بخشی از مقاله
چکیده
قرائت قرآن یکی از مهمترین مسائل قرآن است، بطوری که از همان ادوار نخستین عده ای پیوسته، عهده دار قرائت و آموزش قرآن در جامعه اسلامی شدند. قاریان معروف در سه قرن از دوران نخست تا پایان قرن سوم بزرگان صحابه چون عبدالله بن مسعود، ابی بی کعب، زید بن ثابت و ابوالدرداء در طبقه اول و عبدالله بن عباس و ابوالاسود دوئلی و علقمه بن قیس و ... در طبقه دوم تا طبقه هشتم که بزرگانی از این قبلی وجود داشتند.
قراء زمان پیغمبر اکرم - صلی الله علیه و اله وسلم - که مسقیما قراءآت مختلف را از آن حضرت اخذ کرده بودند و با ثبت نخست و نص اصلی قرآن کریم آشنا بودند، بنابر مطلب فوق، باید قرآن را با آن ماده و صورت که پیغمبراسلام - صلّی اللّه علیه و آله - و اهل بیت و اصحاب گرامیش قرائت نمود تشخیص داد، و بر طبق آن قرائت نمودآنچه. را که پیغمبر اسلام - صلّی اللّه علیه و آله - قرائت کرده و اصحابش آن را تلقی و اخذ نمودهاند همان قرآن است که باید قرائت شود. مقاله حاضر بررسی مختصر تاریخچه قراءات و بیان دیدگاه علماء امامیه، با تاکید بر آیت الله معرفت است.
مقدمه
یکی از پدیده هایی مهم قرآن پژوهی که هم صبغه علمی وهم عملی دارد بحث قرائات وقراء است که از صدر اسلام تا کنون مورد توجه دانشمندان علوم قرآن ومفسران بوده است به گونه ای که از سال 90 تا 300 [1]×هجری قمری بیش از چهل وچهار عنوان کتاب در این زمینه نوشته شده است. بسیاری از محققان علوم قرآنی بر این باورند که نخستین نگارش در زمینه ی قرائات قرآن از آن ابوعبید قاسم بن سلام است - م 224ق - است پس از قاسم بن سلام، ابو حاتم سجستانی - م255ق - و ابوجعفر طبری - م310ق - و اسماعیل قاضی به تصنیف و تدوین کتب قرائات پرداختند.
گفته می شود که ابوالعباس محمدبن یزید بصری، مشهور به مبرد - م286 ق - نیز که از ادیبان و عالمان بزرگ قرن سوم بوده است، پنج کتاب در ×مباحث قرآنی از جمله احتجاج القرائات داشته است. کتاب مقدمه ای بر تاریخ قرآن کریم تالیف دکتر هادی فضلی و ترجمه محمدباقر حجتی، موضوعاتی همچون: پیداش قرائت ها، تعریف و مصادر قرائات، اختلاف و معیار قرائت های معتبر و قرائت و تجوید مورد بررسی قرار گرفته است. آیت الله معرفت همچنین در کتاب تاریخ قرآن خود نیز در فصل چهارم از قاریان و قرائت های هفت ×گانه سخن گفته، عوامل اختلاف در قرائت ها و راه های شناخت قرائت صحیح را بیان می کنند.
امتیازات برجسته آیت الله معرفت ما را بر آن داشت تا در بحث قرائات وقراء نظر این قرآن پژوه بزرگ را در مورد قرائت و قراء مورد بررسی قرار دهیم، پیش از ورود به بحث، پرداختن به تعریف برخی واژهها، بیان اهمیت دانش قرائت، تاریخچه قراءات و منشأ و راز اختلاف قراءات، به عنوان مقدمه بحث، ضروری مینماید. بنابراین به ترتیب به بررسی این مسائل در ادامه پرداخته می شود.برای این منظور مباحث مقاله در سه بخش و بدین شرح تنظیم شده است.طبقاتقُرّاء و قراءات ؛ بیان دیدگاه علماء امامیه؛ چگونگی تدوین قرائت های مشهور از دیدگاه آیت ×الله معرفت؛ را مورد توجه قرار داده ایم.
بخش نخست:قرّاء و قراءات
معانی لغوی و اصطلاحی قرائت
جمع قرائت، قراءات و مصدرش قراء است. »قری« اصل صحیحی است که دلالت بر جمع و اجتماع دارد، قرآن را از آن جهت قرآن گفتهاند که احکام و قصص و غیره در آن گرد آمده است. [2] برخی از علماء لغت قرائت را واژهای اصیل در زبان عربی میدانند و برخی از محققان معتقدند که قرائت به معنای تلاوت و خواندن، دارای ریشه اصیل عربی نیست، بلکه عرب در آغاز امر، این واژه را به معنای تلاوت نمیدانست و از زبان عبری گرفته شده؛ سپس دست به دست گشته تا به معنای تلاوت در زبان عربی معمول و متداول شده است.[3]
ابن جزری در معنای اصطلاحی قراءات مینویسد: قراءات، عبارت از علم به کیفیت ادای کلمات قرآن و اختلاف این کیفیت میباشد؛ اختلافی که به ناقل وراوی آن منسوب است. [4] طبق این تعریف، روایت، نقل و اسناد از اجزای معتبر در تعریف قراءات خواهد بود؛ ولی غالب خاور شناسان معنی اصطلاحی قرائت را عبارت از راه و روش تلاوت، رسم و نگارش قرآن با حروف، حرکات و نقطهها، یا عبارت از روش تلاوت قرآن، یا رسم و نگارش آن با برخی از آنها میدانند. [5]
عبد الهادی فضلی تعریف واضحی از قراءات به دست میدهد: قرائت عبارت است از تلفظ قرآن کریم به همان صورت و کیفیتیهرسولک خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم تلفظ میکرد و یا عبارت از خواندن و تلفظ قرآن کریم به همان صورت و کیفیتی است که در حضور رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم خوانده شده و آن حضرت آن تلفظ و خواندن را تأیید کردهاند. خواندن قرآن کریم بر اساس لفظی که نقل و روایت شده است، فرقی نمیکند که تلفظ خود آن حضرت باشد و یا تلفظ و خواندن دیگران که مورد تأیید ایشان قرار گرفته است؛ اعم از آنکه یک یا چند نفر باشند. [6]
