بخشی از مقاله
خلاصه
در سال هاي اخیر به دلیل کاهش ذخایر ماهیان دریایی و از طرفی پتانسیل باالقوه آبزي پروري موجود در جنوب کشور توسعه تکثیر و پرورش ماهیان دریایی در دستور کار سازمان شیلات ایران قرار گرفته است. اقدام به تکثیر ماهی هامور معمولی جهت بازسازي ذخایر این گونه و از طرفی پرورش آن در محیط هاي مصنوعی - استخر و قفس - توسط شیلات استان سیستان و بلوچستان درطی سال هاي 1388 -89 نیز، در همین راستا بوده است.
ماهی هامور معمولی هرمافرودیت از نوع پروتوژینوس بوده به همین دلیل تعداي ماهی با طول کل متفاوت در فصل پاییز و زمستان 1388 همزمان با فصل صید تجاري این گونه دراین منطقه صید و به کارگاه تکثیر منتقل گردیدند. عملیات قرنطینه و تطابق بر اساس روش هاي استاندارد بهداشتی و نگهداري مولدین ماهیان دریایی انجام گردید در اواخرفصل زمستان - اسفند ماه - و شروع فصل بهار 1390 رسیدگی گنادي در مولدین جنس ماده کاملا مشهود بود به طوریکه با بیوپسی مولدین تخمک قابل رویت بود.
در اواخر فروردین تلفات در مولدین ماده شروع گردید که در نیمه اول اردیبهشت ماه که مصادف با اوج گرماي هوا و افزایش درجه حرارت آب در این منطقه می باشد شدید گردید. علایم ظاهري خاصی پیدا نبود فقط در کالبد شکافی ماهیان تلف شده و 2 عدد ماهی زنده که به صورت تصادفی انتخاب وکالبد شکافی گردید دانه هاي گرانوله سربی رنگ در تخمدان به وفور مشاهده گردید. همچنین در بعضی مولدین ماده انتهاي تخمدان یک حالت چوب پنبه اي پیدا کرده بود.
با توجه به اینکه آبگیري از دریا بطور مستقیم انجام می شد عملیات آبگیري متوقف و تریتمنت آب و دارو درمانی شروع گردید. در مولدین تلف نشده جراحات پوستی شدیدي در ناحیه ساقه دمی و شکمی ماهی مشاهده گردید که پس از انجام تست آنتی بیوگرام از آنتی بیوتیک اکسی تتراسایکلین استفاده گردید. با وجود اینکه تعداد 5عدد از32 ماهی بعد از دارو درمانی زنده ماندند اما هیچگونه علت دقیقی براي این تلفات مشخص نگردید به نظر می رسد عامل تلفات در تعدادي از آن ها که مزمن بود باعث جراحات می شد
مقدمه:
از اهداف سازمان شیلات ایران در برنامه چهارم توسعه شیلات کشور، توسعه تکثیر و پرورش ماهیان دریایی به خصوص گونه هاي در معرض خطر و تحت فشار صید بود - . - 1 ماهی هامور معمولی نیز یکی از گونه هاي تحت فشار صید در آب هاي جنوب کشور بوده که به دلیل صید بی رویه و امکان صید آن به روش هاي مختلف - قلاب، تور، قفس و غواصی - از گونه هاي در اولویت این سازمان جهت تکثیر مصنوعی آن و تولید لارو به منظور رهاسازي در دریا به منظور احیائ و حفظ ذخایر آن و از طرفی معرفی به صنعت آبزي پروري جنوب کشور جهت پرورش در استخر و قفس می باشد.
تلاش هاي بی شماري از آموزش نیروي انسانی با اعزام به کشورهاي داراي تجربه تا ساخت مراکز تکثیر و تجهیز زیر ساخت هاي موجود جهت نیل به این هدف انجام شده است. اما به نظر نگارنده که خود از کسانی بوده که به خارج از کشور جهت فراگیري حرفه تکثیر ماهی هامور اعزام شده است آن چه در این برنامه ریزي به آن کمتر پرداخته شده است آزمایشگاه هاي تشخیص سریع و به موقع بیماري ها و مدیریت بهداشتی در زمان ساخت و تجهیز مراکز تکثیر می باشد. آنچه باعث پایداري آبزي پروري در دنیا امروزه مطرح است مدیریت بهداشت و بیماري ها می باشد
در این مقاله سعی شده مشکل پیش آمده در یک کوشش جمعی به منظور تکثیر ماهی هامور که باعث عدم موفقیت این تلاش شد مطرح گردد تا اینکه بلکه زمینه اي در اذهان اساتید، کارشناسان و پژوهشگران دانشگاهی و فعالان بخش خصوصی ایجاد گردد شاید که با مواردي مشابه قبلا برخورد نموده یا اینکه در آینده در تلاش براي چنین برنامه اي از قبل براي چنین مواردي نیز آمادگی داشته باشند.
شرح مورد و موارد درمان:
تعداد 32 عدد ماهی هامور با حداقل 23 و حداکثر 100 سانتی متر طول به منظور اهلی سازي قبل از شروع فصل تکثیر در فصول پاییز و زمستان به روش صید با گرگور صید و در استخر هاي بتونی مرکز تحقیقات شیلاتی آبهاي در حهت تکثیر و تولید لارو نگهداري می شدند. پس ازانتقال ماهی به کارگاه تکثیر مرکز پس از عملیات تطابق - هم دما نمودن آب حاوي ماهی با آب موجود در سالن تکثیر - ، ضدعفونی اولیه بصورت حمام فرمالین به میزان 400 عژژ به مدت 10 دقیقه انجام گرفت. مدیریت آب، تغذیه بر اساس استانداردهاي این گونه وعملیات بهداشتی و پیشگیري شامل حمام آب شیرین مولدین و ضدعفونی تانک نگهداري آنها با فرمالین و کلر بصورت دوره اي هر ماه یکبار انجام می گرفت .
