بخشی از مقاله
مقدمه :
زمـین لـرزه هـاي ایـران مرکـزي عمومـا از نـوع کـم عمـق و در مـواردي متوسـط اسـت کـه درون پوسـته اتفـاق مـی افتنـد (تـوکلی . (1369 خـرد قـاره ایـران مرکـزي بخشـی از ایـران اسـت کـه بـا زمین درزهاي افیـولیتی سیسـتان ، نـایین ، بافـت ، گسـل درونـه و افیولیتهـاي سـبزوار احاطـه شـده و توسط گسلهاي طـویلی کـه بـه سـمت بـاختر ، خمیـدگی دارنـد و از نـوع امتـداد لغزراسـتگردند .
ناهمسانی هاي سـاختاري- رسـوبی گسـترده باعـث شـده تـا خـرد قـاره ایـران مرکـزي را بـه بلـوك لـوت ، فرونشـت طـبس ، فـرازمین کلمـرد ، بلـوك پشـت بـادام ، فـرو افتـادگی بیاضـه - بردسـیر و بلـوك یـزد تقسـیم کننـد (آقانبـاتی. (1383 پهنـه کرمـان بـه عنـوان بخشـی از زون لـرزه خیـز ایـران مرکــزي بــه حســاب مــی آیــد . از دیــدگاه زمــین ســاختی ، اســتان کرمــان داراي تنــوع ســاختاري زیادي است کـه در جنـوب بـاختر ، بخشـی از پهنـه سـاختاري زاگـرس و پهنـه خـرد شـده آن و در جنوب بخشی از زون ساختاري مکران را در برمی گیرد .
بحث :
در ابتداي مقاله، این نکته قابل ذکـر اسـت کـه تمـام پـس لـرزه هـاي اسـتفاده شـده در ایـن مطالعـه از سایت پژوهشگاه بین المللـی زلزلـه شناسـی و مهندسـی زلزلـه برداشـت شـده اسـت و بـراي ایـن تحقیق ، از پس لرزه هایی استفاده شـده کـه تـا دو مـاه پـس از رخـداد دو زمـین لـرزه اصـلی اتفـاق افتاده است .
بـه جهـت آشـنایی بیشـتر بـه طـور خلاصـه خصوصـیات لـرزه شناسـی ایـن دو زمـین لـرزه مـورد بررسی قرار گرفته است :
الف ) زمین لرزه بم :
زمین لـرزه بـم در صـبح 4 دیمـاه 1382 بـا بزگـاي 6,5 در مقیـاس امـواج درونـی زمـین در مقیـاس اصلاح شده مرکالی اتفـاق افتـاد . کـانون سـطحی زمـین لـرزه طبـق گزارشـات متعـدد بـه قـرار زیـر می باشد :
مرکز تحقیقات و ساختمان و مسکن 58,35E,29,12N
موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران 58,78E,29,38N
سازمان زمین شناسی امریکا 58,33E,29N
بررسی اولیـه شتابنگاشـت ثبـت شـده در ایـن شهرسـتان نشـان مـی دهـد کـه اخـتلاف زمـان رسـید موج P در حدود 1 ثانیـه اسـت . ایـن عـدد نشـان مـی دهـد کـه فاصـله کـانون حـدود 7 کیلـومتري سطح زمین می باشـد . بـه عبـارت دیگـر شـهر بـم بـرروي کـانون زمـین لـرزه قـرار داشـته و زمـین
لــرزه کــم ژرفــا بــوده اســت . گســله بــم درازایــی حــدود 100 کیلــومتر دارد و از حــدود 4-3 کیلـومتري خـاور شـهر بـم مـی گـذرد و پرتگـاهی ( scarp ) بـه بلنـداي 15 تـا 20 متـر را سـاخته
است که نشان از تاثیرزمین لرزه هـاي بسـیار کهـن مـی باشـد . گسـله بـم در ایـن جایگـاه رسـوبات کواترزي را قطع کرده است (تحقیقات ساختمان و مسکن . (1383
ب) زمین لرزه زرند :
زمــین لــرزه زرنــد بــا بزرگــاي 6,4 در مقیــاس بزرگــاي امــواج در روي زمــین در تــاریخ 4 اســفند
162
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
1383 یعنی یکسال و دوماه پـس از زمـین لـرزه بـم اتفـاق افتـاد . کـانون سـطحی زمـین لـرزه زرنـد طبــق بررســی مرکــز ژئوفیزیــک دانشــگاه تهــران در 56,90E,30,79N و طبــق گــزارش ســازمان زمـین شناسـی امریکـا در56,80E,30,75N واقـع شـده اسـت . گسـل مسـبب ایـن زمـین لـرزه را گسل کوهبنان دانسته اند (حسامی و همکاران .(2004
