بخشی از مقاله
چکیده
فلزات سنگین ناشی از آلودگی هوا امروزه به خاطر توانایی بالقوه در آسیب رسانی به سلامت انسانها و حیوانات در چند دهه اخیر از نظر مسائل زیست محیطی بسیار مورد توجه قرارگرفتهاند و سعی شده از ورود آنها به چرخه محیط زیست تا حد امکان جلوگیری شود . از جمله این فلزات میتوان به سرب - - pb و کادمیم - cd - اشاره کرد که جز عناصر سمی وخطرناک و برای موجودات زنده محسوب میشوند. آلودگی گیاهان و خاکهای حاشیه جادهها به فلزهای سنگین به دلیل احتمال ورود این آلایندهها به زنجیره غذایی، خطری جدی برای سلامتی بشر به شمار می آید. به منظور تصفیه هوا از آلودگی فلزهای سمی ناشی از تردد خودروها وماشین آلات وجود درختان جاذب عناصر سنگین در حاشیهی جاده امری ضروری است. تجربه نشان داده است غلظت سرب و کادمیوم حاشیه خیابانها، با افزایش فاصله از لبه خیابان به صورت لگاریتمی کاهش مییابد. باتوجه به افزایش آلودگی در حاشیه جاده از گونههای پهن برگ به ویژه چنار - Platanus orientalis - و گونه های زبان گنجشک ،توت و از سوزنی برگان مانند کاج برای جذب فلزات سنگین سرب وکادمیوم استفاده میشود.
کلمات کلیدی: چنار، تصفیه هوا ،سرب ،کادمیم، حاشیه جاده
مقدمه
افزایش جمعیت، وسایل نقلیه و پیشرفت صنایع میزان آلودگی در شهرها ، بخصوص شهرهای بزرگ را افزایش دادهاست . در مناطق شهری وضعیت آلودگی هوا از نظر فلزات سنگین شدیدا تحت تاثیر ترافیک میباشد بنابراین ارزیابی کیفیت غبارهای خیابانی به عنوان یکی از منابع آلودگی مورد توجه قرار گرفته است . - Jiries, 2003 - فلزات سنگین به دلیل غیر قابل تجزیه بودن و اثرات فیزیولوژیک آنها بر روی موجودات زنده، حتی در غلظتهای بسیار کم نیز حائز اهمیت بوده و از عوامل مختل کننده اکوسیستمها به شمار میآیند . - Adriana,1986 - منابع اصلی ورود فلزات سنگین به بیوسفر شامل سوختهای فسیلی، معادن ذوب فلزات، فاضلابها و ترکیبهای شیمیایی است. - - Memon and Schroder, 2009
این شرایط درختان موجود در شهرها به عنوان صافی زیستی عمل کرده و تا حدود زیادی به پالایش شهر کمک میکنند. گیاهان از عوامل مهم کاهش آلودگی هوا به شمار میآیند.یکی از عظیمترین و کهنسالترین درختان چنار است. بزرگی، زیبایی، سرعت رشد سریع ،وجود تاجی گسترده و شاخههای قوی این درخت سبب شده است که چنار جزء اولین انتخاب برای بسیاری ازپارکها و حاشیهی خیابانها در بسیاری از نقاط ایران به ویژه در گذشته نه چندان دورگردد . درخت چنار ، جنس منحصر به فرد تیره چنار یا Platanaceaeاست . در تمام دنیا این جنس4 گونه بیشتر نداشته، که خاستگاه اغلب آنها اروپای جنوبی و شرقی است. گونه معمولی آن چنار شرقی .Platanus orientalis خصوصیات آناتومی درختان چنار نشان میدهد که ایندرختان میتوانند در مقابل اگزوز خودروها در مناطق پر جمعیت در کلان شهرها مقاومت کنند - WHO
. - ,2006آلودگی گردوغباردرهوا با فلزات سنگین به شدت توسط حجم ترافیک ،سرعت ونوع جاده،محیط مجاور وشرایط هواشناسی و غیره تحت تاثیر قرار میگیرد. سرب، نیکل ،کروم ،کادمیوم و روی رایجترین فلزهای سمی میباشند که در اثر تردد خودروها به حاشیه جادهها راه مییابند . فلزهای سنگین تنها بخش کوچکی از آلودگیهای ناشی از حمل و نقل را تشکیل میدهندودرکل مکانهای شهری شامل غلظت های بالاترسرب، روی، کروم، مس، نسبت به مناطق روستایی است - Gunthardt et . - al,2007 با توجه به مشاهدات و مطالعات انجام شده کادمیوم و سرب به عنوان دو عنصر آلاینده اصلی وجزو عناصر خطرناک سیستم ایمنی انسان محسوب میشوند - - Shi et al,2006 در نتیجه برای جلوگیری از اثرات زیانبار ا استفاده ازدرختان جاذب فلزات سنگین الزامی است.
