بخشی از مقاله
چکیده
در نگاه ژرف کاوانه ی اسلام، خانواده نسبت به جامعه در درجه اول اهمیت قرار دارد. به نحوی که سعادت خانواده ضامن داشتن جامعهای سالم و پویا میباشد. پژوهش مزبور، تحت عنوان » ارزش و اهمیت خانواده در قرآن« بهمنظور ارائهی تصویری روشن از خانوادهای ایدهال، بر پایهی آموزههای قرآنی نوشته شده و از منابع اولیه، شامل مضامین آیات، کتب فقهی و حقوقی و منابع ثانویه، مشتمل بر مقالات و نص قانون، بهشیوهای توصیفی و تحلیل اسنادی، استمداد طلبیده است.
یافتههای تحقیق نشان میدهد که از دیدگاه قرآن، تشکیل خانواده مهمترین فایدهی ازدواج است و این نهاد تنها در صورتی میتواند بهعنوان نخستین پایگاه تربیتی موجب انتقال هنجارها و زمینهساز رشد و تعالی انسانها گردد که موازین موضوعهی دینی در باب اخلاقیات، حقوق مادی و معنوی تعریف شده و روانشناسی لحاظ گردد . این موازین از یکسو موجب قداست و تقویت بنیان خانواده و تعمیق روابط میان اعضایش میگردد و از سوی دیگر تکالیفی را متوجه دولت وکارگزاران حکومتی مینماید. از آنجا که دستورات قرآن بر محور سرشت انسانی و فطرت بشر وضع گردیده میتواند راهگشای بسیاری از مسائل در خانوادهها در تمامی جوامع انسانی باشد و در این مقوله اهتمام بیشتر نهادهای فرهنگی و دولتی طلبیده میشود.
مقدمه:
به طور معمول، پنج نهاد بنیادی را در همه ی جوامع می توان بازشناخت،این نهاد ها عبارتنداز: نهاد های خانوادگی، پرورشی، دینی،اقتصادی و حکومتی. که هر کدام از این نهاد ها در عین کنش و ارتباط متقابل، کارکردها و مسئولیت های خاصی دارند و اسلام درقوانین شامل وکامل خود، به همه ی آنها توجه نموده است.
ولی به نظر می رسد، در این شریعت مقدس، نهاد خانواده در مقایسه با نهاد های دیگر از اهمیت نسبی و جایگاه ویژه ای برخوردار می باشدو قواعد رفتاری آن با جدیت و بینش دقیقتری اجرا می شود.زیرا به استناد آیه 6» سوره تحریم1 «، خانواده و جامعه در تعامل مستقیم با یکدیگر می باشند وهرگاه این واحد های کوچک، که رسیدگی به آن آسانتر است،اصلاح شوند، کل جامعه اصلاح می گردد.از این رو، در تحقیق حاضر، با موضوع » ارزش و اهمیت خانواده در قرآن «، قصد داریم بدور از افراط و تفریط های نظام غرب و رویکردهای فمنیستی، صرفا بر اساس آموزه های دین اسلام، تصویری روشن از خانواده ایده آل و مطلوب که زیر بنای جامعه ای آرمانی وپویا را تشکیل می دهد،ترسیم نماییم.
به همین منظور، با استناد به آیات قرآن، ساختار و کارکردهای خانواده را به عنوان محدودترین جمع انسانی و نخستین هسته یک جامعه طبیعی کوچک بررسی می کنیم. اما لازم است برای درک بهتر اهمیت خانواده،ابتدا آن را تعریف و شناسایی نمائیم.
تعریف مسئله
انسان، بر خلاف موجودات دیگر، موجودی است دو بعدی، که هم نیاز های مادی دارد و هم نیازهای معنوی، که در مصالح شش گانه دین، نفس، عقل، ناموس، مال و آبرو خلاصه می شود، و اسلام به عنوان دینی جامع و فطری به همه این نیازها پرداخته وقوانین و دستوراتش را در قرآن کریم با بالا ترین درجه فصاحت تشریع نموده است. بدین ترتیب، قرآن، فقط منحصر به مباحث اعتقادی نیست بلکه این کتاب آسمانی هم ایمان و عقیده است و هم قانون و شریعت. در واقع قرآن با نگاهی ویژه به کانون مهم و مقدس خانواده،از طریق الگو سازی، توجه اشخاص را به تشکیل خانواده جلب می نماید.
