بخشی از مقاله
چکیده
مردم سالاری دینی در قرآن مبتنی بر ایمان محوری، آگاهی و اختیار انسان و متضمن مشارکت مردم است که در بقای نظام اسلامی نقش دارد. در یک نظام مردمسالار هدف غایی، ایجاد حیات طیبهای است که در آن آحاد جامعه بهسوی مقام انسان کامل در حال حرکت هستند و آیات قرآن بهخوبی به این موارد پرداخته است.
مهمترین مؤلفههای مردمسالاری دینی را میتوان اقتدار، مشارکت سیاسی مردم، آزادی، برابری، برادری، عدالت، شایستهسالاری و نظارت و ابزارهای آن مانند امربهمعروف و نهی از منکر و مشورت دانست. نظام اسلامی مقید به شروط تعیینشده در قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم - ص - است، بنابراین مؤلفههای مردمسالاری باید مطابق با احکام و قوانین اسلام و آیات قرآن باشد؛ زیرا حکومت اسلامی حکومت قانون الهی بر مردم است. ازآنجاکه تنها نمونهی عملی مردمسالاری دینی در ایران است، نگارنده در کنار تطابق این مؤلفهها با آیات قرآن و تشریح آن به برخی اصول مرتبط در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و همچنین رابطه منطقی میان آنها اشارهکرده است.
مقدمه
مردمسالاری به معنای تجلی اراده مردم در انتخاب زمامداران و تحدید قدرت آنان و همچنین حفظ حقوق اولیهی مردم است. ازآنجاکه برخی آیات قرآنی با مؤلفههای مدنظر غربیها تعارض دارد، لازم به بیان این موارد نیست زیرا بر اساس جهانبینی توحیدی، قرآن و عقل، حاکمیت مطلق خداوند در جهان هستی محرز است و راهیابی بهسوی کمالات تحت هدایت اوست.
در مردمسالاری دینی، نقش مردم در فعلیت بخشیدن به حکومت اسلامی پررنگ است و مشارکت آنان ضامن بقای نظام اسلامی است. همانگونه که در آیه 70 سوره اسراء آمده، انسان از جایگاهی ویژه برخوردار است. مردم حقدارند بر حکومت نظارت داشته باشند تا غرضشان از تشکیل حکومت نقض نشود. این در حالی است کهدموکراسیِ غربیها صرفاً به نقش و اراده مردم بسنده میکند.
حکومت اسلامی، یک حکومت مشروطه است؛ به این معنا که مقید به شروط تعیینشده در قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم - ص - است، بنابراین مؤلفههای مردمسالاری باید مطابق با احکام و قوانین اسلام باشد؛ زیرا حکومت اسلامی حکومت قانون الهی بر مردم است. اگر در یک نظام، مردمسالاری بر پایهی اعتقادات شکلگرفته باشد، حیات آن بستگی به رعایت مبانی اعتقادی است. نظام سیاسی در نظریه مردمسالاری دینی، ماهیتی الهی - بشری دارد.
برخی مؤلفههای مردمسالاری دینی مانند انتخاب و مشارکت سیاسی مردم، نظارت و ابزارهای آن مانند اصل مشورت و امربهمعروف و نهی از منکر در حکومتهای دینی دلیل بر مردمی بودن آنها است. ازآنجاکه تمام مؤلفههای مردمسالاری در قرآن کریم آمده است و این نیازمند استخراج آیات مربوط در این زمینه است، در این مقاله سعی شده است که این هدف محقق شود و همچنین برخی اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آورده شده است؛ زیرا در کشور ایران مردمسالاری دینی حاکم است. ازآنجاییکه کلیات هر پژوهشی ذهن خواننده را برای ورود به متن اصلی آماده میکند و پیشزمینه ذهنی برای او ایجاد میکند، لزوم پرداختن دقیق به آن بهخوبی احساس میشود و از اهمیت خاصی برخوردار است.
.1 مردمسالاری
انسان دارای تواناییهایی برتر از موجودات دیگر است که پوشش دادن به آنها مستلزم فضایی برای شکوفا کردن است که این فضا در قالب نظام سیاسی مردمسالار نمود پیدا میکند. در این نظام افراد میتوانند آزادانه تعیینکنندهی سرنوشت خویش و محتوای ارزشهای حاکم بر جامعه باشند و مطابق با این نظام مردمسالار است که همه ی افراد ازلحاظ ارزشی برابر انگاشته میشوند و در تحقق چنین ارزشی دارای توانایی انتخاب آزاد هستند که میتواند در سعادت و خودشکوفایی مؤثر واقع شود بدون شک نقطه شروع مردمسالاری، احترام بهحق رأی مردم است و این نقطه عطف در تاریخ زندگی هر ملتی بهحساب میآید
برابری فرصتها برای شهروندان بهمنظور برخورداری از آزادیها و ارزشهای اجتماعی و شرکت آزادانه افراد در اخذ تصمیماتی که در زندگی فردی و اجتماعی مؤثر است، متداولترین تعریفی است که برای مردمسالاری آمده است که مطابق با اصول حاکمیت، برابری و مشورت با مردم سازمانیافته و بستر مناسبی برای اعمال حکمرانی است، ضمن آنکه حکمرانی با سازوکارهایی که در اختیار دارد، خود عاملی برای توسعهی مردمسالاری است
مردمسالاری بهعنوان برقراری تساوی بین افراد جامعه و برخوردار کردن آنها از آزادی و ارزشهای یکسان اجتماعی و نیز دخالت دادنشان در زندگی فردی و اجتماعی آورده شده است
ازنظر برخی، تعریف مردمسالاری باید دقیق و جامع باشد که عبارت است از: آزادی، برابری، برادری، نظارت مؤثر شهروندان بر امور سیاسی، حکومت مسئول، مشاوره آگاهانه و خردمندانه، قدرت و مشارکت مساوی و دیگر فضیلتهای مدنی مشروعیت، توجیهی از حاکمیت و حق فرمان دادن و اطاعت کردن است. قدرت هنگامی مشروعیت پیدا میکند که فرمان و اطاعت، توأم با حقانیت باشد بنابراین در مردمسالاری، مشروعیت اهمیت زیادی دارد، زیرا مردمسالاری بر رضایت مردم مبتنی است و برخلاف تمایل آنها نمیتوان مشروعیت را بر ارادهی آنان تحمیل کرد
.2 دین و مردمسالاری
مردمسالاری در نگاه اول، واژهای پرطرفدار میان مردم است؛ زیرا این مفهوم بهطور مستقیم بر اهمیت نظر مردم در امر حکومت دلالت دارد. مردمسالاری در یک دستهبندی عام به مردمسالاری دینی و غیردینی تقسیم میشود. هرچند شاکلهی نظامهای مردم سالار بر اساس رأی بیشتر مردم است اما محتوای یک نظام مردمسالار گاه دینی و گاه غیردینی است. مردمسالاری دینی، بهترین نوع مردمسالاری در جهان است و ایجاد آن به تعریف دین و مردم سالاری، نوع نگاه به انسان و جامعه و همچنین درونگرا و برونگرا بودن دین بستگی دارد.
