بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه پدیده ی کودکان کار خیابانی به عنوان معضلی در شهر تهران معرفی شده است در این پژوهش سعی بر این است که با در نظر گرفتن جوانب روانشناسی و با توجه به نتایجی که از بررسی ابعاد مختلف حس تعلق به مکان به دست آمده است، مکانی برای کودکان کار طراحی کنیم که به عنوان مجتمع بزرگ شبانه روزی، با هدف ایفای نقش »خانه« برای این کودکان عمل کرده و علاوه بر عملکرد سرپناه که یکی از نیاز های اولیه ی هر انسانی می باشد، بتواند به شکل عمیق در وجود این کودکان حس دلبستگی و تعلق ایجاد کرده و خلاء عاطفی و روانی آنها را به طور شایسته پر نماید و با به وجود آوردن امکانات آموزشی و رشد ابعاد مختلف وجودی و شخصیتی، در عوض مجرمین و بزهکاران، از آنان افرادی تحصیلکرده و قابل اطمینان برای آینده ی کشورمان بسازیم.
مقدمه
کودکان خیابانی بخشی از گروه بزرگتر کودکان در وضعیت دشوار هستند که ساعات طولانی از شبانه روز و گاه تمام آن را به صورت موقتی یا دایمی و برای مدت نا معلوم خارج از نهاد های اجتماعی-حمایتی معلوم مانند خانواده و مدرسه در خیابان به سر می برند.کودکان کار به دلیل نابسامانی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از آموزش، بهداشت، امنیت، تغذیه، بازی و برابری در برخورداری از نیازهای سنی خود نسبت به فرزندان طبقات دارا و بی نیاز، محروم مانده اند و ناگزیر به کار درخیابان ها و معابر عمومی، کارگاه ها، منازل، کوره پزخانه ها، مزارع، ترمینال ها، پای دار قالی در زیرزمین های نمور و حمل کالای قاچاق در مناطق مرزی و... مشغول می گردند.
پدیده کودکان کار در سال های اخیر در بیشتر نقاط کشور رو به گسترش بوده و تبدیل به یکی از معضلات اساسی اجتماعی جامعه ما شده است و این آسیب اجتماعی تاثیرات مخربی بر روی جسم و روح این کودکان گذاشته است و در صورت عدم کنترل و پیشگیری این پدیده، شاهد بحران های شدید اجتماعی خواهیم بود. - همان - مهندس مهرناز عطاران؛ پژوهشگر جمعیت امام علی - ع - می گوید: درحالیکه تصور میشود اغلب کودکان کار، مهاجر و بهویژه افغانی هستند، تحقیقات نشان داد که 50 درصد از این کودکان ملیت ایرانی دارند و تنها نیمی از آنها مهاجر هستند که از این میان 40 درصد افغانی و 5 درصد غربتی و تعداد معدودی نیز دارای ملیت قزاقی و دورگه ایرانی- افغانی و پاکستانی هستند.
75 درصد از کودکان کار 10 تا 14 سال دارند، 85 درصد از کودکانکار پسرها هستند. او در خصوص غلبه سنی کودکان اظهار کرد : 75 درصد از کودکان کار در گروه سنی 10 تا 14 سال قرار داشته و میانگین سنی 13 سال است. همچنین 5 درصد از کودکان نیز زیر 7 سال سن دارند.
عطاران درباره ترکیب جنسیتی کودکان کار در کشور اظهار کرد: ترکیب جنسیتی کودکان کار نشان میدهد که حدود 15 درصد از این افراد دختر و 85 درصد پسر هستند. - همان - مینو سعیدی؛ جامعهشناس دکترای شهرسازی و استاد دانشگاه معماری فرانسه، اظهار کرد: باید گونهشناسی ظریفتری از کودکان کار ارایه کرد و مطالعات بیشتری بر فرهنگ محلات فقیرنشین انجام داد.
چندی پیش شورای اجتماعی وزارت کشور با همکاری شهرداری تصمیم گرفتند دو خانه با نام های ریحانه و خانه سبز تشکیل دهند . خانه ریحانه ویژه دختران و خانه ی سبز ویژه پسران بود که قرار شد به کارآموزش و رفع مشکلات آنان رسیدگی کنند . اما متاسفانه گزارش هایی مبتنی بر سوء استفاده از این بچه ها داده شد و همین مساله باعث شد که دیگر خانه سبز و خانه ریحانه مثل قبل فعال نباشند و این روزه شما اثری از این دو خانه نمی بینید. در نهایت شهرداری محلی را با عنوان خانه های گرم تاسیس کرد که بچه ها حداقل شب ها را در خیابان نخوابند و درآن خانه ها اسکان پیدا کنند و یک وعده غذای گرم به آنان داده شود و این کارهمچنان ادامه دارد ولی طرحی که به کودکان سامان و آموزشی داده شود وجود ندارد.
به دلیل عدم وجود امکانات کافی، این کودکان را در صورت جمع آوری از سطح شهر دوباره در اختیار خانواده قرار می دهند که این عمل با توجه به این نکته که همین خانواده در ابتدا کودک را به این کار تشویق و حتی وادار کرده است امری بیهوده و دور باطل است و در عمل تنها باعث صرف هزینه های غیر ضروری می گردد. کودک به خصوص در سنین زیر 7 سال نیازمند مهر و محبت، توجه، آرامش و آموزش های ابتدایی است که از طریق مهمترین رکن زندگی اش یعنی خانواده از وی دریق شده است.
