بخشی از مقاله
چکیده
لپتوسپیروز یکی از بیماریهای باکتریایی مشترک بین انسان و دام با گسترش جهانی است که تقریبا تمامی پستانداران اهلی و وحشی و نیز انسان را مبتلا میسازد. چهره بالینی این بیماری آنقدر متغیر است که در بعضی منابع از آن به عنوان بیماری چند چهره و یا هزارچهره نام میبرند، لذا هرگز نمیتوان تنها بر پایه علائم و نشانیهای بیماری، آن را تشخیص داد. به همین دلیل تشخیص بیشتر بر پایه اعتماد به آزمایشگاه در نشان دادن و مشاهده عامل بیماری و دقت روشهای آزمایشگاهی استوار است.
بررسیهای انجام شده در شش دهه گذشته در کشور ما ایران نیز نشان دهنده شیوع بیماری در انواع حیوانات اهلی بویژه در گاو میباشد. بررسیهای انجام شده در دو دهه گذشته نشان میدهد بیشترین موارد مثبت لپتوسپیروز ناشی از سروتیپهای گریپوتیفوزا، پومونا و کنیکولا بوده و البته اغلب دامهای سرم مثبت، فاقد نشانه های بالینی بوده و ظاهرا سالم بودهاند. فرم بالینی بیماری اغلب در پرواربندیها و در گوسالهها و تلیسهها دیده میشود. چنانچه تشخیص و درمان بیماری به موقع صورت گیرد، درمان آن اغلب نتیجه بخش بوده و با پیشآگهی خوبی همراه خواهد بود.
لازم است به این نکته توجه نمود که بر اساس پیشبینیهای انجام شده مبنی بر افزایش تدریجی درجه حرارت کره زمین و تشدید ذوب یخهای قطبی و تغییرات جوی ناگهانی در سالهای آتی، شرایط مناسبتر برای رشد و گسترش برخی از عوامل بیماریزا و بهویژه پاتوژنهای وابسته به آب مانند باکتری لپتوسپیرا فراهم خواهد شد. بنابراین پیشبینی میشود که در سالهای آتی، شیوع بیشتر برخی از بیماریها بهویژه لپتوسپیروز را شاهد باشیم. لذا در این راستا مسئولین اجرایی دامپزشکی و پزشکی کشور لازم است آمادگیهای لازم از قبیل تربیت نیروی متخصص و تجهیز آزمایشگاههای رفرانس را مد نظر داشته باشند تا در مواقع بحرانی با اعمال مدیریت مناسب، امکان مبارزه با افزایش شیوع بیماری فراهم گردد.
مقدمه
باکتری لپتوسپیرا بهعنوان عامل این بیماری حدود 130 سال قبل تقریبا بهطور همزمان توسط محققان در اروپا و ژاپن بدون آنکه از یکدیگر اطلاع داشته باشند، کشف و توصیف شد. این بیماری در تمام نقاط جهان، بهجز مناطق قطبی وجود دارد. لپتوسپیروز، علاوهبر اهمیت بهداشتی، از جنبه اقتصادی نیز بسیار حائز اهمیت است. در ایران مطالعات متعددی که در دو دهه اخیر انجام شده بیانگر افزایش شیوع این بیماری و افزایش تنوع سروتیپهای موجود در کشور ما از 8 سروتیپ به 12 سروتیپ است.
در مناطق شمالی ایران؛ بهویژه در نواحی ساحلی و جلگهای استانهای گیلان و مازندران و در فصل شالیکاری، بیماری به نام محلی تب بیجار برای بسیاری از خانوادههایی که مستقیم یا غیرمستقیم در مزارع شالیزار مشغول کار هستند نامی آشنا است. تشخیص قطعی لپتوسپیروز بر اساس تاریخچه بیماری، علائم بالینی و روشهای آزمایشگاهی نظیر کشت باکتری، آزمایشهای سرمی و مولکولی صورت میگیرد. از آنجایی که علائم بالینی این بیماری آنقدر اختصاصی نیست که بتوان بدون در نظرگرفتن نتایج آزمایشگاهی تشخیص قطعی داد، بنابراین روشهای آزمایشگاهی ابزار بسیار مهمی در تشخیص این بیماری هستند.