فرونشست فشـاري دشـت زرنـد کـه در حـال حاضـر بـا رسـوبات آبرفتـی کـواترنر پوشـیده شـده ، یــک فــرو نشســت زمــین ســاختی اســت و از دیــدگاه وحــدتی (1995) سیســتم گســله هــا و شکسـتگیهاي پلکـانی بــا راسـتاي کلــی شـمال بـاختر- جنــوب خـاور در بوجــود آمـدن آن ســهیم بوده اند . در محدوده خـاوري شـهر زرنـد گسـله کوهبنـان سـبب رانـده شـدن سـنگهاي پرکـامبرین پسـین ( از سـوي شـمال خـاوري )بـرروي بادبزنهـاي آبرفتـی و رسـوبات کواترنردشـت زرنـد ( در جنوب باختري) شده اسـت . گسـلها بـا سـازو کـار رانـدگی در پایانـه گسـلی کوهبنـان داراي رونـد خاوري - باختري هسـتند . ایـن گسـل هـا بـه صـورت انشـعابی از گسـله کوهبنـان جـدا شـده و بـا تغییر روند تـدریجی راسـتاي خـاوري - بـاختري پیـدا مـی کننـد . حرکـت راسـتالغز راسـتبر گسـل کـوه بنـان در طـی دوره هـاي مختلـف باعـث شـکل گیـري ایـن گسـل هـا بـا حرکـت معکـوس و شیب به سوي شمال همـراه بـا مولفـه راسـتالغز شـده اسـت . زمـین لـرزه زرنـد هـم یکـی از همـین حرکتهاي رانـدگی بـرروي یکـی از انشـعاب هـاي خـاوري - بـاختري گسـله کوهبنـان بـه صـورت معکوس با شیب به سوي شمال است ( پایگاه داده هاي علوم زمین. ( 1384
گسله زمین لـرزه اي زرنـد همچنـین مقـدار کمـی مولفـه راسـتالغز راسـتگرد دارد کـه پیشـینه مقـدار آن حــدود 40 ســانتیمتر بــرآورد شــده اســت . در انتهــا گســله بــا جهــت خــاوري - بــاختري وارد منطقــه بلنــد کوهســتانی مــی شــود . در بررســی هــاي صــحرایی حــدود 8 کیلــومتر از آن برداشــت گردیده اسـت کـه بـا توجـه بـه بزرگـاي زمـین لـرزه (6/4) انتظـار مـی رود کـه در ازاي آن بـیش از ایـن بـوده و بـه حـدود 20 کیلـومتر برسـد . سـاز و کـار بدسـت آمـده بوسـیله شـبکه هـاي لـرزه نگاري جهانی (از جملـه دانشـگاه هـاروارد) سـطح گسـله را بـا شـیب بـه سـمت شـمال نشـان مـی دهند .
مقایسه زمین لرزه هاي بم و زرند :
- کاهندگی :
در هر دوي این زمین لرزه ها کاهنـدگی بـالا نشـان داده شـده اسـت . کـه ایـن بـا مقـالاتی کـه
در مورد ایران مرکزي بـه چـاپ رسـیده اسـت و کاهنـدگی کـم بـراي ایـران مرکـزي در نظـر گرفتـه شـده مغـایرت دارد . لـذا بنظـر مـی رسـد در مـورد کاهنـدگی انـرژي زمـین لـرزه در بلـوك هـاي مختلف موجود در ایران مرکزي باید به صورت مجزا مطالعاتی انجام گیرد .
- عمق کانونی :
عمـق کـانونی زمـین لـرزه زرنـد در 14 کیلـو متـري و زمـین لـرزه بـم در 7-8 کیلـومتري از سـطح زمین واقع شده اسـت لـذا از آنجاکـه بزرگـاي زمـین لـرزه در هـر دو تقریباًیکسـان اسـت خسـارات وارد آمده از زمین لـرزه بـم بایـد در یـک منطقـه متمرکـز تـر و بـا شـدت بـالاتري باشـد کـه همـین اتفاق هم افتاده است . چنانچـه مشـخص اسـت خسـارات اصـلی در زمـین لـرزه بـم بـه شـهر بـم و
163
بررسی پارامتر هاي لرزه اي زمین لرزه هاي بم و زرند با تاکید بر پس لرزه ها
بــروات وارد آمــده در حالیکــه در زمــین لــرزه زرنــد تخریــب قســمت و ســیعتري از منــاطق را مشاهده می کنیم .