هدف ما این است که با ایجاد حس تعلق به مکان بتوانیم محیطی برای آنها به وجود آوریم که بتوان از آن به عنوان خانه نام برد.
حال این سوال مطرح می شود که چرا باید خانه کودکان کار برای گروه سنی زیر 7 سال در اولویت قرار گیرد؟
فرضیه ما این است که عدم وجود امنیت و آرامش در کودکان زیر 7 سال از نظر روانشناسی تاثیر غیر قابل جبران تری بر جسم و روح کودک دارد.
انتخاب مکان مناسب برای اجرای طرح:
سایت انتخاب شده برای طراحی این مجموعه در منطقه 12 تهران - شکل - 1 واقع شده است که از لحاظ موقعیت در مرکز شهر تهران قرار دارد. این سایت در قسمت غربی خیابان پامنار بین خیابان شهید صوفیانی واز جنوب و بها الدوله از شمال واقع شده است. مساحت سایت 16043 متر مربع است
شکل -1 محل استقرار سایت انتخاب شده برای طراحی
شکل -2 محل قرار گیری مجموعه نسبت به خیابان های اطراف
سایت در یکی ار مناطق پر ازداحام مرکز شهر واقع شده است که ساکنین آن از نظر اقتصادی سطح زندگی متوسطی دارند. احداث این مجموعه فرهنگی در این مکان می تواند علاوه بر کاربری خود برای کودکان کار، دیگر کودکان منطقه را که از داشتن فضا های متنوع فرهنگی و آموزشی بی بهره اند یه صورت موقت تحت پوشش قرار داده و باعث تعامل این کودکان با یکدیگر و بالا رفتن سطح آموزشی و فرهنگی منطقه شود.
مروری بر ادبیات
تعریف کودک
بر اساس ماده 1 پیمان جهانی کودک، هر انسان زیر 18 سال کودک تلقی میشود.
هدف از این ماده حمایت حداقل تا سن 18 سالگی و در عین حال امکان برخورداری آنان از استقلال به عنوان اشخاص تابع قانون به می باشد. در تعیین حداقل حدود سنی هیچگونه تبعیض نباید صورت گیرد. مصالح کودک به عنوان اصلیترین نکته منظور شده و حداکثر بقاء و رشد کودک تضمین گردد.
در ایران براساس قانون مدنی، پسربچه 14 ساله و 7 ماهه و دختر بچه 8 ساله و 9 ماهه بالغ و در نتیجه کبیر است، در نتیجه با رسیدن به این سنین افراد فوق با همان مجازاتهای قانون بزرگسالان مواجه هستند، هر چند تاکنون چیزی در عمل اجرا نشده است.
از دلائل اهمیت و رسیدگی کودک میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
1 -بهرهوری افزوده اقتصادی
2 -صرفهجوئی در مخارج
3 -نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی
4 -تقویت ارزشها
تعریف کودکان خیابانی
در سادهترین تعریف میتوان گفت: کودکان خیابانی، کودکانی هستند که از طبیعیترین حقوق خود بی بهرهاند. راب بلسیلی - 1999 - می نویسد: کودکان خیابانی بخشی از جمعیت عظیم کودکان هستند که در فقر شدیدی بسر میبرند، آنها در تمام دنیا در معرض آسیب قرار دارند و حقوقشان تضییع میگردد دپارتمان رفاه و توسعه اجتماعی دولت فیلیپین، تعریف زیر را برای کودک خیابانی استفاده میکنند.
آنها کسانی هستند که در خیابان زندگی میکنند، یا بخش عمدهای از وقت خود را در خیابانها سپری مینمایند تا خود و خانوادهشان زنده بمانند، آنها توسط فرد بزرگسالی مراقبت و سرپرستی نمیشوند. - همینویی - 1996 یا در تعریف دیگری آمده است: مجموع کودکانی که به دلیل کمبود یا فقدان نظارت والدین علاقمندی به تحصیل و گذراندن اوقات در منزل ندارند ولاجرم در خیابانها کار و یا زندگی میکنند.
یونیسف - 1381 - بر اساس تعریف دیگری این کودکان را به دو گروه اصلی زیر تقسیم میکند:
1 -کودکان خیابانی - - &KLOGUHQ "RQ" WKH VWUHHW
این کودکان در واقع کودکان شاغل در خیابان هستند که برای کسب درآمد برای خانواده در خیابان کار میکنند. میزان ارتباط این کودکان با خانواده متفاوت است و ممکن است این ارتباط روزانه یا در حد چند بار در سال باشد. اما به هر حال احساس تعلق به خانواده در این کودکان وجود دارد.
2 -کودکان خیابانی - - FKLOGUHQ "RI" WKH VWUHHW
این کودکان گروه کوچکتری از کودکان خیابانی را تشکیل میدهند اما مشکلات پیچیدهتری دارند. برای این کودکان خیابان به منزله خانه است و آنها در پی سرپناه و غذا هستند و دیگر افراد خیابانی برای آنها حکم خانواده را پیدا کردهاند.
