بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، دریاهای آزاد یکی از موثرترین و مهمترین ابزارهای توسعه و رشد ترانزیت، حمل و نقل و تجارت خارجی است. سواحل مکران واجد مزیتهای ژئوپلیتیکی، اقتصادی، امنیتی، دسترسی، ارتباطات منطقه ای و بین المللی برای ایران است که این کشور را به عنوان وزنه ای در سیستم بین المللی و جهانی در قرن 21 مطرح مینماید نتایج بررسی ها نشان می دهد مجموعه ای از عوامل ژئوپلیتیکی، جغرافیایی، امنیتی و سیاسی از مهمترین موانع توسعه نیافتگی سواحل مکران و به تبع آن منطقه آزاد چابهار می باشد. از طرفی، بندر چابهار تنها بندر و منطقه آزادی می باشد که علاوه بر متصل بودن به آب های آزاد به مرزهای زمینی نیز راه دارد. منطقه آزاد چابهار با توجه به موقعیت استراتژیک و پتانسیل های بالقوه و بالفعلی که دارد می تواند باعث ایجاد فرصتهای اشتغال، رشد تجارت خارجی، کسب درآمدهای ارزی از طریق توسعه صادرات محصولات صنعتی و ترانزیت کالا، جذب سرمایه های خارجی به فعالیتهای صنعتی، انتقال تکنولوژی شود.
متاسفانه، زیرساخت های توسعه و بسترهای ترانزیتی آن با سطح استاندارد جهانی، فاصله ای چشمگیر دارد. از این رو، در این مقاله، سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ظرفیت های اقتصادی موجود در منطقه و سپس ارائه راهکارهایی جهت بهبود و ارتقای سطح توسعه ترانزیت، حمل و نقل و تجارت خارجی بپردازد. در راستای توسعه و گسترش فعالیتهای بندر راهبردی چابهار لازم است توجه دولتمردان به مواردی چون اتصال بندر چابهار به راه آهن سراسری ایران، احداث خط آهن چابهار- مشهد، تقویت زیربناهای منطقه آزاد چابهار، توسعه و تجهیز فرودگاه چابهار و توسعه گمرک چابهار بیشتر معطوف گردد.
واژههای کلیدی: مکران، چابهار، ژئوپلیتیک، ژئواکونومی، ترانزیت.
-1مقدمه
توسعه داخلی در هر کشور، به تناسب شرایط اقلیمی، جغرافیایی و انسانی از تعریف خاصی برخوردار می باشد . به همین جهت تبیین و تعیین شاخصه های دست یابی به توسعه ای متوازن و پایدار از اهم و ظایف دولت ها و حکومت ها بشمار می رود. آنچه که بعنوان فصل مشترک ادبیات توسعه مطرح بوده و در اکثر کشورهای دنیا به زبان مشترک تبدیل شده است، نگاه ساختاری به توسعه می باشد. به عبارت روشن تر توسعه امری تک بعدی نیست، توسعه در شرایطی محقق خواهد شد که ابتدا ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بعنوان زیر بنای امر توسعه مورد توجه قرار گرفته و سپس اهداف قابل دسترس و ملموس احیا و برای وصول آن ها فعالیت ها شکل دهی شوند. - عریضی، - 1 :1391
موقعیت و ویژگی های جغرافیایی یکی از مهمترین شاخص های قدرت بخشی مناطق می باشد امروزه دریا ها به عنوان موثرترین، با صرفه ترین و گسترده ترین راه ارتباطی- نظامی، تجاری، سیاحتی و اقتصادی بین کشورهای مختلف است. سواحل مکران در جنوب خاوری ایران، به دلیل موقعیت و ویژگی های استراتژیک آن از اهمیت زیادی برخوردار است از این رو منطقه دریایی شمال اقیانوس هند و نواحی غربی آن یعنی، دریای عمان، خلیج فارس، خلیج عدن و دریای سرخ به دلیل دارا بودن جایگاه سوق الجیشی و حد فاصل راه های مواصلاتی غرب و شرق، همواره مورد توجه قدرت های بزرگ بوده است - حیدرزاده، - 2 :1391
این سواحل دارای قابلیت ها و توانمندی های ژئوپلیتیکی،ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی مهمی است . لکن در طی دهه های اخیر به دلیل تمرکز بیشتر بر بنادر و سواحل خلیج فارس از این قابلیت ها استفاده نشده است. حال آنکه توسعه آینده کشور و به ویژه در نیمه شرقی تا حد زیادی به موقعیت های جغرافیایی و ساحلی دریای عمان وابسته است و این امر منوط به طراحی و برنامه ریزی سیاست های کارآمد و بهره گیری بهینه از کارکردهای منطقه می باشد. - زرقانی، - 1 :1391
-2 ضرورت و اهمیت پژوهش
ناحیه ساحلی چابهار دارای633،85 نفر جمعیت است. - مرکزآمار ایران - 1390 سطح زندگی مردم پایین، نوع معیشت آنها ناپایدار و درآمد خانواده ها پایین است به همین دلیل مردم تا آنجا که بتوانند ناحیه را ترک نموده که از یک طرف به توسعه نیافتگی محلی کمک کرده و از طرف دیگر در شهرهای داخلی کشور مناطق حاشیه نشینی را افزایش می دهند و یا راهی دیارغربت - پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس - شده و مشکلات اجتماعی ا منیتی می آفرینند. مشکلات بالا در صورتی است که ناحیه توان و استعداد های محلی بالقوه مناسبی دارد و در صورت استفاده بهینه از آنها نه تنها از بروز مشکلات مزبور جلوگیری می شود، بلکه به توسعه پایدار ناحیه کمک کرده و در رشد تولید ملی اثری مثبت بر جای می گذارد. بررسی و شناخت وضعیت نواحی، قابلیت ها و تنگناهای آن در برنامه ریزی ناحیه ای از اهمیت بسزایی برخوردار است. امروزه بهره گیری از توان های محلی به عنوان یکی از ابعاد توسعه پایدار، از جمله مهم ترین مسائلی است که درتمامی برنامه های توسعه ناحیه ای اعم از شهری و روستایی مورد توجه و تاکید می باشد. - افراخته، - 1 :1391 از این رو در تحقیق حاضر به بررسی نقش توان های محیطی، موقیت جغرافیایی و ایدئولوژی های حاکم در منطقه بر توسعه همه جانبه منطقه مورد مطالعه می پردازیم.
