را آموزش هاي کار محور نیز قلمداد نمود.
آموزش هاي فنی و حرفه اي عموما دانشگاهی نیست و کاملا مرتبط با رشته، شغل و حرفه اي است که فرد تمایل با فراگیري آن جذب بازار کار شود.با توجه به اینکه توانایی هاي خاصی از یک مجموعه فنون در فرد افزایش می یابد اغلب از آن تحت عنوان آموزش هاي فنی و حرفه اي یاد می شود. این گونه آموزش ها در قالب دانش هاي کاربردي و عملی طبقه بندي می شود و کاملا با نوع آموزش هاي نظري در تضاد هستند.
آموزش هاي فنی و حرفه اي از مرحله راهنمایی و دبیرستان آغاز می شود و با مدل کارورزي به مرحله تثبیت می رسد. این نوع آموزش هاي را حتی می توان در قالب آموزش هاي پیش دانشگاهی قلمداد نمود. همزمان با تخصصی تر شدن بازار کار و تقاضاي رو به رشد مهارت هاي پیشرفته ، شرکاي اجتماعی و دولت ها با استفاده از راه اندازي دوره هاي آموزشی یارانه اي و تأسیس سازمان هاي آموزشی دولتی به حمایت از آموزش هاي فنی و حرفه اي روي می آورند.
اهداف کلی شاخه فنی و حرفه اي:
- اعتلاي سطح فرهنگ و دانش عمومی و پرورش ملکات و فضائل اخلاقی،بینش سیاسی و اجتماعی
- شناخت بهتر استعداد و علاقه هنرجویان و ایجاد زمینه مناسب براي هدایت آنان به سمت اشتغال مفید
- احراز آمادگی نسبی هنرجویان براي ادامه تحصیل در سطوح بالاتر
اهداف جزئی:
ایجاد علاقه و احترام به کار و تولید- تقویت روحیه مسوولیت پذیري– آموزش براي قبول مسوولیت در آینده- انجام کار گروهی و آمادگی براي اجتماعی زیستن- کسب بینش سازماندهی، هدایت و سرپرستی- درك مسائل اقتصادي، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی-شناخت ارزشهاي والاي انسانی و اسلامی- تقویت روحیه انتقاد پذیري-استقلال فکري و ایجاد زمینه خلاقیت و نوآوري و ....
بیان مسئله:
آموزش هاي فنی و حرفه اي انجام فعالیت هایی است که می تواند فرد را براي احراز شغل ، حرفه و کسب و کار آماده نماید یا کارایی و توانایی وي را در انجام آن افزایش دهد. این آموزش ها کسب مهارت ها را در راستاي تکنولوژي و علوم وابسته به همراه دانش هاي خاص مربوط به شغل و در بخش هاي مختلف اقتصادي ، اجتماعی و فرهنگی ارائه می دهد.
توسعه آموزش هاي فنی و حرفه اي در شرایط کنونی براي اقتصاد و فرهنگ ایران و به ویژه شتاب دهی به فرآیند تولید امري حیاتی است؛ زیرا سرمایه گذاري هاي زیربنایی و افزایش ابزار و تجهیزات و به طور کلی سرمایه فیزیکی بدون سرمایه انسانی بلااستفاده مانده و یا به نحو اقتصادي و کارآمد مورد بهره برداري قرار نمی گیرد ؛ بنابراین از ضرورت ها و الزامات رشد و توسعه اقتصادي ، نظام آموزش براي ایجاد مهارت هاي لازم سرمایه انسانی است و در این میان آموزش هاي فنی و حرفه اي تلفیقی است از علم ، فن و هنر و نقش بسیار مهمی در تأمین نیروي انسانی کارآمد ایفا نموده و مضمونی توسعه اي دارد .هدف از این آموزش ها ، افزایش توانایی هاي دانش ، مهارت و قدرت درك افراد و انجام مطلوبتر کار در محدوده وظایف شغلی است .
از آنجایی که موضوع بیکاري یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات جهان است و در کشورهاي در حال توسعه با توجه به عدم توازن ساختارهاي اقتصادي ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی سهم بیشتري را بر توسعه دارد و با توجه به اینکه یکی از دلایل بیکاري در کشور فقدان مهارت هاي مورد نیاز بازار کار از سوي جویندگان کار می باشد ، انتظار می رود سازمان آموزش فنی و حرفه اي با ارائه آموزش هاي مهارتی بتواند نقش بسزایی در کاهش میزان بیکاري ایفا کند، زیرا آموزش هاي فنی و حرفه اي به سبب انعطاف پذیري نشأت گرفته از خصیصه هاي بازار کار و اوضاع اقتصادي کشور و نیز به دلیل آموزش و ایجاد مهارت هاي لازم در افراد براي توانایی در احراز مشاغل ، نقش بسزایی در اشتغال دارد.
این آموزش ها هم مهارت هاي خاص مورد نیاز صنعت و هم مهارت هاي عمومی بازار کار را فراهم می سازد و همچنین براي شاغلینی که به دلیل تغییرات تکنولوژي دچار کاهش کارایی می شوند امکان به روز شدن و تکمیل مهارت را فراهم می کند؛ بنابراین به این نوع آموزش ها به عنوان ابزاري براي مقابله با بیکاري بالاّخص بیکاري ساختاري که ناشی از تغییرات در اقتصاد جهانی می باشد ، نگریسته می شود .
