بخشی از مقاله
چکیده
نقش تغذیه در سلامت، افزایش کآرایی و یادگیری انسانها و ارتباط آن با توسعه اقتصادی، در تحقیقات جهانی به اثبات رسیده است اما در خصوص تأثیر نوع رژیم غذایی بر حفظ یا تخریب طبیعت کمتر مطلب نگاشته شده است. امروزه تأمین مواد غذایی در دنیا به عنوان وظیفه اصلی هر کشور به شمار میرود، از این رو نقش بسزایی در ایجاد تعادل در امنیت غذایی، اجتماعی و حتی سیاسی کشورهای جهان داراست. مطالعات دو دهه اخیر همبستگی بالایی را بین افزایش گازهایی چون متان و دی اکسید کربن و دمای جو زمین نشان دادهاند، به طوری که حیوانات شامل گاو، گوسفند، خوک، ماکیان و آبزیان و به خصوص گاوها عامل تولید حدود %20 گاز متان هستند، بنابراین انتظار میرود که تقاضا و افزایش بی رویه مصرف فرآوردههای حیوانی زمینه توسعه دامداریهای صنعتی را فراهم میکند که این امر آثار شدیدی بر چرخه محیط زیست شامل منابع آب، هوا، خاک، جنگل و کشاورزی از یکسو، و گسترش فقر و سوءتغذیه از سوی دیگر در جهان خواهد شد. لذا اصلاح رژیم غذایی بخصوص در کشورهای توسعه یافته و ثروتمندان از مصرف بی رویه فرآوردههای حیوانی به سمت رژیمهای متعادل حاوی مواد گیاهی و حیوانی، تدبیری است که مورد توجه دوست داران محیط زیست میباشد زیرا به حفظ اکوسیستم زمین، ارتقاء سلامتی و رشد متعادل اقتصادی در دنیا کمک میکند.
کلمات کلیدی: رژیم گیاهی، محیط زیست، گازهای گلخانهای
مقدمه
رژیم غذایی مناسب باعث بهتر شدن وضعیت کره زمین برای بشر و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن که سالانه هزینه هنگفتی را به اقتصاد تحمیل میکنند، میشود. متأسفانه امروزه رژیم غذایی نامناسب بر پایه مصرف بی رویه فراوردههای حیوانی تبلیغ میشود. این در حالی است که استفاده از رژیم غذایی متعادل گیاهی و حیوانی موجب حرکت به سمت زندگی سالمتر و جهان سالمتر خواهد شد. نتایج این تغییرسبک خوردن بسیار رضایت بخش خواهد بود، زیرا علاوه بر مصرف غذاهای بهتر و ارزانتر، سبکی، شادی و سلامتی هم تضمین خواهد شد. علاوه بر این، چنین رژیم غذایی دوستدار محیط زیست است و مانع آسیب دیدن منابع طبیعی خواهد شد. در این مقاله تاثیر نوع رژیم غذایی بر وضعیت محیط زیست، سلامتی و اقتصاد مورد بررسی قرار خواهد گرفت
محیط زیست
طی چند دهه اخیر، مسائل زیست محیطی به دلیل افزایش گازهای گلخانهای، اهمیت زیادی در سیاستگذاری جهانی داشته است. افزایش گازهای گلخانهای مانند دی اکسید کربن باعث بوجود آمدن پدیده تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی، سوراخ شدن لایه ازن، ذوب شدن یخهای قطبی شده است . - 3 - مطالعات دو دهه اخیر همبستگی بالایی را بین افزایش گازهایی چون متان و دی اکسید کربن و دمای جو زمین نشان دادهاند. بر اساس مطالعات انجام شده پیش بینی میشود که دو برابر شدن حجم دی اکسید کربن در اطراف جو زمین منجر به افزایش در حدود 1/5 تا 4/5 درجه سانتیگراد در دمای سطح زمین طی50 سال آینده شود.
این پدیده که تحت عنوان گرم شدن زمین از آن یاد میشود، به تهدیدی جدی برای جو زمین به حساب میآید و انتظار میرود آثار شدیدی را بر کل اکوسیستم زمین شامل منابع آب، کشاورزی، منابع غذایی و سلامت انسان به همراه داشته باشد . - 5 - اولین منبع تولید متان در سراسر دنیا دامپروری است. متان به اندازه تمام گازهای گلخانهای غیر از دی اکسیدکربن عامل گرم شدن زمین است. این گاز 21 برابر قویتر از دی اکسیدکربن است. در حالی که غلظت دی اکسیدکربن از دوره پیش از صنعتی شدن 31 درصد افزایش داشته است افزایش غلظت متان بیش از دو برابر بوده است. با رشد بی سابقه جمعیت و تبلیغ مصرف گوشت و فرآوردههای آن به عنوان غذای انسان، تقاضا برای عرضه آن نیز افزایش یافته است. به این ترتیب دامداریهای کوچکی که به صورت سنتی اداره میشدند تبدیل به دامپروریهای صنعتی همچون کارخانههایی با حداقل امکانات برای حداکثر بهره برداری از حیوانات شدند.
