بخشی از مقاله
چکیده
سلامت یکی از مهمترین اصطلاحات مورد استفاده در زندگی است.کاربرد صحیح آن نیازمند شناخت ابعاد و اضلاع آن است.عالمان علوم مرتبط با مبحث سلامت در دنیای امروز پی برده اند که توجه به سلامت باید توجهی همه جانبه باشد و غفلت از ابعاد مختلف آن و بسندگی به سلامت جسمانی عملا غفلت از ابعاد مختلف وجود انسان است .نقش دین و راهکارهای آن، به عنوان یک عامل موثر بر سلامت افراد مهم و ضروری است، نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد که اعتقادات و اعمال صالح دین ارتباط مهمی با سلامت انسان بازی می کند، سلامت بر ابعاد مهمی از جمله ابعاد روحی، عاطفی، شغلی، فرهنگی و محیطی تاثیرگذار است.
مقدمه :
مسأله سلامت در زندگی انسان همواره جایگاه ویژه ای داشته و از دغدغه های اصلی بشر بوده است. به ویژه با کشف ابعاد جدید سلامت و نقش آن در کارکرد صحیح انسان در جامعه از حساسیت بیشتری برخوردار شده است. با توجه به این که سلامت معنوی تنها به جنبه فیزیکی انسان خلاصه نشده و با حقیقت وجودی او ارتباط می یابد، نمی توان آن را صرفا با معیارهای مادی سنجید، خصوصا قرآن نیز به علم اندک انسان در این زمینه تاکید می کند - سوره اسرا. - 85/
لذا ضروری است سنجش سلامت معنوی و مفهوم آن بر مبنایی اطمینان بخش وحی استوار گردد. اغلب پژوهش های پیشین به بررسی رابطه سلامت و قرآن و ویژگی های انسان سالم از دیدگاه قرآن پرداخته و معنا شناسی و استخراج شاخص های سلامت از دیدگاه قرآن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش، تلاش شده است به سوالاتی همچون مفهوم سلامت از نظر قرآن، ویژگی های سلامت از نظر قرآن و حدیث پرداخته شود.
معنا شناسی سلامت:
واژه سلامت به معنای اعم آن، دوری از هر آفتی است - راغب اصفهانی،1412،ص . - 421 سلامت از منظر قرآن به معنای دور بودن از آفات ظاهری و باطنی است که با عمل به محتوای وحی الهی انسان به راه های سلامت رهنمون می گردد و در نهایت امکان وصول به دارالسلام حقیقی که به دور از هر آفت و عیب و نقص و نیستی است را خواهد داشت. در معناشناسی سلامت از دیدگاه قرآن و حدیث، ابعاد گوناگون سلامت در ارتباط نزدیک و تنگاتنگ با یکدیگر قرار داشته و البته دارای مراتبی است که بعضی از مراتب آن مقدمه مراتب بالاتر محسوب می گردد.
مبانی نظام بهداشت و سلامتی در اسلام
الف - بناگذاری نظام سلامتی و بهداشت بر فطرت انسان
خداوند یکتا خداپرستی، طلب خیر و پاکی، بیزاری از ناپاکی را در فطرت آدمی به ودیعت نهاده است: » فاقم وجهک للدین حنیفا فطرت االله التی فطر الناس علیها - « روم - 30 / پس روی - وجود - خود را به دین، حق گرایانه راست دار؛ و - پیروی کن از - سرشت الهی که خدا مردم را - بر اساس - آن آفرید، که هیچ تغییری در آفرینش الهی نیست. بر این اساس قوانین اسلام بر مبنای فطرت بنا شده است. مصلحت انسان در آن چه که از حلال و حرام و امر و نهی می بینیم، به دقت لحاظ شده است. امام محمد باقر - ع - فرمود:
» ان االله تبارک و تعالی لم یحرم ذلک علی عباده و احل لهم ما سوی ذلک من رغبته فیها احل لهم و لا زهد فیها حرم علیهم و لکنه تعالی خلق الخلق فعلم ما یقوم به ابدانهم و مایصلحم و احله لهم و اباحه و علم ما یضرهم فنهاهم و حرم علیهم
آن چه در باب بهداشت و تغذیه در تعالیم اسلامی می بینیم، این خصوصیت را دارد و چون نیاز به سلامت، نیازی فطری و ضامن بقای نسل آدمی است، اسلام با تحریم خبائث و پلیدی ها و حلال کردن پاکیزگی و پاکیزه ها و مطرح کردن قاعده حفظ اعتدال، راه وصول به این مقصود را فراهم ساخته است. قوانین بهداشتی اسلام با ظرافتی خاص طراحی و بیان گردیده است تا با طبیعت و فطرت انسان سازگار باشد. شاید قرلردادن بهداشت و پاکیزگی در بطن دین، به این جهت باشد که خداوند طلبی پاکی و بیزاری از نا پاکی - اعم از جسمی، روانی، روحی و... - یا میل و گرایش به پاکیزگی و تنفر از ناپاکیها را در فطرت آدمی به ودیعت نهاده است. توصیه های مطرح در آموزه های دینی نیز بیانگر این امر فطری می باشند.