در واقع خصیصه این آموزش ها ، نوعی پرورش "کارآفرین" است ، به این معنی که افراد پس از کسب مهارت و تخصص دانش فنی ، قادر خواهند بود که فرصت هاي شغلی مناسبی را به دست آورند و یا در نهایت فرصت شغلی ایجاد نمایند. این گونه آموزش از نقش و تأثیرگذاري اقتصادي- اجتماعی مهمی برخوردار است؛ چراکه معرف نوع مهمی از سرمایه گذاري در منابع انسانی است و با فراهم کردن زمینه هاي ارتقاء دانش ، نگرش ها و مهارت هاي مورد نیاز بازار کار و اشتغال در زمینه هاي مختلف به توسعه اقتصادي کمک می کند.
از اینرو کار محور بودن آموزش هاي فنی و حرفهاي که فرآیند یادگیري فراگیران را از طریق محیط هاي کار ، براي آن مراکز و در درون آنها طراحی و اجرا می نماید و محتواي آموزش ها را با تغییرات و پیشرفت هاي حوزه تکنولوژي و به تبع آن در کارکرد نهادهاي اقتصادي جامعه هماهنگ می سازد ، سبب شده که این آموزش ها به عنوان یکی از عناصر کلیدي جهت تحقق پیشرفت هاي اقتصادي محسوب گردد و از جمله عوامل مثّؤر در موفقیت کشورهاي توسعه یافته تلقی گردد؛ چرا که آموزش نظري همگام با کار عملی موجب تربیت نیروي انسانی خلاق و فعال می شود و همچنین این نیروها با نفوذ در جامعه سبب به کارگیري بخش عظیمی از نیروهاي غیرخلاق می گردد؛ بنابراین اگر آموزش فنی و حرفه اي در کشور نادیده گرفته شود، در واقع باعث سوق دادن آموزش کشور به طور غیرمستقیم به آموزش اشتغال کاذب و درآمدهاي سهل الوصول و ناپایدار می شود و به تدریج آسیب جدي به کشور وارد می سازد .
به همین علت است که می بینیم یکی از اولویت هاي مهم در سرمایه گذاري هاي آموزشی در تمامی جوامع صنعتی ، توسعه و گسترش آموزش هاي فنی و حرفه اي است و این مهم نیز از سوي نهادهاي ذي ربط بینالمللی نظیر یونسکو ، یونیواك و بانک جهانی به منزله یک استراتژي مهم به کشورهاي در حال توسعه توصیه می شود . از سوي دیگر ، عدم سرمایه گذاري کافی در آموزش فنی و حرفه اي به معنی غفلت و فناي سرمایه هاي انسانی تلقی می شود . باید توجه داشت که در شرایط کنونی یکی از مهم ترین ، راه اشتغال زایی اصولی و حل معضل بیکاري به آموزش صحیح فنی و حرفه اي می باشد .
غیر ازبعد اقتصادي ، نقش آموزش هاي فنی و حرفه اي در تغییرات اجتماعی و فرهنگی خصوصاً در رشد و بهبود فرهنگ کار حائز اهمیت است. اصولا برنامه این نوع آموزش و ساختار عملیات اجرایی آن به عنوان کارگزار اصلاحات فعالیت هاي شغلی و بهبود مهارت ها در کار ، می تواند در این راستا نقش اساسی را ایفاء نماید و مسئولین ذیربط می توانند با رفع محدودیت ها و برنامه ریزي صحیح از آموزش ها به عنوان مهم ترین عامل براي تربیت افراد کارآفرین ، کارآمد و داراي فرهنگ غنی از اخلاق و وجدان کاري استفاده شایسته به عمل آورند .
در سازمان آموزش فنی و حرفه اي نیز نظیر سایر مؤسسات آموزشی رسمی و غیررسمی ، غیر از آموزش علم و مهارت مواردي از قبیل انضباط ، تقلید ،تعهد ،احساس مسئولیت ، وظیفه شناسی نیز جزء محتواي آموزشی به افراد آموخته می شود . از اینرو این نظام آموزشی از طریق تحول در فرهنگ جامعه می توانند در بالا بردن کارایی و بهره وري نقش ؤثّمري ایفا نماید .
نقش این آموزش ها در تغییرات اجتماعی ، فرهنگی به دلایل مشروحه زیر بسیار مهم ارزیابی می گردد : کاهش سطح بیکاري ، میزان اعتبار بین الملی مدارك فنی و حرفه اي ، کاهش معضلات اجتماعی ، کمک در جلوگیري از مهاجرت بی رویه جوانان به شهرهاي بزرگ ، کاهش تبعات منفی بیکاري ، بازسازي و نوسازي آموزشی ، توانمندسازي افراد براي زندگی بهتر ، افزایش سلامت و بهداشت روانی ، افزایش امید به زندگی ، توسعه عرصه زندگی ، کار و حرفه ، بهبود روابط اجتماعی و مناسبات انسانی ، انتقال ارزش ها و هنجارهاي اجتماعی ، جامعه پذیر نمودن افراد ...
سؤالات :
اهداف آموزش هاي فنی و حرفه اي چه می باشند؟
ضرورت آموزش فنی و حرفه اي به ویژه در ایران چیست ؟
ساختار آموزش هاي فنی و حرفه اي شامل چه مواردي می باشد؟
روش:
این مطالعه به شیوة مطالعه کتابخانه اي و اسنادي انجام گرفته است .
نتیجه گیري :
آموزش هاي فنی و حرفه اي از کارکردها و قابلیت هاي اقتصادي ، اجتماعی فرهنگی مهمی برخوردار هستند و بر توسعه کشور مستقیما تأثیر می گذارند . پس سازمان آموزش فنی و حرفه اي در انجام وظایف خود باید پویایی خاصی داشته باشد تا بتواند به فراهم سازي بستر در زمینه لازم براي ارتباط و مواجهه با فرآیند جهانی شدن بپردازد که این خود مستلزم توجه و همکاري همه جانبه ملی ، بین المللی و سرمایه گذاري مستمر است .