مواد و روشها
این مطالعه مروری بر مطالعات انجام شده در زمینهی - چنار درخت جاذب فلزات سنگین ناشی از ترافیک جاده - است.لذابا مراجعه، مطالعه وجستجوی منابع کتابخانهای مانند پایان نامه،مقاله ،کتاب و همچنین با مراجعه به سایتهای اینترنتی مطالب مرتبط در خصوص - چنار درخت جاذب فلزات سنگین ناشی از ترافیک جاده - جمعآوری گردید.
نتایج وبحث
جذب فلز سرب
احتراق سوختهای فسیلی مقادیرزیادی از فلز سرب را تولید میکند، این آلاینده خاصیت تجمع پذیری وسرطان زایی دارد و میتواند مشکلات متعدد بهداشتی و زیست محیطی ایجاد کند. همچنین قرارگیری در معرض آن کم هوشی، مشکلات کلیوی و در برخی موارد ، قرارگیری طولانی مدت، مرگ را به همراه دارد - . - jiries ,2003 سرب ،جزئی از سیال آنتی نوک - تترااتیل سرب - دربنزین است درحدود %75درشکل ذرات ازاگزوزهای وسایل نقلیه انتشارمییابد. تجمع این ذرات فلزی درگیاهان ومحصولات ممکن است ناشی از گردوغبار وسایل نقلیه و باد و جذب از خاک باشد. این فلز نقش موثری در واکنشهای فیزیولوژیک گیاهان ندارد اما به علت شباهت شیمیایی آن با عناصر ضروری، امکان جذب آن توسط گیاهان وجوددارد.به طور کلی همه گیاهان قادر به جذب سرب هستند اما درختان نقش مؤثرتری در جذب سرب موجود در محیطهایشهری داشته و میتوانند مناطق مسکونی و مراکز تجمع انسانی را در مقابل اثرات نامطلوب آن محافظت نمایند.
چندین مطالعه نشان میدهند که رابطه شدید بین مقدارگازوئیل سربی یا سرب منتشر شده یاافزوده شده به گازوئیل و تراز آن درمحیط زیستی مختلف مانند هوا،خاک،برف،آب وجوددارد - Hashisho et al ,2004 - در کل مکانهای شهری شامل غلظت های بالاترسرب،روی، کروم، مس، نسبت به مناطق روستایی است و میزان جذب سرب با غلظت آن در محیط ارتباط داشته و باافزایش فاصله از جاده میزان سرب در گونه های گیاهی کاهش مییابد میزان جذب سرب در برگ درختان چنار در اثر آلودگی هوا بیشتر میشود . - Purkhabbaz et al ,2010 - نتایج به دست آمده ثابت کرده است که میزان دریافت دو فلز سمی سرب و کادمیوم توسط برگهای درختان چنار و توت در شهرهای پرجمعیت مشابه نیست . به عبارت دیگر میزان ذخیره سازی سرب به مراتب بیش از عنصر سمی کادمیوم است.
جذب فلزکادمیوم
کادمیوم جز فلزات سنگین است که دارای سمیت بسیار بالا برای حیوانات و گیاهان میباشد توسط آژانس حفاظتزیست آمریکا . - USEPA - مشخص گردید که کادمیوم در زمره آلایندههای دارای اولویت است. باعث ایجاد سرطان، جهش زایی و ناقص الخلقه افراد میگردد . این عنصر در اثر استفاده از فاضلاب کارخانههای صنعتی و شهری به همراه مصرف بیرویه حشرهکشها و مقادیر بالای کودهای شیمیایی به ویژه فسفاته در زمینهای زراعی در حال افزایش است مهمترین اثرات سوء کادمیم، تجمع مزمن آن در قشر رویی کلیه بوده و زمانی که غلظت آن به 200 میکروگرم در هر کیلوگرم وزن تر کلیه برسد، سبب از کار افتادن مجاری کلیوی میشود.
نرم شدن استخوانها به واسطه اختلال در موازنه کلسیم و فسفر از دیگر علائممسمومیت کادمیم میباشد - - Rodriguez. et al2008 کادمیوم از سمیترین فلزها در محیط زیست است که حلالیت و تحرک بسیار بالایی دارد - . - Pagoto et al, 2001و به راحتی از خاک به گیاه انتقال مییابد - . - jia et al ,2010 فرسایش تایرها، منبع اصلی ورود کادمیوم به محیط پیرامون بزرگراهها است - amato et al, 2009 - بین حمل ونقل وترافیک در حاشیهی جادههای پر ترافیک با افزایش میزان فلز کادمیم رابطهی مستقیم وجود دارد میزان جذب کادمیم در گونههای درختی مختلف متفاوت است ودرگونهی چنار این فلز جذب بالایی دارد.
نتیجه گیری
غلظتهای بالای فلزات کادمیم، سرب، مس، روی، آهن، و نیکل در حاشیه جادههای پر تردد به وفور مشاهده میشود . گیاهان با توجه به سرشت متفاوتی که دارند نسبت به جذب آلایندهها واکنش متفاوتی نشان میدهند . تعدادی از گونهها
