بخشی از مقاله
چکیده طرح مساله:
امروزه نقش فناوری ها در عرصه های مختلف زندگی بشر بویژه در زندگی اجتماعی انکار ناپذیر بوده و دیگر گریزی از آن نیست. . اگرچه وسائل ارتباط جمعی مثل اینترنت، ماهواره و تلفن همراه و ... سبب تسهیل ارتباط بین انسانها شده ارتباطی آسان و ارزان در کوتاه ترین زمان و مکان را میسر می سازد ، اما مهمترین پیامد ارتباطی بدین صورت ، دور شدن انسان اجتماعی از اجتماع و فضای اجتماعی اطراف خود است.
هدف: این پژوهش به دنبال بررسی پیامدهای گسترش فناوریهای نوین - ماهواره، اینترنت و تلفن همراه - بر روی ارزش های خانوادگی می باشد.
روش : تحقیق بصورت پیمایشی و کتابخانه ای انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، پسران 16 تا 19 سال شهرستان گالیکش بوده اند. میزان همبستگی وانسجام سوالات - پایایی ابزار - با استفاده از آلفای کرونباخ 0/72بدست آمد. که نشان ثبات درونی گویه های پرسشنامه بوده است. تعداد 150 نفر به عنوان نمونه آماری از طریق فرمول قشر بندی شده کوکران محاسبه گردید.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق خود ساخته بوده است. اطلاعات حاصل از تحقیق از طریق نرم افزار spssمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی اطلاعات مورد پردازش قرار گرفت.
یافته : نتایج داده ها حاکی ازوجودرابطه معنادار بین مولفه های میزان استفاده از فناوری نوین با ارزش های خانوادگی می باشد . استفاده ازفناوریهای نوین گرچه باعث بالارفتن آگاهی مردم در زمینه های متفاوتی اجتماعی ،سیاسی و فرهنگی شده اند اما از طرف دیگر با خیزش در لایه های زیرین جامعه،روابط اجتماعی وخانوادگی را دستخوش تغییرات شگرفی قرار داده اند.
مقدمه
در اوایل دهه 1990 بسیاری از متخصصان رایانه و صنایع فناوری متقاعد شده بودند که دوره حکومت رایانه های شخصی به پایان رسیده است . آن ها هر روز بیش از روز گذشته به این نتیجه می رسیدند که آینده نه به رایانه های شخصی بلکه به نظام جهانی رایانه های به هم پیوسته اینترنت گره خورده است. با این که بسیاری از کاربران رایانه ها در آن هنگاماحتمالاً تشخیص نمی دادند، رایانه شخصی به سرعت فقط به ابزاری برای دسترسی به رویداد هایی که در جاهای دیگری اتفاق می افتد تبدیل می شود
رویدادهایی که در شبکه ای که در سراسر کره زمین دامن گسترده بود اتفاق می افتاد، شبکه ای که متعلق به هیچ فرد یا شرکتی نبود .[ 1]در عصر حاضر جهانی شدن، جهان به صورت دهکده جهانی پی در پی کوچک تر شده است. امروزه استقرار ماهواره در فضا و فناوری های نوین ارتباطی مورد بحث اندیشمندان و صاحب نظران وسائل ارتباط جمعی قرار گرفته است و نظرات ایشان راهگشای پیامدهای تحولات زندگی نوع بشر در مواجهه ی با ابزار ارتباط جمعی شده است.
رسانه های نوین و جدید تفاوت بارز و مشخصه ای با رسانه های پیشین - رادیو، تلویزیون، سینما و ... - دارند . آن اینکه این رسانه ها از مرزهای ملی عبور کرده در همه کره زمین امکان دسترسی به آنها فراهم و میسر شده است. در این مرحله دیگر می توان گفت و پذیرفت که دهکده جهانی مارشال مک لوهان در حال تحقق یافتن است. یا شاید این جمله اومحقق شده است وسایل ارتباطی همه چیز را تغییر می دهند و دگرگونی می سازد » شما را، همسایگان شما را، اطرافیان شما را، تحصیلات را، تحصیلات وکارهای ذوقی شما را .[3]«فناوری ها به شدت در حال ارتقا و توسعه هستند
امروزه نقش فناوری ها در عرصه های مختلف زندگی بشر بویژه در زندگی اجتماعی انکار ناپذیر بوده و دیگر گریزی از آن نیست. اما این وظیفه بر کارشناسان اجتماعی است که با شناسایی مسائلی که باورود فناوری ها به وجود می آید، برای دورنگاه داشتن جامعه از تبعات منفی و آسیبهای اجتماعی چاره ای اندیشیده ، و با آگاهی دادن به مردم آنها را در برابر آثار ناشی از ورود اینگونه فناوری ها مصون نگه دارند .
