بخشی از مقاله
چکیده
فنّاوری سنجشازدور ابزاری ضروری و ارزشمند جهت پایش تغییرات کاربری اراضی هست. هدف از تحقیق حاضر، پایش پوشش اراضی در حوضه اندبیل خلخال با تکنیک سنجشازدور میباشد. بدین منظور ابتدا تصاویر ماهواره لندست مربوط به سالهای 1366، 1381 و 1396 تهیه و پس از تصحیح رادیو متریک و هندسی طبقهبندی تصاویر به روش حداکثر احتمال انجام پذیرفت. دقت طبقهبندی نیز با شاخص کاپا و صحت کلی بررسی شد. بر اساس نتایج در دوره اول - 1366-1381 - 28 درصد 1048 - هکتار - ، در دوره دوم 27 - 1381-1396 - درصد 1026 - هکتار - و در کل دوره 29/2 - 1366-1396 - درصد 1082 - هکتار - از منطقه دچار تغییر کاربری شده است. نتایج نشان میدهد که در سی سال گذشته اراضی دیم افزایش و اراضی مرتعی و جنگلی کاهش داشته است. نتایج تحقیق حاضر نشاندهنده این امر است که تصاویر ماهواره لندست از قابلیت مناسبی در جهت تهیه نقشههای کاربری اراضی دارد.
واژگان کلیدی: حوضه اندبیل، تصاویر ماهوارهای، تغییرات پوشش اراضی، سنجشازدور.
-1 مقدمه
تغییرات کاربری در دهههای قبل چنان بوده که منجر به ایجاد عدم تعادل در چگونگی استفاده از اراضی شده و تبدیل کاربریهای بکر اولیه به سایر کاربریها را در پی داشته است. تغییرات ناشی از فعالیت انسانی عامل تبدیل رویشگاههای طبیعی به دیگر کاربریها، از دست رفتن و تخریب و چندتکه شدن زیستگاه میشود - کلارستاقی1 و همکاران، . - 2011 اطلاع از نسبت کاربریها در یک محیط شهری و نحوه تغییرات آن درگذر زمان یکی از مهمترین موارد در برنامهریزیها میباشد - داوودی منظم و همکاران، . - 1393 کاربری اراضی به روشها و اهداف انسان برای بهکارگیری اراضی و منابع آن اطلاق می-گردد - سنجری و برومند، - 1392 و از مباحثی است که نقش مهمی در برنامهریزیهای منطقهای و ملی دارد.
حوزه اندبیل خلخال یکی از حوزههای بسیار مهم از حیث کاربری اراضی با پوشش جنگلی و مرتعی خوب در سالهای اخیر به دلیل اعمال مدیریتهای نادرست در معرض تخریب قرارگرفته و فرسایش در این حوزه در حال افزایش است. این مسئله همراه با اقلیم کوهستانی و آبوهوای لطیف منطقه باعث شده طی دهه های اخیر این منطقه جهت احداث اقامتگاههای گردشگری بسیار مورد استقبال قرار گیرد، این مسئله کاربری اراضی منطقه را دستخوش تغییر قرار داده است و موجبات تخریب منابع طبیعی و محیطزیست را فراهم آورده است. ازاینرو در این تحقیق تلاش شده تا با استفاده از فنهای سنجشازدور و GIS به بررسی تحولات اراضی صورت گرفته در حوزه اندبیل طی یک بازه زمانی مشخص با تأکید بر تغییرات فرسایش پرداخته شود.
-2 مواد و روش
حوضه اندبیل در شرق خلخال و در مجاورت آن قرار داشته و خروجی حوضه به شهر خلخال ختم میگردد ازنظر موقعیت جغرافیایی، حوضه در بین طولهای جغرافیاییَ 32 و 48 تاَ 37 و 48 شرقی و عرض های جغرافیاییَ 36 و 37 تاَ 41 و 37 شمالی قرارگرفته است در شکل 1 موقعیت جغرافیایی و حدود حوضه اندبیل دیده میشود.به منظور انجام این تحقیق تصاویر ماهواره لندست مربوط به تاریخ های 1987، 2002 و 2017 از سایت زمین شناسی آمریکا - usgs - دانلود شد. در ادامه پیش پردازش تصاویر مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش تصویر دانلود شده از سنجنده OLI دارای تصحیح هندسی اولیه بوده است. صحت هم مرجع بودن تصویر مذکور در نرمافزار ERDAS بر اساس انتخاب 30 نقطه کنترل زمینی برداشتشده از منطقه و مشابه یابی آنها بر روی تصاویر موردنظر انجام شد.
همچنین در نرمافزار Arc map با استفاده از لایهی رقومی توپوگرافی 1/25000 منطقه شامل نقاط کنترل زمینی - تقاطع جاده ها، آبراهههای در مناطق کوهستانی، تأسیسات موجود و غیره - منطقه نیز می باشد، این مهم تائید گردید. سپس تصاویر سنجنده های TM و ETM+ با توجه به تصویر سنجنده OLI به روش Image to Image با خطای RMS معادل 0/2 پیکسل هم مرجع گردید . در ادامه در این پژوهش بر اساس روش طبقهبندی رایج نظارتشده - حداکثر احتمال - در محیط نرمافزار ENVI با توجه به مشخصات منطقه مورد مطالعه به رده های مختلف از قبیل مرتع، زارعت دیم، زراعت آبی، جنگل و انسانساخت عملیات طبقهبندی انجام پذیرفت. بعد از انجام فرایند طبقه بندی از شاخص کاپا و صحت کلی برای ارزیابی دقت طبقه بندی استفاده شد.
-3 نتایج
بهمنظور اطمینان از درستی و صحت نقشههای تولیدی پس از طبقهبندی تصاویر ماهوارهای همواره بایستی دقت طبقهبندی محاسبه شود. بدین منظور در جدول - 1 - نتایج دقت طبقه بندی آورده شده است. بر اساس جدول فوق در هر سه تصویر میزان دقت کلی از مقدار بهدستآمده برای کاپا بیشتر است. همچنین بررسی دقت طبقهبندی نشان از قابل قبول بودن طبقهبندیهای صورت گرفته دارد. در هر سه تصویر موردبررسی مقدار دقت بهدستآمده برای تصاویر سال 2017 از دو تصویر دیگر بیشتر است که این امر با توجه به بهروز بودن تصویر سال 2017 قابل توجیه است.
در جدول - 2 - مساحت هر یک از ردههای کاربری به تفکیک سال قابلمشاهده است. بر اساس این جدول در سال 1987 به ترتیب کاربری مرتع، زراعت دیم، جنگل، انسانساخت و زراعت آبی بیشترین قسمت از منطقه را تشکیل میدهد. در سال 2002 به ترتیب کاربریهای مرتع، زراعت دیم، جنگل، زراعت آبی و انسانساخت بیشترین قسمت منطقه را تشکیل میدهد. در سال آخر موردبررسی یعنی 2017، به ترتیب مرتع، زراعت دیم، زراعت آبی، جنگل و استان ساخت بیشترین قسمت منطقه را تشکیل میدهند.جدول شماره - 2 - مساحت کلاسهای مختلف کاربری در سه زمان موردبررسی برحسب درصد و هکتار