تشخیص قطعی بیماری می تواند با نشان دادن عامل بیماری در نمونه های مرضی، جداسازی باکتری در محیط کشت، واکنش مثبت سرولوژیک بیمار و یا با نشان دادن بقایای DNA باکتری در نمونه های اخذ شده از مریض استوار گردد. با توجه به مشکلات موجود در تشخیص بالینی بیماری، و دفع متناوب باکتری در ادرار، در بسیاری از منابع علمی استفاده همزمان از دو یا سه تکنیک برای تشخیص قطعی بیماری و تعیین سویه آلوده کننده توصیه شده است
جنس لپتوسپیرا شامل دو گونه است : - 1 لپتوسپیرا اینتروگان - بیماریزا - ، - 2 لپتوسپیرا بیفلکسا - غیر بیماریزا - . هر کدام از این دو گونه دارای تعداد زیادی تیپهای سرولوژیکی میباشند که به سروگروپ معروف هستند. در حال حاضر 230 سروواریته شناخته شده وجود دارد.
لپتوسپیرا اینتروگان برای انسان و دام بیماریزا است، در حالیکه سویه های لپتوسپیرا بیفلکسا غیر بیماریزا و ساپروفیت بوده و معمولا در آبهای راکد و باتلاق ها وجود دارند. از نظر لغوی، در زبان لاتین، Lepto به معنای باریک و ظریف و Spira به معنای مارپیچ است. لپتوسپیرا، اسپیروکتی شدیدا مارپیچ، با ابعاد 20 ʽm × 0.1 ʽm × 0.1 ʽm است، به همین دلیل از ریز ترین فیلترها - - 0.22 ʽm که جهت استریل کردن محیط کشت در آزمایشگاه به کار می روند، نیز عبور می کند. این باکتری، بسیار متحرک و انعطاف پذیر است. در محیط مایع، یک یا هر دو انتهای باکتری برگشته و قلاب مانند است.
در ایران اولین مطالعه گسترده ای که در مورد لپتوسپیروز صورت گرفته مربوط به سال 1336 میباشد که در طی آن دکتر مقامی و همکاران در موسسه سرم سازی رازی نمونه های سرمی گاو، گوسفند و شتر را با آزمایش MAT مورد بررسی قرار دادند نتایج این بررسی نشان داد %31 گاوان و %17 گوسفندان به سروتیپهای گریپوتیفوزا، پومونا، هیوس و ایکتروهموراژیه دارای واکنش مثبت سرمی میباشند
در بررسی دیگری در سال 1356 دکتر مقامی نشان داد که 24/6 درصد ماده گاوها در اطراف تهران دارای تیتر سرمی مثبت بر علیه یکی از سروتیپ های لپتوسپیرا بودند که 21/6 درصد آن ناشی از سروتیپ بورینکانا بود
در بررسیهای جدیدتری که در طی سالهای اخیر در آزمایشگاه تحقیقاتی لپتوسپیروز دانشگاه تهران بر روی نمونه های ارسالی از استانهای تهران، گیلان، مازندران، آذربایجان، خراسان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کردستان و بوشهر صورت گرفته نشان می دهد که میزان شیوع سرولوژیک بیماری هم در انسان و هم در دامها بین 25 تا % 42 می باشد
نتایج این بررسیها همچنین نشان می دهد که سروتیپ کانیکولا که زمانی تصور می شد میزبان اصلی آن سگ می باشد، میزان شیوع سرولوژیک آن در انسان و حیوانات اهلی برخی از استانهای کشور در حال افزایش است . - 5 - تا کنون نامهای مختلفی از قبیل: سندرم ویل، تب پائیزی، تب کانیکولا، تب باتلاق و تب مزرعه به این بیماری اطلاق شده است. لپتوسپیروز انسانی در نواحی ساحلی و جلگه ای شمال کشور ما به نام تب بیجار - تب شالیزار - به عنوان یکی از بیماریهای شایع در فصل شالیکاری شناخته می شود.