- افت تنش :
افت تنش در زمین لرزه هـاي درون قـاره اي نسـبت بـه زمـین لـرزه هـاي حاشـیه قـاره هـا بیشـتر و مشـخص تـر اسـت از آنجائیکـه هـر دو زمـین لـرزه درون قـاره بـوده اسـت، لـذا در هـر دو زمـین لرزه افت تنش بالایی مشاهده مـی شـود . نکتـه کـه در ایـن خصـوص بایـد بـه آن توجـه کـرد ایـن است که آیا زمین لرزه هـاي درون قـاره اي کـه بـه حاشـیه قـاره هـا نزدیکتـر مـی باشـند نسـبت بـه آنهایی که دورتر از حاشیه قاره ها قرار دارند افت تنش کمتري خواهند داشت یا خیر ؟
گسیختگی سطحی :
از آنجا که علیرغم خرابی فـراوان ناشـی از رخـداد زمـین لـرزه بـم گسـلش سـطحی خیلـی واضـحی در منطقــه وجــود نــدارد جکســون و همکــاران (2004) گســل مســبب زمــین لــرزه بــم را از نــوع گسـل هـاي مخفـی دانسـته انـد و تحلیـل مکانیسـم عمقـی در زمـین لـرزه بـم نشـان مـی دهـد کـه گسلش مسـبب ایـن زمـین لـرزه گسـلی امتـداد لغـز راسـتگرد بـه مـوازات گسـل شـناخته شـده بـم اسـت ( تاتـار و همکـاران . (2004 بـر اسـاس پـس لـرزه هـاي ثبـت شـده توسـط سـازمان هـاي مختلف و با اسـتفاده از مـاهواره و رادارهـاي هـوایی گسـل مسـبب زمـین لـرزه دقیقـا در زیـر شـهر بم واقـع شـده اسـت ( مرکـز تحقیقـات سـاختمان و مسـکن . (1384 بـا مطالعـات صـحرایی متعـدد انجام گرفته پس از رخـداد زمـین لـرزه بـم گسـیختگی سـطحی تـازه اي بـا رونـد شـمالی - جنـوبی مشاهده شد که بـا 5 کیلـومتر طـول و 2 کیلـومتر عـرض بـه مـوازات گسـل اصـلی بـم قـرار گرفتـه است (حسامی و همکاران. (2004
شیب گسل :
شــیب گســل مســبب زمــین لــرزه بــم در حــدود 88 درجــه تخمــین زده شــد ه در حالیکــه شــیب بدست آمده براي گسـل مسـبب زمـین لـرزه زرنـد حـدود 70 تـا 80 درجـه اسـت . امـا از آنجـا کـه پراکنــدگی عرضــی پــس لــرزه هــا در زمــین لــرزه بــم بیشــتر از زمــین لــرزه زرنــد بــوده اســت و همچنین عمق کانونی زمین لـرزه بـم از زرنـد کمتـر اسـت لـذا بـه نظـر مـی رسـد بایـد فاکتورهـاي موثر دیگري مثل نوع ساختگاه ، نـوع گسـل متفـاوت و یـا وجـود گسـل هـا بـا سـاختار ویـژه اي را براي این دو منطقه درنظر گرفت .
مقایسه پس لرزه هاي زمین لرزه هاي بم و زرند :
از آنجا که هر دو زمین لرزه مـورد نظـر در خـرد قـاره ایـران مرکـزي اتفـاق افتـاده اسـت و هـردو از جمله زمین لـرزه هـاي درون قـاره اي و بـا بزرگـاي نزدیـک بـه هـم هسـتند و همچنـین خصوصـیا ت مشـابه دیگـري مثـل کاهنـدگی بـالا و افـت تـنش مشـخص و ...را نشـان مـی دهنـد مـی تـوان
164
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
تفاوت هاي این دو زمین لرزه را به صورت هدفمند تري مورد بررسی قرار داد .
لذا در این بخش که به عنوان قسمت اصـلی ایـن مقالـه در نظـر گرفتـه شـده اسـت بـا مقایسـه پـس لرزه ها بـه نقـش عوامـل مـوثر در ایجـاد تفـاوت هـا در خصوصـیات لـرزه شناسـی ایـن دو زمـین لرزه می پردازیم .
با وجـود اینکـه زمـین لـرزه بـم در عمـق کمتـري از زمـین لـرزه زرنـد اتفـاق افتـاده اسـت و شـیب گسل مسبب زمین لرزه بـم نیـز بیشـتر از گسـل مسـبب زمـین لـرزه زرنـد اسـت ولـی توزیـع پـس لرزه ها چنانچه در نمودار هاي 1و 2 آمـده اسـت در زمـین لـرزه زرنـد کمتـر از زمـین لـرزه بـم مـی باشد .