مضراتی که در حوزه های متنوع اجتماعی، فرهنگی، رفتاری، روان شناسی، پزشکی، قانونی، جزائی و... به آسیب زایی می پردازد و با کمی دقت و موشکافی می توان بر دامنه تاثیرنامطلوب آن پی برد . به نوعی ما امروزه در محاصره فناوری های خود ساخته هستیم، ابزاری مانند: رادیو، تلوزیون، ماهواره، اینترنت، تلفن همراه و ... که هر کدام به نوعی بر ما و زندگی اجتماعی و روابط ما با دیگران تأثیرمی گذارد و شاید گاهی اوقات غافل از تبعات مثبت و منفی این فناوری ها، آن را مسائل عادی و روزمره تلقی نمائیم. اگرچه وسائل ارتباط جمعی مثل اینترنت، ماهواره و تلفن همراه و ... سبب تسهیل ارتباط بین انسانها شده ارتباطی آسان و ارزان در کوتاه ترین زمان و مکان را میسر می سازد ، اما مهمترین پیامد ارتباطی بدین صورت ، دور شدن انسان اجتماعی از اجتماع و فضای اجتماعی اطراف خود است.
روابط در عالم مجازی و سیبرنتیک عاری از احساسات و عوارض لازمه ی زندگی اجتماعی است، و مانع از ایجاد روابط صمیمی و رو در روی افراد می گردد که این امر بویژه در گروه اولیه یعنی اعضای خانواده چشمگیر تر می باشد . به گفته بسیاری از محققان آگاه سازی و ارتقای فرهنگ جامعه و فرهنگ سازیخصوصاً در زمینه استفاده از فناوری های نوین ارتباطی، برخورد های قانونی با متخلفین سایبر، از جمله راهکارهای مهم برای مقابله با تبعات منفی فناوری های نوین شهری می شود که لازم است در این خصوص سرمایه گذاری و توجه بیش از پیش صورت پذیرد .[4]این پژوهش به دنبال پاسخ به این سئوال است که تاثیرگسترش فناوری های نوین - ماهواره، اینترنت و تلفن همراه - بر روی ارزش های خانوادگی چگونه است .
پیشینه تحقیق
1 -مهدی علائی - - 1373 در تحقیقی با موضوع مبادله اطلاعات به این نتایج دست یافته است:» امروزه ماهواره ها به بخش مهم و عمده و زیر بنای ساختارارتباطات و اطلاعات تبدیل شده اند. به طوری که با اطمینان می توان گفت هزاره سوم میلادی را قرن ماهواره ها نام گذاشت. تکنولوژی ماهواره عاملی قوی برای تغییر و دگرگونی است. این تکنولوژی می توان چون ابزار مفیدی به انسان کمک کند تا با استفاده از آخرین پدیده های علمی زندگی دلخواه و آرمانی پربار و پر تلاش داشته باشد.برای اینکه این جریان عظیم اطلاعات به میلیونها استفاده کننده در جهان به طور درست منتقل شود به مجراهای خاص ارتباطی نیاز است که دارای سرعت مخابره فوق العاده باشند و در اینجاست که ماهواره ها به کمک می آیند و با این تکنولوژی جدید جریان عظیم اطلاعات به هر جایی از سرزمین که زیر پوشش ماهواره باشد روانه می شود.«
2 -تحقیقی تحت عنوان تلویزیون ماهواره ای و اثرات آن بر فرد و جامعه در دانشگاه تهران - ارشد - توسط اعظم پناه آبادی - 1375 - انجام شده است. مسئله مورد نظر بطور کلی بررسی تاثیر وسایل ارتباط جمعی - به ویژه تلویزیون های ماهواره ای - بر فرد و جامعه بوده است. در این تحقیق 3 هدف دنبال شده است.
