بخشی از مقاله
چکیده:
همان گونه که قرآن کریم با سوره حمد آغاز شده،دعای نخست صحیفه گرانقدرِ سجادیه نیز، طبق عادت امامان معصوم - ع - ، در حمد و ستایش پروردگار است. با کاوش در وجه افعال، که مشخصه ای برای رسیدن به نگرش است، می توان به لطایفی در ضمن دعا پی برد. با بررسی وجه افعالنوع، رخدادِ فعل، در نظام نحوی ای که به کار رفته، متمایز می شود. نگارنده با توجه به تازگی موضوع مذکور، و این که کم تر محققی به آن پرداخته، با روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به کتاب خانه و منابع اینترنتی، تحلیل را به انجام رسانده است.
امام سجاد - ع - ، در جملاتی که می خواهند قطعیت فضل و مشیت پروردگار را برسانند، از وجه تمام و اوضاع ثابت بهره برده، و در دعا های خالصانه خود از معبود، از وجه نا تمام و اوضاع حرکتی استفاده نموده، تا استمرار و الحاح در دعا را برسانند و درخواست را به اجابت نزدیک نمایند. از سویی دیگر، وجهیت معرفتی، در افعال این دعا، مطالب مطرح شده از سوی امام - ع - را، قرینِ واقعیت کرده است.
مقدمه:
بعد از واقعه جانگداز کربلا و شهادت کم نظیر ترین شخصیت های تاریخ بشریت، و بهدنبالِآن، ایجاد جوّ خفقان از جانبِ بنی امیه، امام سجاد - ع - ، موانع بسیاری را برای آشنا- سازیصریحِ مردم به تکالیف دینی شان، پیش رو داشتند؛ همین موانع، سبب شد که امام - ع - ، به یک روش ابتکاری برای تزکیه نفس و تهذیب اخلاق روی بیاورند؛ و حاصل این روش ابتکاری، دعا های صحیفه ی ارزشمندی،با نام معروفِ »صحیفه سجادیه« است.
»دعا ها و ذکر های معصومین با داشتن اسلوبی زیبا شناختی و زبان ادبی، عالی ترین جلوه از شکوه تعبیر پس از قرآن کریم اند. در سراسر آن ها اندیشه، احساس و هنر در سطحی فرازین کنار هم می نشینند، به گونه ای که تمامی ویژگی های محتوایی و زیبا شناختی در آن- ها به وفور تجلی دارد. صحیفه سجادیه از متون ابداعی غنی، تؤام با تصاویر بیانی چشم گیر و ساختاری محکم است که تنها ادب دعایی صرف نیست، بلکه در حوزه ادبیات سیاسی، اخلاقی و اجتماعی نیز قرار می گیرد؛ زیرا در بردارنده معانی و افکاری است که عقل و وجدان را مورد خطاب قرار می دهد«
وجه و وجهیت، از جمله شاخصه هایی است که در سبک شناسی نحوی جای می گیرد. سبک شناسی نحوی، انحرافات متصل به ساختارِ جملات را بررسی می کند، و در آخر به این نتیجه می رسد که آیا نحوه واقع شدنِ کلمات در کنار هم، سبکی ویژه ایجاد کرده است یا نه. وجه و وجهیت نیز، بخشی از این انحرافات سبکی را شامل می شود.
نظام نحوی، در زبان عربی فصیح، بر اساسی استوار است که بررسی آن ها، خواننده را به سوی مقوله وجهیت هدایت می کند؛ بدین معنا که، »نظام نحوی، مجموعه ای از روابط موجود میان معانی خاص است که در زمان ترکیب کردن آن ها، مقصود و مراد بیان می شود
»وجه، مجموعه ای از ویژگی های رخداد است که استنتاج و وصف آن - ویژگی ها - را از نظرِ زمان، ممکن می کند« و آن گاه که - فعل و ادوات نحوی-از منظر بیانِ نگرش و دیدگاه نویسنده در متن، بحث شود، وجهیت نام دارد.
کاربرد این دو شاخصه، سبب ممتاز شدن سبک امام - ع - ، در دعای نخست صحیفه شده است. بنابر این، هدف از این تحقیق، سبک شناسیِنگرشِ امام سجاد علیه السلام با کاوش در دو شاخصه وجه و وجهیت، و در نتیجه، رسیدن به پیام های اخلاقی و تربیتی، از لابه لایافعالِ به کار رفته، در این دعا، می باشد. نگارنده در این تحقیق، برآنست که با روش توصیفی-تحلیلی و مراجعه به کتاب خانه و منابع اینترنتی، اعم از مقاله و پایان نامه، به سؤال های زیر پاسخ دهد:
-1 کدام یک از انواع وجه، متناسب با گوینده - امام سجاد »ع - « و موضوع - دعا - ، در افعالِ این دعا، وجود دارد؟
-2وجهیت و بازتاب نگرش امام - ع - در فعل، چگونه است و کدام نوع از انواع وجهیت، بسامد بیش تری دارد؟