به طوری که تولید جهانی گوشت در 50 سال اخیر چهار برابر شده است. در حال حاضر بیش از سه برابر تعداد انسانها روی زمین یعنی 20 میلیارد دام وجود دارد . - 14 - امروزه دامپروری صنعتی تبدیل به اصلیترین عامل در بحران گرمایش زمین شده است. یک گاو بالغ در طول یک سال معادل خودرویی معمولی که نزدیک به دو بار دور کره زمین را دور بزند موجب انتشار گاز گلخانهای میشود. در گزارش فائو آمده است که تولید گوشت، دومین و یا سومین عامل تخریب کننده محیط زیست است. نگهداری دامها در مجموع عامل تولید 18 درصد از گازهای گلخانهای یعنی بیشتر از مجموع گازهای گلخانهای تولید شده توسط خودروها، کامیون ها، اتوبوس ها، قطارها، کشتیها و هواپیماهای جهان است . - 4 -
جنگلها با کنترل گازهای گلخانهای باعث تعادل دما بر روی زمین میشوند و با از بین بردن آنها بخش بزرگی از این روند دچال اختلال میشوند و بعد از مدتی که خاک آن ناحیه فرسایش یافت، بیابانی خالی برجای میماند. بررسیها نشان میدهند که عامل درجه اول تخریب جنگلها و فرسایش خاک، دامها هستند. بنابراین دامها به طور نامحسوسی در تشدید گرمایش زمین دخیل هستند . - 4 - گیاهان زراعی نقش عمدهای در تغذیه جمعیت جهان دارند. در میان گونههای مختلف گیاهان تنها 5 یا 6 نوع آنها که نزدیک به 80 درصد نیازمندیهای انسان را تأمین میکند که عمده ترین آنها شامل غلات، گیاهان روغنی، قندی و علوفهای است. غلات و بخصوص گندم به عنوان مهمترین گیاه این خانواده، سهم عمدهای در تأمین کالری روزانه جامعه را به خود اختصاص میدهد . - 6 -
همچنین حبوبات با برآوردن نیازهای پروتئینی انسان و در نتیجه کاهش فشار بر چراگاههای طبیعی برای تولید پروتئینهای دامی، نقش غیر قابل انکاری در حفظ بوم نظامهای طبیعی دارند - . - 1 برای برطرف کردن نیاز غذایی دامها مقدار زیادی از مراتع و جنگلها تخریب و به جای آنها مزارع تولید غلات و به خصوص سویا جایگزین شده است. گفته میشود که 74 درصد از سویا و 36 درصد از غلات تولید شده برای مصرف دامها استفاده میشود. میتوان این موضوع را با دقت در آمار سازمان ملل که نشان میدهد 70 درصد از مناطق جنگلی آمازون توسط چراگاهها اشغال شدهاند به خوبی دریافت. افزایش دام و فرآوردههای دامی مهم ترین عامل در جنگل زدایی به خصوص در آمریکای لاتین به حساب میآید.
حدود یک سوم کل زمین قابل کشت به تولید غذا و علوفه برای دامها، اختصاص دارد. . - 4 - تغییر رژیم غذایی به معنی سالمتر شدن آب مصرفی و کاهش احتمال وجود پاتوژنهای ناشی از فضولات حیوانی در آب خواهد بود. این تغییر، یک گام بزرگ در جهت بازگرداندن آبهای زندگی بخش خواهد بود. وقتی حیوانات روی زمین راه میروند، گیاهان را له و خاک را فشرده میکنند. این عمل باعث میشود که چمن و گیاهان به سختی رشد کنند. چون خاکفشرده شده آب را به راحتی جذب نمیکند، باران شدید خاک سطحی را میشوید و باعث ایجاد حفرههای عمیق در خاک و همچنین لطمه به بستر نهرها میشود . - 4 - در گذشته بیشتر مدفوع دامها طی چرای آنها به خاک منتقل و برای تقویت خاک مورد استفاده قرار میگرفت. اما امروزه، هنگامی که تعداد زیادی حیوان در دامداریها و در فضاهای سربسته نگهداری میشوند ، بازگرداندن مدفوع این حیوانات به زمین، صرفه اقتصادی ندارد.