هدف اول: بررسی نظری تأثیر وسایل ارتباط جمعی با تأکید بر اثرهای تلویزیون های ماهواره ای بر فرد و جامعه .
هدف دوم: بررسی نظر بینندگان برنامه های ماهواره ای در مورد تأثیر این نوع برنامه ها بر فرد و جامعه.
هدف سوم: بررسی ویژگی های فردی و پایگاه اقتصادی اجتماعی بینندگان برنامه های ماهواره و بررسی رابطه این ویژگی ها با نظر آنان.
3 -تحقیقی تحت عنوان نقش ماهواره در اطلاع رسانی علمی در ایران در دانشگاه شیراز - ارشد - توسط زهرا اعتمادی 1376 - - انجام گرفته است.اهداف این تحقیق عبارت بودند از:1 .تأثیرات این رسانه ها در حیات علمی کشور 2 .مشکلات، موانع و تنگناهای موجود در راه استفاده بهینه از طریق این رسانه 3 .میزان تمایل و ایجاد همکاری بین مرکز اطلاع رسانی و کتابخانه های دانشگاهی با سازمان استفاده کننده از ماهواره . 4. تسهیلات ارائه شده توسط دولت در ارتباط با ماهواره جهت حمایت از این مرکز تحقیقی و آموزشی.نتایج حاصله حاکی از نقش این تکنولوژی - ماهواره - در اطلاع رسانی علمی در کشور است. بدین معنی که سازمانهای استفاده کننده از این رسانه، استفاده از این رسانه جدید را در امر اطلاع رسانی علمی، ضرورت و مفید میداند و از اطلاعات بدست آمده به منظور اجرای عملیات درون سازمانی، اطلاع رسانی عمومی در کشور خارج، برقراری ارتباط تلفنی، ارسال و انتقال داده ها در داخل و خارج از کشور در انجام این پژوهش ها بسیار موثرند.«
-4درتحقیقی تحت عنوان حاکمیت دولتها و اصل آزادی اطلاعات - با تأکید بر بخش برنامه های زنده ماهواره ای - توسط فرشید فرزین - - 1381 در دانشگاه تهران - ارشد - انجام شده است و پیشرفت های چند دهه اخیر این امکان را برای ماهواره های مخابراتی بوجود آورده تا امواج خود و اطلاعات گوناگون را بدون دخالت دولت ها، از فراز مرزها در دسترس مردم قرار دهند این آزادی انتقال اطلاعات، موجبات نگرانی دولت ها را فراهم آورده است. از دید دولت ها مضرات این فن آوری جدید در دو بعد کوتاه مدت و بلند مدت می باشد. از آنجا که دولت ها همواره به دنبال تامین اهداف سیاسی خود می باشند، پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای کوتاه مدت می تواند امنیت ملی و نظم عمومی یک کشور را مورد تهدید قرار دهد اما خطرهای که بصورت بلند مدت وجود دارند تاثیر بخش ماهواره ای بر فرهنگ و اعتقادات مردم یک کشور است. این تاثیرات ابتدا ممکن است به چشم نیاید اما مسلما خطر آن بسیار بیشتر از مورد قبلی است.
-5 سنجش گرایش جوانان 15 تا 29 ساله در شهر مشهد نسبت به ماهواره و عوامل موثر بر آن توسط فریبا خوش منظر - - 1383 صورت گرفته است ». نتایج این تحقیق نشان می دهد که سن، اعتقادات فرد، وضعیت اقتصادی اجتماعی، محل سکونت، در آمد، گرایش دوستان، به ماهواره، رضایت فرد از زندگی، میزان بهره مندی فرد از امکانات تفریهی، رضایت فرد از صدا و سیماو رضایت فرد از کنترل اجتماعی بر روی گرایش به ماهواره تاثیر داشته اند.«
6 -تحقیقی تحت عنوان نگرش جوانان بیننده ماهواره - شهر تهران - درباره نقش ماهواره در مدگرایی و تغییر رفتار اجتماعی توسط احمد خراسانی - - 1386 صورت گرفته است که خلاصه و نتایج آن به صورت زیر است:1 -بیشترین استفاده کنندگان جوانان شهر تهران از ماهواره، در زمینه تفریح و سرگرمی می باشد 2. -بین جنس و گرایش به برنامه های ماهوار ه ای در انتخاب مد در میان جوانان بیننده برنامه های ماهواره ای شهر تهران رابطه معناداری وجود دارد . -3 بین جنس و گرایش به برنامه های ماهواره ه ای در تغییر رفتاراجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.
