بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه استفاده از روشها و تکنیکهای ویژه در صنعت نساجی به ویژه چاپ پارچه که بتوانند تا حد ممکن مشکلات زیست محیطی کمتر و کاربردساده ای داشته باشد بسیار مورد توجه است .در این پژوهش در چاپ پارچه پنبه ای با روش سیلک اسکرین روناس و سماق به عنوان یک رنگینه در نظر گرفته شده و برای چاپ بر روی پارچه استفاده شده است تاثیر نوع غلظت دهنده و نقش دندانه بر روی قدرت رنگی و ثبات نمونه های چاپ شده بررسی شده است.
نتایج نشان میدهد استفاده از این رنگها قدرت رنگی قابل قبولی بر روی پارچه ایجاد میکند و نیز از بین غلظت دهنده های مصرفی خمیر چاپ محتوی گوار قدرت رنگی بیشتری از خود نشان داده است، همچنین اندازه گیری ثبات های عمومی مثل نوری ، شتشوئی و سایشی کالای چاپ شده نشان دهنده این است که استفاده از این رنگها درخمیر چاپ ثبات خوبی بر روی کالا ایجاد کرده است آزمایش ثبات کالا نشان میدهد که از میان دندانه های کاربردی دندانه کلریدآهن ،رنگ با ثبات و قدرت رنگی بالائی را ایجاد کرده است ، به طور کلی و در مقایسه با روشهای مرسوم چاپ باپیگمت ها و رنگینه های مصنوعی به همراه غلظت دهنده های متداول در چاپ ،که پساب سمی و خطرناک ایجاد میکنند،در این روش علاوه بر ثبات بالای رنگ تقریبا هیچ گونه پساب سمی تولید نشده است و پساب حاصل از چاپ عاری از هر گونه مواد مضر برای سلامت انسان و محیط زیست است، بنابراین میتوان از این شیوه به عنوان یک روش سازگار با محیط زیست برای چاپ استفاده کرد.
-1مقدمه:
رنگهای طبیعی از زمانهای قدیم به عنوان بخشی از زندگی انسان شناخته شده و کاربرد داشته است . و از آنجا که این رنگها قابل تجزیه بیولوژیکی و تقریبا غیر سمی هستند، امروزه به دلیل اهمیت حفظ محیط زیست ،این رنگها در مصارف مختلف به جای رنگهای مصنوعی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. - - Mongkholrattanasit et al.,2010:346 بسیاری از رنگهای طبیعی در صنایع غذائی ،داروئی و بهداشتی ،رنگرزی چرم ،چوب والیاف طبیعی مورد استفاده بوده است ،بیشتر این رنگها از بخشهای مختلف گیاهان مثل ساق ،ریشه ،پوست تنه ،برگ و میوه به دست آمده و تنوع رنگی زیادی را ایجاد میکنند.
چاپ با استفاده از رنگهای طبیعی در قرن دهم مورد کاربرد بوده است اما با پیدایش رنگهای مصنوعی در سال 1856 و قیمت ارزان و تنوع رنگی و ثبات بالای آنها استفاده از رنگهای طبیعی به شدت کاهش یافت و رنگهای مصنوعی با تنوع رنگی زیاد و قیمت ارزان مورد توجه قرار گرفت اگرچه اخیرا این روند روبه افزایش گذاشته و در بسیاری از کشورهای توسعه یافته این رنگها به عنوان یک منبع در آمد پایدار و یک تجارت سودمند و دائمی و منطبق با محیط زیست مورد توجه شدید قرار گرفته است. هرچند رنگهای طبیعی شید رنگی ملایم تر و کم عمق تری در مقایسه با رنگهای مصنوعی دارند، اما کاربرد این رنگها بر روی پارچه مجددا مورد توجه قرار گرفته است.
از آنجا که رنگهای مصنوعی عموما بر پایه نفت بوده و معمولا مواد سمی یا سرطانزا به همراه دارند و سازگاری با محیط زیست ندارند رنگهای طبیعی جایگزین مناسبی میباشند، لذا برای استفاده عملی و قابل کاربرد رنگهای طبیعی مخصوصا برای چاپ پارچه باید تکنیکی استاندارد و مناسب که نه تنها قابل کاربرد و عملی باشد بلکه قابل تکرار به کار برد تا بتوان از این رنگها چاپ باثباتی بر روی پارچه ایجاد کرد لازم است با در نظر گرفتن روشهای سنتی شیوه های جدید و مناسب تر و نیز علمی تری برای بهینه سازی استفاده از رنگهای طبیعی و باثبات کردن آنها بر روی پارچه به کار برد که منطبق با محیط زیست و قابل اجرا باشد.
- . - Hunger,2003:431 البته بدیهی است که رنگهای طبیعی نمیتوانند به طور کامل جایگزین رنگهای مصنوعی شوند ولی میتوان آنها را در کاربردهای بخصوص و برای کاهش مصرف رنگهای مصنوعی به ویژه رنگهای مصنوعی سمی و خطرناک در نظر گرفت با توجه به خواص خوبی که دارند مثل خواص ضد میکروبی و جلوگیری از رشد قارچ و کپک بر روی پارچه ،خاصیت ضد بو بودن که مخصوصا دررنگرزی با پوست انار این خاصیت بر روی پارچه مشاهده شده است و نیز قدرت نسبتا بالابرای حفاظت در مقابل اشعه ماورا بنفش و نیزفاضلاب قابل تجزیه و بازگشت به طبیعت که از خواص بسیار مطلوب رنگهای طبیعی محسوب میشود.
