بخشی از مقاله
نقش گسل قمرود در لرزه خيزي شهر قم
چکيده :
در چند دهه اخير در حوالي شهر قم زمينلرزه هايي با بزرگيهاي تا بيش از ۶ ريشتر ثبت گرديده است .
بنابر اين شناسايي گسلهاي فعال منطقه قم اهميت زيادي در مطالعات لرزه خيزي اين شهر دارد. در مطالعه انجام گرفته ، چند گسل فعال و مهم براي اولين بار در حوالي شهر قم شناسايي شده اند.
يکي از گسلهاي معرفي شده که نقش مهمي در لرزه خيزي شهر قم دارد، گسل قمرود مي باشد.
گسل قمرود با بيش از ٨٥ کيلومتر درازا و راستاي کلي ٥٠ درجه داراي مولفه راستالغز چپگرد مي باشد. در مطالعات قبلي تنها کمتر از ١٠ کيلومتر از اين گسل در محدوده شهر قم معرفي شده بود. به دليل قرارگيري بخش اعظم بستر رودخانه قمرود در راستاي اين گسل ، نام قمرود براي آن پيشنهاد شده است . تاثير اين گسل بر آبرفت هاي رودخانه اي عهد حاضر و ايجاد پرتگاه در آبرفت ها و انطباق زمين لرزه هاي دستگاهي با راستاي گسل قمرود نشان از فعال بودن اين گسل دارند. از آنجايي که گسل قمرود دقيقا از مرکز شهر قم عبور کرده و اخيرا پروژه هاي عمراني شهري در راستاي آن در حال اجراست پيشنهاد مي شود توان لرزه اي اين گسل مورد توجه قرار گيرد.
آليد واژه ها: گسل قمرود، گسل فعال ، لرزه زمينساخت ، لرزه خيزي ، قم .
مقدمه :
زمين لرزه يکي از پديده هاي طبيعي است که مي تواند اثرات مخربي بر ساختارهاي اقتصادي و اجتماعي بگذارد. کشورمان ايران بر روي کمربند زلزله خيز آلپ -هيماليا واقع شده است ، اکثر شهرهاي پر جمعيت ايران از جمله شهر قم در مناطقي قرار گرفته اند که از توان لرزه خيزي بالايي برخوردارند. اگر چه مطالعاتي در خصوص شناسايي گسل هاي فعال انجام گرفته است ولي وقوع زلزله هاي مخرب و
تناقض بين محل هاي کانون زمين لرزه و گسلهاي شناخته شده حاکي از حضور تعداد زيادي از گسل هاي فعال ناشناخته در ايران است . از اين روي لزوم بررسي توان لرزه خيزي در مناطق پر جمعيت وشناسايي گسل هاي فعال اين مناطق حائز اهميت است . وجود زمين لرزه هاي نسبتاً بزرگ در پيشينه لرزه خيزي استان قم ، نشان دهنده فعاليت بالاي گسل هاي اين منطقه مي باشد. از جمله مطالعاتي آه اخيرًا در منطقه مورد مطالعه انجام پذيرفته است مي توان به ريز پهنه بندي لرزه اي شهر قم اشاره نمود (٢٠٠٨ ,.Kamalian, et al). در اين مطالعه تنها حدود ١٠ کيلومتر از گسل قمرود در محدوده شهر قم معرفي شده است . در طرح پژوهشي "مطالعه و تهيه طرح جامع پهنه بندي و آسيب پذيري ناشي از زلزله شهرستان کاشان " که تا شهر قم را پوشش مي داد گسلهايي از جمله گسل قمرود، گسل حاجي آباد و گسل فيروز آباد در نزديکي شهر قم براي اولين بار شناسايي شده است
(صفايي ، ١٣٨٧). همچنين در مطالعه انجام شده در خصوص ساختارهاي تکتونيکي در منطقه قم به عملکرد گسل قمرود اشاره شده است (٢٠١٠ ,.Babaahmadi,et al).