شرایط وقوع بیماری
مطالعات مختلف نشان میدهد ارتباط نزدیکی بین افزایش وقوع بیماری و میزان بارندگی در منطقه وجود دارد. از نظر کلی شرایط مساعد محیطی که سبب بقا و انتشار لپتوسپیروز می گردد عبارتند از: بارندگی و سیلاب ها، pH مناسب آب و خاک pH - نزدیک به 7 یا کمی قلیایی - ، وجود آبهای راکد و یا باتلاقی، افزایش جمعیت جوندگان - انواع موش - ، خرگوش، خفاش، و نیز گوشتخواران اهلی و وحشی - سگ روباه گرگ و ... - . باکتری لپتوسپیرا می تواند از طریق خراشهای ریز پوست و یا از محلهایی که پوست زخمی شده و نیز از طریق مخاطات سالم - مخاط لب، دهان، بینی و چشم - وارد بدن شود. شنا در آبهای راکد و آلوده به ادرار حیوانات مبتلا و کار در شالیزار های برنج که محل عبور حیوانات وحشی و جوندگان می باشد و یا تماس با حیوانات مبتلا امکان آلودگی انسان را افزایش می دهد . - 7 - در رابطه با شرایط وقوع بیماری در دامپروریها و بهویژه در گاوداریها، یک مطالعه جامع بر روی 6 دامپروری صنعتی در اطراف تهران در سال 1385 نشان داد که ارتباط معکوسی بین شرایط بهداشتی دامداری و بیماری لپتوسپیروز وجود دارد
منشا آلودگی
ادرار دام آلوده بهعنوان مهمترین منبع و منشا آلودگی برای سایر دامها و انسان شناخته شده است؛ چرا که جرم قادر است برای مدتهای طولانی در توبولهای کلیوی باقی مانده و برای ماهها یا حتی سالها از طریق ادرار دفع گردد. ادرار دام آلوده و یا حاملین سالم که خاک، مرتع، آب آشامیدنی و غذای سایر دامها را آلوده می کند، منبع اصلی عفونت می باشد. در موارد آلودگی رحمی، عفونت می تواند از طریق جنین سقط شده و ترشحات رحمی آلوده انتشار یابد
چرخه انتقال لپتوسپیروز بین دامها و انسان
شناخت راههای انتقال بیماری برای کنترل عفونت و جلوگیری از گسترش بیماری به انسان و سایر حیوانات از اهمیت خاصی برخوردار است. در این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماریهای عفونی دیگر، انتقال عامل بیماری از یک میزبان به میزبان دیگر بهدوشیوه تماس مستقیم و غیرمستقیم امکانپذیر است
نشانه های لپتوسپیروز در گاوها
نشانه های بیماری در گاو بسته به سروتیپ عامل بیماری و حدت آن، دوز اولیه باکتری، محل ورود باکتری به بدن، نوع دام و سن آن متغییر میباشد. در بسیاری از منابع علمی از نشانه های بالینی مختلفی مانند: تب، زردی، هموگلوبینوری - خون شاش - ، سقط جنین، ناباروری، ورم پستان و تغییر رنگ شیر به عنوان نشانه های شاخص لپتوسپیروز نام برده شده است. با این وجود باید تاکید نمود که بیش از %80 موارد بیماری در دامها بصورت تحت بالینی یا فرم پنهان بروز می کند، این بدین معنی است که دامهای مذکور با وجود آنکه خود ظاهرا علائمی از بیماری را نشان نمی دهند، اما منبع مهمی برای آلودگی سایر دامها، محیط زیست و نیز انسانهای در تماس با آنها می باشند - عبداله پور، - . در یک مطالعه کشتارگاهی در سال 2018 میلادی که به منظور ردیابی DNA لپتوسپیرا در رحم 50 راس گاو ماده غیر آبستن انجام شده، نشان داده شد که %18 آنها آلوده به باکتری لپتوسپیرا بودند. این امر موید نقش این باکتری در ناباروری و اختلالات تولید مثلی در گاوها می باشد
روشهای تشخیص بیماری:
تشخیص قطعی لپتوسپیروز بر پایه تاریخچه، علائم بالینی، یافتههای آزمایشگاهی شامل تغییرات هماتولوژی و بیوشیمیایی، سرولوژی و ایمونولوژی، روشهای بیولوژی مولکولی، آنالیز ادراری، آسیبشناسی، کشت و جداسازی باکتری و درنهایت شناسایی باکتری و تعیین سروتیپ آن انجام میگیرد.