به همین دلیل کشاورزی هر چه بیشتر به کودها و آفت کشهای شیمیایی وابسته شده است. خاکهای مزارع که از کود حیوانی محروم هستند و به صورت مداوم آغشته به مواد شیمیایی میشوند، بافت و قابلیت حفظ خاک سطح خود را از دست میدهند. خاک سطحی، یک لایه حاصلخیز است که بدون آن، تولید مواد غذایی به خطر میافتد. بررسیها نشان میدهد تولید هر صدگرم گوشت منجر به از بین رفتن خاک سطحی به میزان پنج برابر وزن آن میشود. همچنین فضولات و کودهای حیوانی سهم بسیار زیادی در گرمایش زمین دارند. زیرا این ضایعات تولید گاز اکسید نیتروژن را میکنند که 289 بار قویتر از دی اکسید کربن است و ماندگاری زیادی برابر با 114 سال را در جو زمین دارد . - 4 - علاوه بر موارد مذکور در بالا که حاکی از تخریب محیط زیست به دلیل رشد فزاینده پرورش دامها میباشد، باید به این نکته اشاره کرد که طی کشتار دام هم آلودگیهایی به محیط وارد میشوند.
در ابتدا و پس از ذبح حجم زیادی خون از بدن دام خارج میشود. بررسیها نشان میدهد که مقدار خون حدود %10 وزن دامها میباشد که باید طبق مقررات اسلامی %50 آن خارج شود. این حجم خون با توجه به تعداد زیاد کشتار خود به یک معضل زیست محیطی و آلاینده منابع آب و هوا تبدیل شده است. از سوی دیگر در ادامه باید امعاء و احشاء دام که مواد بسیار آلوده و مستعد فسادی هستند تخلیه شوند. در صورتی که برای دفع آنها تدبیری اندیشیده نشده باشد، موجب افزایش آلودگی محیط خواهند شد. همچنین در پایان کشتار باید لاشهها و محیط توسط آب گرم شسته شود که خود این موضوع سبب افزایش پسآب کشتارگاه میشود که در نهایت به منابع آب زیر زمین راه پیدا میکنند.
بهداشت و سلامت
با آنکه باکتری اشرشیا کلی گهگاه در آب سیب خام و جوانه گیاهان و آب آلوده به ضایعات گاوها و یا انسانها کشف میشود اما اغلب در گوشت گاو چرخ کرده یافت میشود. منبع اصلی مسمومیت اشرشیاکلی همبرگرها و سایر مشتقات گوشت گاو است. مسمومیت ناشی از اشرشیا کلی در انسانها سبب بروز بیماریهای وخیم و احتمال از کار افتادن چندین اندام و نیز احتمال زیاد مرگ را به دنبال دارد . - 21 - گوجه فرنگی، شاهی خردلی، طالبی، جوانه لوبیا و هنداونه آلوده هم باعث ایجاد سالمونلا میشوند، اما عامل اصلی شیوع آن تخممرغ و سایر تولیدات حیوانی به شمار میآید. همچنین کامپیلوباکتر گهگاه در سبزیجات دیده میشود، در حالی که دلیل عمده شیوع آن، مرغهای صنعتی هستند. لیستریا نیز در سالاد کلم - هنگامی که کلم در مزرعهای پرورش یافته باشد که خاک آن با کود تهیه شده از موفوع حیوانات آلوده به لیستریا، ترکیب شده باشد - مشاهده شده اما عامل اصلی شیوع آن، پنیر نرم و گوشتهای فرآوری شده است.
به دلیل خطر بالای لیستریا، توصیه میشود که غذاهایی مانند پنیز نرم، گوشت قرمز خام و گوشت خام پرندگان، غذاهای حاوی تخم مرغ خام، صدف خام، هات داگهای آماده، کالباس و آبمیوههای غیرپاستوریزه مصرف نشود . - 10 - پژوهشهای امروزه حاکی از اهمیت مصرف بیشتر غذاهای گیاهی و مصرف کمتر غذاهای حیوانی است. خوردن میوه و سبزی بیشتر، احتمال زنده ماندن زنان مبتلا به سرطان تخمدان را افزایش میدهد، مصرف زیاد میوه، سبزی و سویا، احتمال ابتلا به سرطان پستان را کاهش میدهد، پروتئین حیوانی با کاهش سلامت استخوان مرتبط است، سویا ریسک سرطان ریه را کاهش میدهد، رژیم غذایی زنان باردار با ریسک ابتلای جنین آنها به دیابت رابطه مستقیم دارد، مصرف گوشت قرمز ریسک ابتلا به دیابت را افزایش میدهد، گوشت قرمز احتمال ابتلا به سرطان پروستات را افزیش میدهد - . - 4