موقعيت زمين شناسي :
فازهاي مختلف آوهزائي آلپي ، بويژه آلپ پاياني در تکوين زمين ساختي محدوده مورد بررسي نقش اساسي داشته اند. زمين ساخت محدوده غالبا متأثر از حرآت ورقه عربستان با راستاي تقريبي AZ٢٠
به سمت ورقه ايران مي باشد. در دوران مزوزوئيک پوسته اقيانوسي تتيس جوان به زير ورقه ايران فرورانش کرده و پس از پايان مرحله فرورانش و بسته شدن اقيانوس با برخود ورقه عربستان با ورقه ايران ، آوهزايي برخوردي صورت گرفته است . در پي اين برخورد فرايندهاي مهم زمين ساختي مانند دگرگوني ، ماگماتيسم ، چين خوردگي و گسلش روي داده است . رويداد فازهاي مختلف دگرشکلي به صورتهاي شکننده و شکل پذير باعث ايجاد شکستگي ها و چين هاي متعدد در محدوده مورد مطالعه شده است . با عنايت به فعال بودن منطقه احتمال جابجايي و فعاليت اکثر گسل ها وجود دارد.
آشيدگي عمومي حوضه ي قم در جهت شمال غرب - جنوب شرق بوده و از شمال غرب تا کوه هاي آرارات ترکيه و از جنوب شرق بخش مهمي از ايران مرکزي را شامل مي گردد، اما گسترش آن در جهت شمالي - جنوب محدود است . به طور کلي مي توان گفت حوضه ي قم يک حوضه ي رسوبي کم عرض ، مرکب و گسترده بوده و بر روي سنگ هاي آتشفشاني ائوسن تشکيل گرديده است . از نظر چينه شناسي سازندهايي که در حوضه ي قم مشاهده مي شوند عبارتند از: سري هاي آتشفشاني ائوسن به همراه بين لايه هاي آهکي ، سازند قرمز زيرين ، سازند دريايي قم ، سازند قرمز فوقاني ، کنگلومراي معادل بختياري و نهشته هاي کواترنري .
محدوده مورد بررسي در مطالعه به مرکزيت شهر قم بوده و غالبا توسط آبرفتها پوشيده شده است
(شکل ١).
شکل ١- تصوير ماهواره اي محدوده مورد مطالعه . اين تصوير حاصـل ترکيـب داده هـاي سـنجنده TM بـه صورت ٧٤١=RGB مي باشد.
بحث :
گسل هاي فعال اطراف شهر قم
همانند اکثر مناطق ايران عدم شناسايي گسلهاي فعال در اطراف شهر قم نيز کـاملا مشـهود اسـت . از جمله آخرين مطالعات ارزشمندي که در خصوص لرزه زمين ساخت و ريـز پهنـه بنـدي لـرزه اي شـهر قـم انجام شده است مي توان به طرح تحقيقاتي ريز پهنه بندي شهر قم اشاره نمود که نتايج آن بـه صـورت مقاله اي ارائه شده است (٢٠٠٨ ,.Kamalian, et al). در اين مطالعـه تنهـا تعـداد محـدودي از گسـلهاي فعال منطقه شناسايي شده است (شکل ٢). همانگونه که در شکل مشاهده مي گردد تنها حـدود ١٠
کيلومتر از گسل قم رود در اين مطالعه شناسايي شده است .
شکل ٢- نقشه گسلهاي فعال و کانون زمينلرزه هاي ثبت شده به مرکزيت شهر قم
.(Kamalian, et al., 2008)
با پردازش داده هاي رقومي ماهواره اي و انجام بازديدهاي صحرايي در محدوده مورد مطالعـه تعـدادي از گسلهاي فعال براي اولين بار در حوالي شهر قم شناسايي شدند (شـکل ٣). بـا عنايـت بـه هـدف ايـن مقاله به اختصار اشاره اي به گسلهاي محدوده مورد مطالعه شده و سپس گسـل قمـرود معرفـي مـي گردد.
