بخشی از مقاله
مکانیابی محل دفن زباله های شهری: مطالعه موردی شهر آمل
چکیده
یکی از قدیمی ترین و پرکاربردترین روشهای دفع مواد زائد، روش دفن در زمین میباشد. در استانهای شمالی ایران بدلیل شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی که دارا هستند، این موضوع با چالشهای فراوانی روبرو بوده و ابعاد گسترده و پیچیدهای پیدا کرده است. در تعیین مکان مناسب برای دفن زباله عوامل متعددی درنظر گرفته میشود. در این مطالعه پارامترهایی که در مکانیابی محل دفن زباله های شهری شهرستان آمل مورد بررسی قرار میگیرند عبارتند از : سطح آب های زیرزمینی، فاصله از منابع آب سطحی، گسلها، شیب، نوع و جنس خاکها و سنگها، فاصله از شهر و مراکز جمعیتی، فاصله از جنگل، فاصله از جادههای دسترسی و فاصله از خطوط انتقال نیرو. در این راستا جهت آگاهی و شناخت کامل از عوامل مذکور از نقشههای توپوگرافی، زمینشناسی، خاکشناسی و آبشناسی استفاده شده است. دراین مطالعه سعی شده است که با تعیین محدودههای قابل قبول ازلحاظ هرکدام از پارامترهای دخالت داده شده، پارامترهای مذکور با روش دو منطق بولین (روشی صفر و یکی) و فازی (وزن دهی به هرکدام از شاخصها) مورد تجزیه و تحلیل قرارگیرند . در واقع این مطالعه بر این اساس استوار است که آن دسته از زمینهایی که به هیچ وجه شرایط لازم برای انتخاب شدن را ندارند حذف میگردند (غربال اولیه) که البته این امر با توجه به لایههای ورودی و اعمال محدودیتهای لازم قابل تصمیمگیری است. سپس از میان گزینههای باقیمانده، گزینهای که بطورکلی بهترین شرایط را با توجه به وزنهای داده شده دارد، بعنوان مکان نهایی دفن زباله انتخاب میشود.
کلمات کلیدی
مواد زائدجامد شهری، مکانیابی محل دفن، منطق بولین، فازی، لندفیل
.1مقدمه
عملیات دفن در سالیان بسیار زیادی بعنوان متعارف ترین روش جهت دفن زوائد جامد شهری در جوامع مختلف مورد استفاده قرار می گرفت.[1] در شهرهای شمالی کشور بهویژه شهر آمل وجود پارامترهایی همچون موقعیت خاص جغرافیایی، بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی،وضعیت آب و هوایی (بخصوص میزان بالای بارشهای جوی) ، حاصلخیزی خاک منطقه، بالابودن تراکم جمعیت وعدم وجود زمینهای بلااستفاده و همچنین نامناسب بودن وضع فعلی دفع زائدات جامد در این شهر، نیاز به برنامه ریزی جهت یافتن مکانی مناسب برای دفع زباله بسیار ضروری است. در آمل روزانه حدود 120 تن زباله در مکانی روباز تلنبار میشوند که بدلایلی همچون بالا بودن شیب منطقه(که منجر به سرازیر شدن شیرآبه ناشی از زباله و آلوده کردن آبهای سطحی مجاور میشود) و همچنین در دسترس بودن زائدات برای حیوانات و پرندگان وحشی، اهلی، سگهای ولگرد و حشرات موزی، نامناسب بوده و میتواند منجر به اشاعه آلودگی در محیط و همچنین ایجاد بیماریهای انگلی و واگیردار شود. هرچند که این مشکل از دیرباز در مناطق شمالی مطرح بوده است ولی کماکان نیز ادامه دارد و در این مطالعه سعی شده است تا حدامکان در جهت برطرف نمودن آن تلاش شود.
شهرستان آمل در مرکز استان مازندران قرار دارد و از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از شمال شرقی به شهرستان بابلسر و از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود میشود. این شهرستان با جمعیتی برابر با 343747 نفر جمعیت (شهر آمل 197470 نفر) و 3185 کیلومتر مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مرکزی، لاریجان و دابودشت است. شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع 76 متر از سطح دریا در 52 درجه و 21 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی و در فاصله 70 کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، 18 کیلومتری جنوب دریای خزر و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و 180 کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. آب و هوای شهرستان آمل نظیر سایر نقاط مازندران است. در تابستانها گرم و مرطوب و در زمستانها ملایم. حداکثر ریزش باران در ماه آذر و حداقل آن نیز در ماه تیر است.