- - Rungruangkitkrai& Mongkholrattanasi,2012:1 امروزه تعداد کمی از شرکت های سازنده رنگ در زمینه رنگهای طبیعی به طور تجاری فعالیت میکنند، و این رنگها را به طور تجاری به بازار عرضه می نمایند، برای مثال کمپانی do la Robbia در سال 1992 در میلان رنگهای طبیعی را که به کمک آب استخراج میشوند مانند اسپرک و قرمزدانه به عنوان رنگهای دوستدار محیط زیست معرفی و تولید کرد. - - Hwang &kim,2008:334
از رنگهای طبیعی برای چاپ پارچه نیز با توجه به خواص خوب آنها میتوان استفاده کرد. استفاده از رنگهای طبیعی برای چاپ پارچه در گذشته موردتوجه بوده است. معمولا بر روی پارچه های پنبه، پشم ،ابریشم و کتان میتوان از رنگهای طبیعی سود برد.و نتایج حاصل نشان داده است که کالاهای چاپ شده با این رنگها علاوه بر ثبات رنگی قابل قبول عمق رنگی خوبی نیز داشته اند و از این شیوه به عنوان چاپ با شیوه دوستدار محیط زیست نام میبرند - karolia et al.,2008:93 - . استفاده از دندانه برای رنگهای طبیعی با روشهای مختلف از گذشته مرسوم بوده است دندانه های مختلف میتوانند برروی پارچه با رنگهای طبیعی شیدهای متنوعی را ایجاد کنند و ثبات رنگ را تا حد زیادی بهبود بخشند. معمولا نمکهای فلزی به عنوان دندانه در نظر گرفته میشوند.
از آنجائیکه بسیاری از رنگهای طبیعی پیوند محکمی با لیف ایجاد نمی کنند، معمولا دندانه ها در چاپ یا رنگرزی رنگهای طبیعی نقش زیادی دارد و با ایجاد پیوندهای شیمیائی از یک طرف با رنگ و از طرف دیگر با پارجه برای تثبیت رنگ و بالابردن ثباتهای عمومی رنگ بر روی لیف،ایجاد تنوع رنگی ،جلوگیری از رنگ پریدگی و افزایش عمق و درخشندگی یا تیره کردن رنگ به کار میرود. این تغییرات به نوع فلزی که در دندانه وجود دارد بستگی دارد. - - Chavan ,1995:27
یکی از پر کاربردترین رنگهای طبیعی از قدیم ریشه گیاه روناس است - Rubia tinctorum - که مهمترین ترکیب رنگی آن آلیزارین، دی و تری هیدروکسی آنتراکینون ،پورپورین و مشتقات آن میباشد به طور سنتی از روناس به همراه دندانه های مختلف برای تولید شیدهای رنگی قرمز تا قهوه ای استفاده می شده است و معمولا بر روی پشم، پنبه و ابریشم کاربرد دارد. - - Jager et al.,2006:22 گیاه روناس پراکندگی جغرافیائی وسیعی دارد و در بیشتر مناطق دنیا رشد میکند ،و سابقه استفاده از آن به عنوان رنگزا به 3000 سال پیش از میلاد میرسد، نتایج نشان میدهد که آنتراکینونها که ترکیبات اصلی ریشه روناس هستند،علاوه بر قدرت رنگزائی ،خاصیت آنتی اکسیدان داشته و درامروزه در پزشکی نیز به آن توجه زیادی شده است ،به عنوان ترکیبات ضد قارچ و باکتری،ضد سرطان و در درمان بیماریهای پوستی نیز کاربرد زیادی دارد.
سماق - Rhus - گیاهی است با بیش از 250 گونه گیاهی مختلف که در بیشتر مناطق دنیا رشد میکند و سابقه طولانی در مصارف خوراکی ، پزشکی و داروئی دارد، این گیاه به خصوص به دلیل داشتن خاصیت ضد میکروبی بالا بسیار مورد توجه است ،سماق به عنوان منبعی از پلی فنل شناخته میشود و مقدار زیادی ترکیبات تانن دار نیز در ساختار شیمیائی آن وجود دارد - آبسترکت - 1.2گلهای سماق به صورت دسته ای و در انتهای ساقه اصلی وجود داشته که به میوه کوچک و گردی تبدیل میشوند و این بخش در مصارف مختلف و از جمله در رنگرزی کاربرد دارد،این گیاه به طور وحشی در مناطق وسیعی از ایران میروید و تمام قسمتهای گیاه از جمله میوه آن حاوی مقادیر قابل توجهی تانن - گالوتانن - میباشد،آنتو سیانین ها وچربی های ثابت به عنوان مواد اصلی تشکیل دهنده میوه سماق میباشند.
غلظت دهنده ها که به عنوان یکی از مهمترین مواد مورد استفاده در خمیر چاپ به شمار میروند،در شتشوی بعد از چاپ و تثبیت پارچه از پارچه زوده میشوند.بسیاری از غلظت دهنده های امولسیون یا مصنوعی که در چاپ مرسوم هستند علاوه بر مشکل ایجاد آتش سوزی سمی و خطرناک نیز هستند، نوع طبیعی آنها مانند کتیرا،نشاسته یا گوار که از صمغ گیاهان یا آرد دانه برخی از گیاهان استخراج میشوند میتوانند درچاپ مورد استفاده قرار گیرند. - تواائی، - 1386:19