-7 بررسی عوامل موثر بر گرایش به ماهواره و تاثیر آن بر باورها و رفتارهای دینی مردم مشهد. توسط بنفشه افهمی و حمیدرضا آقامحمدیان - - 1385 با روش توصیفی تبیینی از نوع علی-مقایسه ای انجام شده است، جامعه آماری این پژوهش شامل 400 نفر از شهروندان مشهدی واقع در سنین 15 سال و بیشتر در سال 1385 می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سن، جنس، سطح تحصیلات، محل سکونت، نحوه گذران اوقات فراغت و ارزیابی افراد از برنامه های تلویزیون داخلی در گرایش آنان به ماهواره تاثیرگذار می باشد. در سنجش بعد شناختی گرایش به ماهواره، اکثریت پاسخگویان ماهواره را باعث افزایش دانش خود و پاسخگوی نیازهای مختلف گروههای سنی و جنسی دانسته و در بعد عاطفی گرایش به ماهواره هم اکثریت پاسخگویان برنامه های ماهواره را لذت بخش، سرگرم کننده و جالب می دانند.
در بعد رفتاری اکثریت مردم به تماشای برنامه های ماهواره ای تمایل دارند و لیکن تشویق دیگران به تماشای ماهواره را وظیفه خود نمی دانند. همچنین میانگین اعتقاد به باورها و رفتارهای دینی در دو گروه کسانی که به ماهواره دسترسی دارند و کسانی که به ماهواره دسترسی ندارند، تفاوت قابل توجهی با یکدیگر دارد؛ به گونه ای که کسانی که از ماهواره استفاده نمی کنند بیشتر به باورها و رفتارهای دینی پایبند بوده اند .همچنین زینب بذرافشان - 1388 - ، مریم سعادتی - - 1388 ، معصومه جلالی - - 1389 ، مژگان اسدالهی - 1389، - فاطمه نعمتی و همکاران - 1390 - ، سوزان دیویس و داگلاس دیویس - - 1990 ، دمبو 1973 - ، - 1972 و جانسون، - 1974 تاثیر فناوری های نوین را بر روی روابط اجتماعی و خانوادگی مورد بررسی قرار داده اند.
مفاهیم نظری
· فناوری های نوین: دستگاه هایی که باعث گسترش روابط بین افراد در جامعه های مختلف می شود .[ 5] آن دسته از ابزارهایی که ساخته دست بشر بوده و تغییرات شگرفی را در زندگی انسان ایجاد نموده و سبب تسهیل در زندگی انسانها شده است.