ب - ارتباط مسعولیت همگانی در اسلام با بهداشت
در اسلام همه ی کارها با توجه به فلسفه و هدف آفرینش انسان طراحی می شوند و چون آفرینش بیهوده نیست. »افحسبتم انما خلقناکم عبثا و انکم الینا لا ترجعون - » مومنون - 115/همه در برابر وظایف الهی، یکدیگر و جامعه اسلامی مسئول هستند. سخنان رسول خدا : »من اصبح و لم یهتم به امور ما لمسلمین و فلیس به مسلم
این تکلیف همگانی را در برابر جامعه مشخص می کنند. بخشی از امر به معروف و نهی از منکر، اموری راکه در ارتباط با سلامت فردو جامعه است، در بر می گیرد و همان گونه که می دانیم این دو از واجبات و لازم الاجرا هستند؛ لذا اداره ی امر بهداشتی، شناسایی عوامل بیماری و کنترل و آموزش آن ها به همه مردم، بخشی از تکالیفی است که دست کم گروهی از انسانها دارند تا جلوی اتلاف جان ها را بگیرند. پزشکی و حرفه های وابسته به آن که امروزه خدمات بهداشتی را نیز به طور ویژه انجام می دهند، از نیازهای اولیه جامعه ی انسانی است و با اینکه اسلام هدفی فراتر از تامین بخشی از نیاز جامعه دارد، مسائل بسیاری در زمینه بهداشت، تغذیه و .... به انسان می آموزد.
ج - اصل تقدم مصلحت عمومی برمنافع شخصی
رعایت مصلحت جامعه اسلامی در همه زمینه ها بر همه مسلمانان لازم است و ایجادآمادگی در همه زمینه ها، مطابق آیه » واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدو االله و عدوکم - » انفال - 60 / برهمه واجب می باشد. ایجاد امنیت جانی، اجتماعی و همچنین سلامتی در جامعه از مهمترین مصالح مسلمانان است و تاثیر بسزایی در، آرامش و رفاه عمومی دارد. براساس این بینش باید هرجا که ضرورت ایجاب کرد در امور بهداشتی سرمایه گذاری شود. پر بارترین و شاید کم خرج ترین سرمایه گذاری، گسترش آموزش بهداشت و دانش بهداشتی مردم است و این میسر نمی گردد، مگر این که ضرورت آگاهی از اصول بهداشت، در کنار دیگر مسائل ضروری دینی و سیاسی مطرح شود.
د - اصل تکلیف
نگاهی گذرا به آموزه های دینی نشان می دهد که بخش زیادی از نظام آموزشی اسلام در قالب احکام شرعی - وجوب، استحباب، حرمت و کراهت - بیان شده است. این گونه بیان، می تواند برای فرد مسلمان، به عنوان یک تکلیف مطرح باشد و او خود را ملزم به رعایت آن بداند. به عبارتی دیگر، قرار دادن مسائل بهداشتی در برنامه عبادی مسلمان، انگیزه لازم را برای اجرای آن ایجاد می نماید و این در حقیقت نوعی ضمانت اجرا است. آیه مبارکه»الم یعلم بان االله یری» - علق - 14 /
همان ضمانت اجرایی که در احکام دین بر فکر و عمل مسلمان حاکم است و او را از گناه در خلوت و خیانت به مسلمانان باز می دارد، آن جایی هم که رعایت اصول بهداشتی با الزام شرعی همراه باشد، مسلمان را از زیر پا گذاشتن آن اصول در خلوت و آشکار باز خواهد داشت. در این صورت ریختن فضولات آلوده در معابر و آلوده کردن آبها، ایجاد کانونهای آلودگی و عفونت و آماده ساختن محیط برای رشد و فعایت حشرات که عوامل توسعه آلودگی اند