١- گسل کوشک نصرت (F١): اين گسل با طول بيش از ٧٠ کيلومتر و راستاي کلي ١٢٠ درجه حـدودًا از٢٠ کيلومتري شمال قم عبور مي نمايد. در پي عملکرد گسل قمرود اين گسل به صورت چپگرد جابجـا شده است .
٢- گسل البرز(F٣): اين گسل با طول ٩٠ کيلومتر و راستاي ١١٥ درجـه حـدودا از ٨ کيلـومتري شـمال شهر قم عبور مي نمايد. بخش جنـوب شـرقي ايـن گسـل بـر روي آبرفتهـاي دشـت تـاثير گذاشـته و تـا نزديکي درياچه نمک قم قابل تشخيص مي باشد.
شکل ٣- گسل هاي فعال منطقه قم و زمين لرزه هاي دستگاهي با بزرگاي بيشتر از ۴ ريشـتر کـه بـين سالهاي ١٩۶٠ الي ٢٠٠٧ ميلادي ثبت گرديده اند. ايـن تصـوير حاصـل ترکيـب داده هـاي سـنجنده هـاي
+ETM و SRTM به صورت (SRTM +٧٤١=RGBI) مي باشد.
٣- گسل حاجي آباد(F٤):اين گسل با طول ٧٨ کيلومتر و راستاي کلي ١٢٠ درجـه از حاشـيه شـمال شرقي شهر قم عبور کرده و براي اولين بار معرفي مي گردد. انتهاي شمال غربي اين گسل بـه گسـل
(F٥) محدود مي شود. بخش مياني اين گسل از جنوب روستاي حاجي آباد عبور مي نمايد.
۴- گسل خضر(F٥):اين گسل با طول بيش از ٤٠ کيلومتر و راستاي کلي ١٤٥ درجه از جنوب شهر قم عبور مي کند.
۵- گسل قيز قلعه (F٦): اين گسل به طول ٣٩ کيلومتر و راستاي تقريبا شرقي - غربي از ٤ کيلومتري جنوب شهر قم عبور مي کند.
۶- گسل خور آباد(F٧): اين گسل با طول ٣٦ کيلومتر و راستاي ١٢٥ درجه از ۵کيلومتر جنوب شهر قم تا روستاي شوراب ادامه يافته است .
٧- گسل اناربنه (F٨): ايـن گسـل بـا طـول ١١٨ کيلـومتر و راسـتاي ١٢٠ درجـه از ٨ کيلـومتري شـمال سلفچگان تا ١٢ کيلومتري شمال آران ادامه يافتـه اسـت . مکانيسـم ايـن گسـل بـه صـورت تراسـتي بـا مولفـه امتـدادلغز راسـتگرد مـي باشـد. گسـل اناربنـه گسـل قمـرود (F٢) بـيش از ٢ کيلـومتر بـه صـورت راستگرد جابجا شده است .
٨- گسل مهرآباد(F٩): اين گسل با طول ٨٧ کيلومتر و راستاي ١٠٠ درجه حدودا از٢ کيلومتري جنـوب سلفچگان شروع شده و انتهاي شرقي آن از ٢ کيلومتري جنوب شوراب عبـور مـي کنـد. مکانيسـم ايـن گسل به صورت تراستي با شيب به سمت جنوب و با مولفه امتدادلغز راستگرد مي باشد.
گسل قمرود(F٢):
اين گسل با طول بيش از ٨٥ کيلومتر و راستاي کلي ٥٠ درجه شناسايي شده است . اين گسل از مرکز شهر قم عبور مي کند و به دليل قرارگيري بخش اعظم بستر رودخانـه قمـرود در راسـتاي آن نـام گسـل قمرود براي آن پيشنهاد شده است . به عبارت ديگر بخش از رودخانه قمـرود از سـلفچگان تـا بـه انتهـاي رودخانه به موازات اين گسل جريان دارد. انتهاي جنوب غربي اين گسل به گسل مهرآباد (F٩) ختم مـي گردد (شکل ۴). بريدگي تراسهاي رودخانه اي قديمي در اين بخش از گسل بـه خـوبي حکايـت از فعـال بودن گسـل دارنـد. در اثـر عملکـرد