· دلبستگی
دلبستگی را میتوان به صورت درگیر ساختن یا به کار انداختن انرژی یا عاطفه در یک موقعیت محرک خاص شیئ، شخص و عمل و رویداد تعریف کرد. این اصطلاح را می توان برای اشاره به میزان عاطفه یا توجه یا دقت یا برای نشان دادن هدفی که یک کنش خاص روبه آن دارد به کار برد اصطلاح دلبستگی هیچ گونه پیوند ضروری یا استواری با یک موضوع نظری خاص در خصوص ماهیت، منبع یا توزیع انرژی ندارد
• ارزش های خانواده : باورها و اعتقادات و ارزشهایی که در خانه بین اعضای خانواده حاکم است .[8] مفهومی است که رسالت تداوم خانواده و به تبع آن تداوم نسل ها را در خود دارد و هم اوست که کیفیت و کمیت نسل فردارا رقم می زند
ارزش های خانوادگی کیفیت هایی هستند که هسته خانواده را تعریف می کنند و پیوند مادام العمر بین زن و مرد و سایر اعضای خانواده را تضمین می کنند [10] .نظام ارزش های خانوادگی متاثر از ارزش های اجتماعی دیگر است و در عین حال در نظام ارزش های اجتماعی دیگر هم موثر است و این ارزش ها از وفاق عمومی برخوردار است . به همین دلیل است که تاکنون هیچ نهادی دیگر نتوانسته است جایگزین نهاد خانواده گردد. حتی برخی جامعه شناسان کارکرد های خانواده را یک متغیر مستقل و ثابت تلقی می کنند و بنیاد خانواده را تابعی از آن می شمرند
• ارزش ارزش یک نوع درجه بندی ،طبقه بندی و امتیاز بندی پدیده ها
است .از خوب تا بد ،یا از مثبت تا منفی .[12]مفهوم دیگری که در کنار ارزش مطرح می شود ،نظام ارزش ها است که مهم ترین بعد و هسته اساسی این مفهوم را ویژگی سلسله مراتبی بودن ارزش ها تشکیل می دهد. [13]ارزش های اجتماعی در حقیقت مفاهیمی است که برای افراد یک جامعه معین با ارزش و مقبول می باشند[14] .ارزش ها شیوه ای از بودن یا عمل هستند که شخص یا گروهی آن را به مثابه آرمان می شناسد و افراد یا رفتار هایی را که بدان نسبت داده می شوند مغلوب و متشخص می کند
ادبیات نظری
3 نظریه برجسته سازی
برجستهسازی را معادل Agenda setting ترجمه کردهاند که به معنی اولویتگذاری بر برنامهای خاص اطلاق میشود. اما اصطلاحا میتوان گفت : » برجستهسازی؛ یعنی این اندیشه که رسانههای خبری با ارائه خبرها، موضوعهایی را که مردم درباره آنها میاندیشند تعیین می کنند.[16]« و نیز گفته شده: » ممکن است در اغلب اوقات، مطبوعات موفق نشوند به اشخاص بگویند چه ]چگونه[ فکرکنند، اما با تأثیر فوقالعادهای که بر آنها دارند میتوانند بگویند به چه چیز باید فکر کنند
« مک کومز2 و شاو3، اولین مطالعه سیستماتیک را در مورد فرضیه برجستهسازی در سال 1972 گزارش کردهاند. آنها در تحقیق سال 1968 خود بر روی دو مؤلفه تمرکز کردند: آگاهی و اطلاعات. آنها با مطالعه برجسته سازی در مبارزه ریاست جمهوری سال 1968 - ایالات متحده آمریکا - ، این فرضیه را مطرح کردند که رسانه های جمعی برای هر مبارزه سیاسی، اولویت هایی را تعیین میکنند و بر اهمیت نگرشها نسبت به موضوعهای سیاسی اثر میگذارند. آنها مطالعه خود را با تمرکز بر »رأی دهندگان تصمیم نگرفته« انجام دادند؛ زیرا کسانی که هنوز تصمیم نگرفته اند، باید مستعدترین افراد برای آثار برجسته سازی باشند.
مک کومز " و "شاو" به این نتیجه رسیدند، که رسانه های جمعی تأثیر قابل توجهی بر آنچه که رأی دهندگان به عنوان موضوعات مهم و اساسی رقابت انتخاباتی می دانند، برجای می گذارند. به نظر این نظریه پردازان برجستهسازی یکی از شیوه هایی است که از طریق آن، رسانههای ارتباط جمعی می توانند بر عامه مردم اثر بگذارند . برجستهسازی به معنای آن است که رسانههای خبری، خبرها و موضوعاتی را که عامه مردم درباره آنها میاندیشند، تعیین میکنند.
بیعفتی، ترویج خیانت و تقویت بیوفایی، تجملگرایی، بیاعتنایی به فرزندان، بیاحترامی نسبت به یکدیگر در خانواده، بی غیرتی و بی اعتنایی نسبت به حدود محارم، موضوعات مهمی است که به عنوان آموزه های مورد هدف این شبکه ها در حال گسترش است.