-3روش تحقیق
روش تحقیق این مقاله توصیفی Bتحلیلی است. همچنین اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر، کتب و مقالات و استفاده از سایت های معتبر گردآوری شده است.
خلاصه نتایج
این مقاله در پی آن است با استفاده از برنامه ریزی راهبردی که روشی نظام یافته برای اخذ تصمیمات و اجرای فعالیت ها در خصوص شکل دهی و رهنمود یک سیاست محسوب میشود، به تأثیر اجرای این سیاست بر توسعه شرق کشور به ویژه استان سیستان و بلوچستان بپردازد. نتایج حاصله نشان می دهد اتخاذ و اجرای این سیاست به افزایش نقش وسهم کشور در ترانزیت کالا و حمل و نقل بین المللی، تقویت پیوندهای اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و امنیتی باکشورهای همجوار شرق و شمال شرقی، ارتقاء سطح متوسط درآمد و شاخص های توسعه در نواحی شرق کشور،کاهش فعالیت های غیررسمی اقتصادی و جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر، افزایش سهم چابهار در بازرگانی داخلی و خارجی و ترانزیت کالا و غیره کمک شایانی می نماید .
سواحل مکران واجد مزیتهای ژئوپلیتیکی اقتصادی،امنیتی، دسترسی، ارتباطات منطقه ای و بین المللی برای ایران است. توسعه آینده کشور با توجه به موقعیت جغرافیایی و سواحل مکران؛ وابسته به طراحی سیاست های کارآمد و استفاده بهینه از کارکردهای این منطقه از کشور میباشد. این مقاله در پی تبیین واقعیتهای جغرافیایی و پتانسیل های ژئوپلیتیک سواحل مکران و تأثیر آن بر وزن ژئوپلیتیک ایران است. براساس یافته های تحقیق برآیند ظرفیت های ارتباطی سواحل مکران، آلترناتیو خروج نسبی ایران را از تنگنای تنگه هرمز، اتصال کشورهای شمال ایران و ترانزیت کالا به دریاهای آزاد و سایر مناطق جهان و انتقال انرژی نفت و گاز را به دنبال دارد. به دلیل نقش ارتباطی ایران در همه زمینه ها به ویژه نقش سواحل مکران در پروژه های انتقال انرژی و کالا و خطوط ریلی، ایران میتواند به ساماندهی نهادهای منطقه ای و بین المللی بپردازد و از این طریق منافع کشورهای دیگر را با ساحل عمان پیوند دهد و هم منزلت ژئوپلیتیکی خود را در جهان و منطقه افزایش دهد و نیز با بسترسازی اجماع منطقه ای وجهانی، فرصت های جدیدی را برای تضمین امنیت ملی خود تولید نماید.
نتایج تحقیق نشان می دهد که محور شرق موقعیتی ارتباطی دارد و چابهار با استعدادهای بالقوه بسیاری به ویژه در زمینه های بازرگانی و ترانزیتی گرانیگاه ایجاد تحولاتی در زمینه کسب وکار اشتغال درآمد و انباشت سرمایه و در نتیجه توسعه پایدار کشور است. این داد و ستد عظیم با عبور از محور شرق علاوه بر ایجاد رونق اقتصادی و اجتماع محیط با تولید نقش های مکمل برای شمال و جنوب سیستان بلوچستان و شکل دهی به بستری پایدار برای پیوند منافع همزیستی و مدارای تاریخی را در منطقه نهادینه خواهد کرد. تحقق این فرآیند مستلزم توجهی دوباره توسعه بندر راه های پسکرانه و بهسازی و تکمیل آنها و روز آمد کردن تجهیزات و قوانین است از این رو ایران با توجه به ملاحظات ژئوپلیتیک و ژئواکونمیک منطقه می تواند جایگاه خود را برای اتصال شمال - جنوب و شرق - غرب در نظام نوین بین المللی تثبیت و ارزش موقعیت استراتژیک خود را ارتقاء بخشد.
دریایمَکران که از بازوان اقیانوس هند به شمار میرود، در پیمایش تاریخ خاورمیانه ارزشمند ترین راه بازرگانی میان خاور و باختر جهان بوده و جلوه گاه بسیاری از سرافرازی های ملی، تاریخی و فرهنگی گذشته ما می باشد و امروزه نیز به جای شاهرگ زندگی اقتصاد و سیاست ایران است منطقهمَکران و کرانه های آن در جغرافیای جهان، حساس ترین منطقه به شمار میرود و جغرافیای استراتژکی آن جنبه های گوناگونی دارد بنابراین می توان گفت دریایمَکران از دید جایگاه استراتژکی،کلید حیاتی ارتباطی برای ایران و دیگر کشورهای منطقه میباشد وکرانه های آن از دید برگیرندگی توانایی های اقتصادی، پیوندی و نظامی دارای ارزش بسیار است.