واژه خانواده در قرآن: لغت"اهل و آل"، در قرآن به معنای خاندان و خانواده استعمال شده، چنان که در آیه 33 سوره آل عمران آمده:"إن االله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم وآل عمران علی العالمین"
در کتاب قاموس قرآن به نقل از راغب اصفهانی آمده است:» اهل الرجل؛ کسانی هستند که با او در یک خانه زندگی می کنند.« بیان اصطلاحی خانواده:آن مرکب از گروهی از افراد است که، از طریق خون، ازدواج یا فرزند خواندگی به یکدیگر منسوب و مربوط بوده و برای مدتی طولانی و نامشخص
1 یاایهاالذین آمنواقواأنفسکم وأهلیکم نارا: ای اهل ایمان!خود وخانواده خویش راازآتش د وزخ نگاهدارید.
با هم زندگی می کنند. دکتر زحیلی،مفهوم لغوی و شرعی خانواده را شامل حمایت، نصرت و وجود روابط تفاهم و همکاری مبنی بر اساس خون، نسب، سبب و رضاع می داند.
مفهوم خانواده در قوانین ایران: خانواده در قانون مدنی ایران، تعریف نشده ولی با توجه به مقررات مختلف می توان برای آن یک معنی عام ویک معنی خاص قائل شد.
خانواده به معنی عام: گروهی است مرکب از شخص و خویشان نسبی و همسراو، گروهی که از یکدیگر ارث می برند، مواد 862 ،1032 قانون مدنی که طبقات اقرباء نسبی را بیان می کند، ناظر به اعضای خانواده بدین معنی است وضابطه این خانواده همان ارث بردن از یکدیگر است البته گاهی، خویشان سببی را هم داخل آن دانسته اند.
خانواده به معنی خاص - خانواده هسته ای - عبارت است از:زن و شوهر و فرزندان تحت سرپرستی آن ها که معمولا با هم زندگی می کنند و تحت ریاست شوهر هستند.
از نظرحقوقی،آنچه امروزه مورد حمایت قانونگذار واقع شده و یک نهاد حقوق تلقی می گردد، خانواده به معنی خاص است. در قرآن نیز، هر چند به خانواده به معنای خاص، اهتمام ویژه ای نشان داده شده و قواعد بسیاری برای آن تبیین گردیده است، اما چنان که بعدا خواهد آمد از خانواده به معنی گسترده نیز غافل نشده و در پاره ای موارد،احکامی از قبیل ممنوعیت ازدواج با برخی اقرباء نسبی و سببی صادرنموده است.
آنچه،در تحقیق مزبور مد نظر ماست، تشریح قواعد مربوط به کیفیت تشکیل خانواده و ارزش این نهاد، ازمنظر آیات قرآن می باشد.
پیشینه پژوهش
تا کنون، در موضوع خانواده تالیفات بسیاری اعم از کتب و مقالات، صورت گرفته که یا از تعالیم دینی مبتنی بر آیات قرآن و احادیث و شیوه عملی پیامبر اسلام، به این مقوله پرداخته اند ویا از دریچه علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روانشناسی، بدان نگریسته اند. که خود،حاکی از اهمیت این واحد اجتماعی در نزد پژوهشگران می باشد.از جمله، تالیفاتی که می توان نام برد،کتاب - فقه خانواده در جهان معاصر - از دکتر وهبه زحیلی، - مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده - به قلم باقر ساروخانی و ابواب نکاح وطلاق،در کتب فقهی از قبیل - جواهر الکلام - شیخ محمد حسن نجفی و - الروضه البهیه - شهید ثانی است و نیزبه برخی مقالات از جمله مقاله ای با عنوان - بررسی الگوی خانواده سالم درسیره پیامبر اسلام - به قلم دکتر جمال رضایی و علی اصغر نراقی می توان اشاره نمود.
