بخشی از مقاله
چکیده
قرآن، اولین و مهمترین منبع کشف و استنباط احکام در حقوق جزاي اسلام به شمار می رود. بر این ابتناء، یکی از مهمترین دغدغه ها و اهداف اصلی دین مبین اسلام از تجریم و اجراي مجازات ها، بازدارندگی عمومی و خصوصی است. لیکن، رهنمودهایی پیش از کیفرگذاري و پس از آن وجود دارند که به روشنی در قرآن کریم براي پیشگیري کارا از جرایم تعبیه شده اند.
این سیاست ها موجد گزاره هایی هستند که در علم جرم شناسی با عنوانِ سیاست جنایی مشارکتی و در بطنِ آن پیشگیري کنشی، به عنوان نهادي مؤثر در پیشگیري از جرم شناخته می شوند. به راه اندازي نیروي عظیم جامعه در مبارزه با فساد در قالب وجوب امر به معروف و نهی از منکر، خمس و زکات براي مقابله با جرایم مالی و البته بسیاري از جرایم دیگر، از جمله تأسیسات پیشگیرانه ي غیرکیفري اي هستند که در قرآن کریم بر آن ها تأکید شده است.
لذا، جستار حاضر، با روش تحلیلی-بنیادین و با هدف واکاوي کارکرد این نهادها و تأثیراتی که این کاربست در کاهش جرایم دارد، به دنبال تبیین این مهم است که از نظر قرآن، اولاً: بهترین و مؤثرترین راه براي مقابله با ناهنجاري ها و انحرافات اجتماعی، شرکت دادن بیشترین تعداد کنشگران در سیاست جنایی براي پیشگیري از جرم است و ثانیاً: رونق اقتصادي و به تعادل رساندن طبقات جامعه با نهادینه سازي عبادات مالی و انتقال اعتبارات به اقشار آسیب پذیر جامعه، نرخ بزهکاري ها و به ویژه جرایم مالی را به طور محسوسی کاهش خواهد داد.
مقدمه
بزهکاري و ترس از آن، واقعیتی است که در عصر حاضر یکی از مهمترین دغدغه هاي زندگی در جامعه است که توسط رسانه هاي جمعی به آن دامن زده می شود. در این هنگام، بیشتر کشورها و به ویژه کشورهاي غربی، در مقام اتخاذ تدبیر مناسب به این وضعیت، به کیفرگذاري هاي متعدد و پیگیري سیاست هاي توان کاه، متوسل می شوند.
این درحالی است که انحصار واکنش اجتماعی به جرم، در نظام عدالت کیفري به تنهایی نمی تواند در کاهش محسوس جرایم و نزول آمار بزهکاري مؤثر باشد. زیرا اگر فرانهادن سیاست سزاگراییِ صرف کارساز بود، هیچ گاه نباید شاهد افول آموزه هاي مکاتب سزاگرا و حذف آن ها از مقررات کیفري در دنیاي معاصر می بودیم، در حالی که شکست این سیاست ها براي هیچ کدام از نظام هاي کیفري پوشیده نمانده است
رهیدن از این چالش بزرگ، افزون بر اینکه اندیشمندان را به فکر رعایت اصل کمینه حقوق کیفري واداشت، سبب شد استفاده از جایگزین هاي مناسب نیز در دستور کار قرار گیرد و بدین ترتیب، پیشگیري از جرم در معناي امروزي آن، با شعار جابه جایی یا غیرضروري یا غیرممکن نمودن وقوع جرم، سهل تر از آن است که اعمال و رفتار تک تک بزهکاران را از همان ابتدا در قاب ضوابط و مقررات محصور کنیم - دانشنامه جرم شناسی، - 146 :1395، به عنوان رهیافتی بهینه، همواره مورد توجه جدي نهادهاي مجري عدالت، قانونگذاري و مراکز علمی و تحقیقاتی قرار میگیرد.
لیکن، این رهیافت اگر، براساس اهداف و مبانی اومانیستی و سکولاریستی که در غرب شکل گرفته است به همان صورت ترجمه و به نظام هاي دیگر رسوخ کند، مشکل دوچندان می شود، چرا که اولاً موجب نادیده گرفتن یا دست کم اجراي ناقصِ داده هاي دینی در نظام هاي ایدئولوژیکی مانند نظام اسلامی می شود که این خود به سخره گرفتن دین و برگشت از اعتقاد ضروريِ جامعیت هدایتی و شمول تشریعی اسلام1 نسبت به همه امور - یا دست کم نسبت به جلوگیري از گسترش فساد در جامعه - خواهد بود و ثانیاً رسوخ این طرز تفکر در حقیقت سعادت و خیر واقعی انسان را به خطر می اندازد؛ هرچند به صورت ظاهري توفیقاتی را به علت اثر وضعی اي که نظم و صداقت در اثر نهادینه شدن در جوامع مادي گرا وجود دارد نیز کسب کنند اما این متاع موقتی بوده و به زودي از بین می رود - بقره. - 200/
این در حالی است که اگر مباحث علوم ]از جمله علم جرم شناسیِ پیشگیري از جرم[ با مبانی قرآنی شکل گیرد و خدامحوري، معیار تربیت انسانی در پیشگیري از جرایم در رأس امور قرار گیرد، درهاي جدیدي به سوي سعادت بهترِ ]دنیوي و اخروي[ بشر گشوده خواهد شد زیرا، هر حکم و رهنمودي که در قرآن به صورت مستقیم و غیرمستقیم وجود دارد، داراي ملاك و مصالح واقعی براي بشریت است
.1 از جمله کسانی که به شدت به جامعیت مطلق قرآن پاي فشرده است ابوحامد غزالی است - احیاء علوم الدین،
. - 18-16/3 :1402 جامعیت مطلق قرآن کریم در این تفسیر، به معناي آن است که قرآن در بردارنده ي همه ي علوم الهی و بشري - حتی علوم تجربی و حسی - است. لیکن، به اعتقاد مفسران برجسته امامیه از جمله علامه طباطبایی منظور از تبیان کل شیء در قرآن، اموري است که به هدایت بازگشت داشته و مردم در هدایتیابی خود بدان نیازمندند
