بخشی از مقاله
چکیده
کمی نمودن میزان تاثیر پروژه های آبخیزداری به وسیله اندازه گیری پارامترهای تعیین کننده و بررسی چگونگی دستیابی به اهداف اصلی و فرعی آبخیزداری، اولین گام اصولی در ارزیابی پروژه های آبخیزداری است. نقش فرسایش و تولید رسوب در کاهش حاصلخیزی و هدررفت خاک، پرشدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه ها و رودخانه ها، گل آلود کردن آب رودخانه ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آبهای مناطق پایین دست، از دیر باز شناسایی شده و مورد توجه متخصصین و کارشناسان علوم زمین بوده است.
بنابراین در این تحقیق با استفاده مدل تجربی MPSIAC، میزان شدت فرسایش و میزان رسوبدهی و اثبات کارایی آن در حوزه آبخیز اندبیل مورد مطالعه قرار گرفت. تا با استفاده از نتایج به دست آمده، تأثیرات طرح های منابع طبیعی اجرا شده در حوزه آبخیز اندبیل در کنترل فرسایش و رسوب و میزان تأثیر گذاری در تولیدات کشاورزی و وضعیت زندگی ساکنین حوزه آبخیز بررسی شود.
بر این اساس مقدار رسوب و فرسایش کل برآورد شده به ترتیب برابر با 13291 تن در سال و 23739 تن در سال محاسبه گردید. لذا می توان با توجه به اهداف اجرای عملیات از سوی مدیریت آبخیزداری، ارزیابی به عمل آمده از پروژه های مکانیکی و بیولوژیکی انجام شده در حوزه مورد مطالعه را در کنترل میزان فرسایش و رسوب و کنترل و پیشگیری از خسارات سیلاب و جلوگیری از تلفات خاک و افزایش بهره وری از سطح اراضی را مثبت ارزیابی کرد.
مقدمه
منابع طبیعی هر کشور سرمایه ملی به حساب می آید که به نسل حاضر و نسل های بعدی تعلق دارد. رشد و توسعه اقتصادی کشور و بخش کشاورزی به منابع طبیعی تجدید شونده مانند جنگلها، مراتع، آب و غیره متکی است. تخریب زیست بوم های طبیعی در عرصه آبخیزها از دیر باز تهدیدی جدی برای حیات موجودات زنده و آبخیز نشینان بوده است.
آثار زیانبار این معضل زیست محیطی امروزه بیش از هر زمان دیگر نمایان می باشد. با نگاهی به آمار میزان فرسایش سالانه کشور - 2/5- 2 میلیارد تن در سال - که بیانگر از بین رفتن خاکهای حاصلخیز می باشد به سادگی می توان عواقب خطرناک فنای سایر اجزای حوضه آبخیز را که تشکیل دهنده محیط زیست می باشد پیش بینی نمود. در این شرایط زندگی مسالمت آمیز در کنار عناصر موجود در آبخیز و حراست از ثروت های ملی طبیعی به منظور حفظ بقای امری اجتناب ناپذیر است.
در حال حاضر کاهش بهره وری اراضی، افزایش سیلاب های مخرب، فرسایش خاک و نابودی محیط زیست
از جمله عواقب نگران کننده آن می باشد. فرسایش خاک یک خطر جدی برای حیات انسان بشمار می رود.
فرسایش باعث کاهش حاصلخیزی خاک و متروک شدن مزارع گردیده، رسوب حاصل از آن در کانال ها،
آبراهه ها و مخازن سدها، ته نشین شده و ظرفیت آبگیری آن ها را کاهش می دهد.
امروزه کمتر منطقه ای را در سطح زمین می توان یافت که در معرض تخریب و فرسایش قرار نگرفته باشد و البته عامل اصلی آن افزایش جمعیت و استفاده بیش از حد از زمین است
انجام هر گونه پروژه و طرح عمرانی - از جمله طرح های آبخیزداری - واقعیتی طبیعی است که افزون بر اعمال تغییر در شرایط زیستی و اکولوژیکی سایر حوزه های موجود در یک منطقه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و در نهایت به ایجاد یک سری تغییرات در آنها منجر می شود.
عملیات حفاظت از آب و خاک از قرن ها پیش در بین جوامع بشری معمول بوده است و در آن سال ها این عملیات بصورت ابتدائی انجام می گرفت یکی از فاکتورهای اصلی طرح های جامع آبخیزداری، در احیاء و جلوگیری از به هدر رفتن ثروت ملی یک حوزه آبخیز، شناخت فرسایش حوزه می باشد. پیشرفت و گسترش عملیات حفاظت از آب و خاک در پنجاه سال اخیر رشد چشمگیری یافته است، ولی نتوانسته فرسایش خاک را مهار نماید. توجه به عملیات کنترل آب و مبارزه با فرسایش و رسوب در طرح های کشاورزی، آبخیز داری، سدسازی، آبیاری، راهسازی و عمران روستائی و منطقه ای از اهمیت زیادی برخوردار است
مواد و روشها
مشخصات حوزه آبخیز مورد مطالعه
حوزه آبخیز اندبیل با وسعتی در حدود 3692 هکتار، از نظر تقسیمات جغرافیای سیاسی جزء شهرستان خلخال، واقع در استان اردبیل می باشد. از نظر جغرافیایی بین طول جغرافیایی 48 درجه و 31 دقیقه و 42 ثانیه تا 48 درجه و 36 دقیقه و 48 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 37 درجه و 36 دقیقه و 35 ثانیه تا 37 درجه و 40 دقیقه و 46 ثانیه شمالی قرار گرفته است. منطقه اندبیل از شمال به منطقه ییلاقی کوله سر-از غرب به ارتفاعات ساران و خلخال-از شرق به ارتفاعات ییلاقی دیکاشان و از جنوب و جنوب غربی به کوه چهل خانی و رودخانه خلخال محدود می شود
براساس مطالعات تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز اندبیل، حداکثر ارتفاع حوزه 2740 متر و حداقل ارتفاع در خروجی حوزه 1802 متر از سطح دریا است. شیب متوسط وزنی حوزه 4/2 درصد میباشد. منطقه اندبیل به دلیل داشتن شرایط آب و هوای کوهستانی دارای 432/6 میلیمتر میانگین بارندگی سالانه است. بارندگی حوزه عمدتا در فصل بهار 125/5 میلیمتر و در پاییز 104/42 میلیمتر اتفاق افتاده است و در سایر فصول حتی تابستان نیز بارندگی قابل توجهی 27/1 میلیمتری داشته است. در زمستان 110/46 میلیمتر بارندگی اتفاق میافتد و عمدتا به صورت برف می باشد. دمای متوسط در حوزه آبخیز اندبیل 5/9 درجه سانتیگراد می باشد.
شکل-1 موقعیت جغرافیایی حوزه آبخیز اندبیل در ایران