با مناسب شدن شرائط دمائی آب در استخر هاي کارگاه مولدین موجود از طریق سوند زنی مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به دو جنسی بودن ماهی هامور که در ابتداي دوره زند گی ماده و سپس نر می شوند جداسازي اولیه بر اساس طول ماهی که در آن طول تغییر جنسیت می دهد انجام گرفت. در تاریخ 88/12/10 تعداد 7 عدد مولد نر و مشکوك به نر جداسازي شده و در تانک هاي بتونی و فایبرگلاس تقسیم شدند.
در اسفند ماه مولدین ماده کاملا رسیدگی داشته و شرائط ظاهري و تغذیه اي بسیار خوبی داشتند. در تاریخ 88/1/20 مولدین مشکوك به نر جهت اطمینان از تغییر جنسیت آنها مورد تزریق پلت هاي هورمونی آماده شده - ترکیبی از آندروژ نها - قرار گرفتند. بعد از عملیات تزریق مراتب بهداشتی و تغذیه اي مولدین به نحو مطلوب انجام می گردید تا اینکه در روز 89/1/4 یک عدد از مولدین تزریق شده تلف گردید که هیچگونه علائم ظاهري و داخلی خاصی حاکی از یک مشکل خاص دیده نشد متعاقبا در تاریخ 5و 88/1/ 8 به ترتیب 2 عدد در هر روز تلف شدند. متعاقب اتفاق پیش آمده در خصوص مولدین - تلفات مولدین بخصوص جنس هاي نر - اقدامات و مکاتبات لازم با بسیاري از متخصصین تکثیر ماهیان دریایی داخل - آبزي پروري جنوب کشور آ اهواز - و خارج از کشور - موسسه تحقیقات آبزي پروري گوندول آ اندونزي - ، انجام گردید.
خونگیري از ماهیان بی حال و به ظاهر سالم نیز انجام گردید و به یک آزمایشگاه انسانی ارسال گردید. کالبد شکافی ماهیان تلف شده و بررسی امحاء و احشاءآنهاو همزمان کشت میکروبی از بافته هاي کبد، تخمدان، طحال و آبشش روي محیط کشت حBه1 انجام شد.
شکل. - 1 کشت میکروبی از امحائ و احشائ ماهی در حال تلف شدن در آزمایشگاه و خونگیري - سمت چپ -
مراتب دارو درمانی با نظر دامپزشک مرکز بر اساس تجربه و بررسی منابع که ایشان داشتند، با آنتی بیوتیک هاي مختلف جهت هرگونه بیماري باکتریاي احتمالی انجام گردید. بهبود و اصلاح سیستم آبگیري و نگهداري مولدین از طریق تزریق گاز ازن به آب، قبل از ورود به تانک ماهی و جریان دار نمودن آب تانک نیز انجام گردید اما با این وجود نیز در روز 1/12 چند مولد دیگر تلف شدند. همچنین نمونه آب از محل آبگیري به آزمایشگاه معتبر جهت اندازه گیري میزان فلزات سنگین و آلودگی نفتی ارسال شد.
نتایج و بحث:
بعد از عملیات تزریق پلت هاي تستسترونی به مولدین نر جهت تسریع رسیدگی جنسی و تولید اسپرم در روز 89/1/4 یک عدد از مولدین تزریق شده تلف گردید که هیچگونه علائم ظاهري و داخلی خاصی حاکی از یک مشکل خاص دیده نشد که ضمن تماس و هماهنگی با سایر همکاران همگی نظر به احتمال تلف شدن در اثر استرس در نتیجه تزریق هورمون را دادند.
متعاقبا در تاریخ 5و 88/1/ 8 به ترتیب 2 عدد مولد در هر روز تلف شدند که از این تعداد 2 عدد مولد ماده بودند که تزریقی به آن ها صورت نگرفته بود زیرا جنس ماده کاملا داراي تخمدان رسیده و داراي تخمک هاي کاملا روان بودند. لذا تاثر منفی کار هورمونی منتفی شد و نظرها روي وجود یک عامل بیماري معطوف گردید.
مراتب دارو درمانی با نظر دامپزشک مرکز بر اساس تجربه و بررسی منابع که ایشان داشتند، با آنتی بیوتیک هاي مختلف جهت هرگونه بیماري باکتریاي احتمالی انجام گردید. بهبود و اصلاح سیستم آبگیري و نگهداري مولدین نیز انجام گردید اما با این وجود نیز در روز 1/12 چند مولد دیگر تلف شدند.
درکالبد شکافی ماهیان تلف شده و بررسی امحاء و احشاءآنها، وجود یک جسم خارجی بصورت دانه هاي گرد، در داخل تخمدان و روي کبد و کلیه آنها مشاهده گردید. نظرات متفاوتی در مورد این جسم خارجی ارائه شده اما جهت تعیین دقیق آن نمونه به آزمایشگاهی در تهران ارسال شدکه متاسفانه نتیجه اي دربر نداشت. همچنین در بعضی مولدین ماده انتهاي تخمدان یک حالت چوب پنبه اي پیدا کرده بود.
شکل - 2 وجود گرانول هاي براق در تمام بافت تخمدان کاملا رسیده