در سال 1381، نیلچیان در پژوهشی با عنوان مکانیابی مراکز جمع آوری و تفکیک زباله در منطقه 22 تهران با شناسایی کاربریهای خدمات عمومی در منطقه همچون تجهیزات شهری، خدمات شهری و عمومی، معیارهایی چون شیب زمین، اهمیت معماری و باستانی، اکولوژی طبیعی حساس، مالکیت، نظام تفکیک قطعات را بکار گرفته و با حذف این نقاط حساس در میان محلهای بازمانده با استفاده از شاخصوزندهی، گزینههای دارای بیشترین امتیاز را در 14 محل شناسایی مینماید. سپس با درنظرگرفتن جهت شیب، جهت باد، تاثیر بر چشماندازهای شهری، فاصله از محل دفن با سنجش گزینههای 14 گانه باهم، بهترین مکان را در گزینه9 که منطبق بر شمال آزادراه تهران-کرج در اطراف پارک چیتگر میباشد، بعنوان گزینه برتر پیشنهاد مینماید .[2,3]
در سال 1389، محمدی در مطالعهای جهت انتخاب محل دفن زباله های شهری شهرستان نائین از روش الک کردن منطقهای و محلی استفاده نمود طوریکه در غربال اولیه، مناطقی را که فاقد حداقل شرایط لازم بودند را حذف کرده و سپس با استفاده ازمطالعات منطقهای، 3 منطقه را بعنوان کاندید محل دفن انتخاب کرد. وی در ادامه با استفاده از روش Drastic به وزن دهی و امتیاز بندی 3 نقطهی انتخابی پرداخت. وی در این وزندهی پارامترهایی همچون عمق خاک های مناسب برای لایه های پوششی محل دفن، گودشدگی موجود، پوشش طبیعی محل دفن از منظر عمومی، احتمال وقوع سیلاب، تراکم چاههای آب شهری، عمق آب زیرزمینی، حریم محل دفن، حریم نواحی شهر و فاصله از مرکز تولید زباله را درنظر گرفت .[4]
.2 مواد و روشها
برای مکانیابی محل دفن مواد زائدجامد در این مطالعه از روش رویهمگذاری لایهها استفاده شده است. بدینصورت که بعد از یک غربال اولیه، مناطقی که به هیچوجه براساس حدود ذکر شده در ادامه، دارای صلاحیت نبودند، حذف گردیده و در نهایت 6 منطقه بعنوان مناطق اصلی کاندیدای محل دفن زباله شهری شهرستان آمل شدند. موادی که تحت عنوان لایه در این مطالعه از آنها استفاده شده عبارتند از :
▪ نقشه توپوگرافی (تهیه شده توسط سازمان زمینشناسی با مقیاس (1/200000
▪ نقشه خاکشناسی
▪ نقشه سنگشناسی
▪ نقشه گسلها
▪ نقشه عمق آبهای زیرزمینی
▪ آبهای سطحی (شامل آبروها و رودخانهها، مسیل، سد و قنات)
▪ راهها (شامل شاهراه، جادههای آسفالته، شوسه، جیپرو و راهآهن)
▪ خطوط انتقال نیرو
▪ جنگلها
▪ جهت باد غالب
در انتخاب عملیات برروی نقشهها بطورکلی از دو منطق استفاده میشود. منطق اول بولین است که در آن فقط دوحالت درنظرگرفته شودمی. یعنی یک محل از لحاظ یک مشخصه مانند شیب یا کاملاً خوب است و یا کاملاً بد است (منطق صفر و یکی یا منطق دودویی). منطق دوم فازی است که در این مطالعه کاربرد بیشتری داشته و برای خوب وبد بودن یک محل در رابطه با هر مشخصه، به هریک از این مشخصهها ضرایبی براساس منطقه مورد مطالعه داده شده است. لازم به ذکر است که با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی شهر آمل استفاده از منطق بولین روشی منطقی نبوده و نمیتواند نتایج مفیدی را دربرداشته باشد. لذا وزندهی براساس منطق فازی
صورت میگیرد. در منطق فازی در این مطالعه اعضا همان لایههای مذکور در بالا میباشند که طبق جدول (1) ضریبدهی شدهاند
لازم به ذکر است که این ضریب دهی مطلق نبوده و برای هر منطقهای براساس کلیهی ویژگیهایی که دارد میتواند متغیر باشد. در واقع در این اولویتبندی سعی شده تا اهداف موردنظر در چنین مطالعاتی درنظر گرفته شود که این اهداف عبارتند از : به حداقل رساندن خطر برای سلامت عموم، به حداقل رساندن تاثیرات بر محیطزیست طبیعی، اجتماعی و فرهنگی و حداقل هزینه اقتصادی.
در شهرستان آمل، بدلیل بالا بودن عمق آبهای زیرزمینی و همچنین حجم بالای منابع آب سطحی، این دو پارامتر بیشترین ضریب را به خود اختصاص داده اند. لذا در این مطالعه بهترین نوع تخصیص ضرایب بصورت مذکور میباشد. در ادامه با امتیازدهی به مناطق کاندیدشده (با توجه به ویژگیهای زمینشناسی، توپوگرافی، خاکشناسی، سنگشناسی، عمق آبزیرزمینی، گسلها و فواصل مجاز) و اعمال ضرایب در آنها، در نهایت گزینهای که بالاترین امتیاز را داشته باشد، بعنوان مکان موردنظر و جواب مساله معرفی میگردد. در جدول 2 مقادیر مطلوب و مجاز برای هر مشخصه ذکر شده است .[5]
مناطق انتخابی
بر اساس شرایطی چون توپوگرافی،زمینشناسی،آبشناسی (آبهای سطحی و زیرزمینی)،گسلها و ...، در نهایت 6 مکان بعنوان گزینههای وزندهی انتخاب گردیدند (لازم به ذکر است که بسیاری از مکانها در غربال اولیه حذف گردیدند) :
-1 منطقه فرنگیس
-2 منطقه دادنوید
-3 منطقه واش تلارسی
-4 منطقه بسکرس
-5 منطقه نوه-ویله
-6 منطقه موزیسی
در ادامه ویژگی هرکدام از مکانهای انتخاب شده شرح داده میشود.
