بخشی از مقاله
تصادفات جاده ای: بررسی عوامل موثر، راه کارهای کاهش (مورد: جاده هراز استان مازندران)
چکیده
امروزه تعداد تصادفات جاده ای در کشور ما رو به افزایش است و در نتیجه خسارت های مالی ناشی از آنها که بر خانواده ها و دولت تحمیل می شود بسیار بالا بوده و با توجه به این که خسارت های مالی و جانی روانی و اجتماعی در مواردی غیر قابل جبران می باشد ضرورت دارد به منظور جلو گیری از خسارت تصادفاترانندگی راه کار های موثری به اجرا گذارده شود. عوامل موتری در بروز این حوادث دخیل هستند در چهار عنوان کلی به انسان، وسیله نقلیه، عامل طبیعی و عامل راه تقسیم می شوند، که هر کدام از این عوامل هم زیر بخش های گوناگونی را در بر می گیرد. هدف اصلی این مقاله مطالعه عوامل مختلف بروز حوادث جاده ای در جاده هراز می باشد. جاده هراز یکی از جاده های یکی از جاده های مهم کشور است که استان تهران را به مرکز استان مازندران وصل می کند. وجود شیب زیاد، پیج های زیاد وعرض کم جاده، کیفیت پایین جاده، ضعف موارد ایمنی و عدم رعایت اصول راهنمایی و رانندگی از عوامل مهم در بروز تصادفات در این جاده بشمار می رود.
بوسیله نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت یافته ها نشان می دهد که عوامل انسانی بیش از سایر عوامل در بروز حوادت انسانی در جاده هراز نقش دارد. کلمات کلیدی: تصادفات جاده ای، عوامل انسانی، طبیعی، راه ها، جاده هراز، استان مازندران مقدمه بدون شک اثرات و پیامد های حاصل از تصادفات جاده ای درصورتی که منجر به از بین رفتن انسان ها می شود جبران ناپذیر است. تصادفات ترافیکی یکی از عوامل بسیار مهم مرگ و میر و صدمات شدید جانی و مالی بوده و آثار سنگین اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن جوامع بشری را بشدت مورد تهدید قرار داده است. بر اساس گزارش سال ۲۰۰۲ سازمان بهداشت جهانی همه ساله بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر در سوانح جاده ای کشته و بیش از ۵۰ میلیون نفر دچار آسیب جدی می شوند (زاهد، ۱۳۸۵، ۳۵) در کنار ن نوع آسیب هزینه های بالای ناشی از تصادفات جاده ای هم تا حدودی روند توسعه را مختل می کند. هزینه های اقتصادی تصادفی در جهان برای اولین بار در انگلستان و سپس در ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفت، در ایران هم در سال ۲۰۰۱ برای اولین بار مورد بررسی قرار گرفت که رقم ان معادل ۶۱۷۰/۶ میلیارد ریال می باشد (آیتی، ۱۳۸۷، ۱)
امروزه تعاداد تصادفات جاده ای در کشور ما رو به افزایش است و در خسارت های مالی ناشی از آنها که بر خانواده ها و دولت تحمیل می شود بسیار بالا بوده و با توجه به این که خسارت های مالی و جانی روانی و اجتماعی در مواردی غیر قابل جبران می باشد ضرورت دارد به منظور جلو گیری از خسارت تصادفات رانندگی راه کار های موثری به اجرا گذارده شود(سلمانی، ۱۳۸۷، ۸۸-۸۷). عوامل موثری در بروز این حوادت دخیل هستند در سه عنوان کلی به راه، وسیله نقلیه و عامل انسانی تقسیم می شوند، که هر کدام از این عوامل هم زیر بخش های گوناگونی را در بر می گیرد. یک از عوامل موتر دیگر کیفیت جاده های ارتباطی کشور می باشد. در همین راستا جاده هراز یک از جاده های مهم کوهستانی کشور می باشد که از سمت شمال شرق استان تهران را به مرکز استان مازندران متصل می کند. جاذبه های خالص گردشگری، نزدیکی به تهران و زیبایی منحصر به فرد این جاده از مهمترین عواملی است که پیوسته در ایام سال به خصوص ایام تعطیلی این جاده مورد استفاده قرار می گیرداز طرفی دیگر عرض کم جاده، پیج های تند، کوهستانی بودن و دره های عمیق پیوسته این جاده را یکی از خطرناک جاده مبدل ساخته است. با این مقدمه این مقاله در پی بررسی مهمترین عوامل موثر بر بروز حوادث جاده ای در چاده هراز می باشد.
مبانی نظری
طی چند دهه گذشته مطالعات متعددی در زمینه سنجش دیدگاهها و ادراکات متخصصان در زمینه عوامل تاثیر گذار بر تصادفات جاده ای در سطح جهان ( :2002,Rutella, 2004: RundmoMartinez, 1997: Parker, 1998: Matthhews and (2003 ,Norris, 2002:Miles)، صورت گرفته است.
اولدیر و اسپایسر عقیده دارند که حوادث رانندگی را می توان پیامد وضعیتی دانست که سه عامل راننده، محیط و وسیله نقلیه در ( Older and Spicer, 1983)J-A -- JÍ استفاده کنندگان از راه (انسان) مسئولیت مستقیم و غیر مستقیم ۹۵ درصد تصادفات را بر عهده دارند.(استیسی ، ۱۳۷۸ ، ۴)، شینار " هم عقیده دارد که در اغلب حوادث رانندگی علت اصلی رفتار انسان بوده است (1988 ,Shiner) در این زمینه هم مطالعاتی صورت گرفته است. برای نمونه بر اساس آمار های بدست آمده در اکثر کشورهای جهان بیش از یک سوم تصادفات جاده ای در اثر سرعت نامناسب وسایل نقلیه روی می دهد(معاونت حمل و نقل و دفتر ایمنی و ترافیک، ۱۳۷۸)، این مطالعه در مورد کشور مان رقم مشابهی در حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد را نشان می دهال (شرکت مهندسین مشاور ارگ، ۱۳۷۸). همچنین با توجه به تحقیقات مجمع جهانی راه (پارک) که برگرفته از نتایج مطالعات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه عضو خود می باشد به شرح ذیل تأثیر عامل انسانی را گزارش نموده است.
از مطالعات انجام شده در بریتانیا که توسط اسمیت گولدینگ بین سالهای ۱۹۸۲-۱۹۸۴ و در استرالیا توسط رابینسون در سال ۱۹۵۵ صورت گرفت چنین دریافت می شود که در روزهای بارانی تعداد تصادفات ۳۰ درصد بیش تر از روزهای بدونبارانی است. با این وجود نقش اقلیم در بالا بردن ضریب ایمنی جاده ها برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ در انگلستان به هنگام برنامه ریزی جاده ای ترانزیتی پنین ۶۲ M بین لیورپول و هال مطرح شد و این موضوع باعث شده است که عامل اقلیم را به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در ایمنی حمل و نقل در برنامه ریزی جاده ای مورد برسی قرار دهند(محمدی، ۱۳۱، ۱۳۸۵). اما در ایران بیشتر مطالعات در زمینه عوامل تاثیر گذار طبیعی مورد ن عوامل طبیعی بیشتر عوامل اقلیمی ان برای اولین بار به صورت خاص بررسی قرار گرفته، و از بررسی شده است. حبیبی نو در جاده هراز و فیروز کوه بین تهران و مازندران به توزیع زمانی و مکانی یخبندان و اثرات آن در حوادث و تصادفات جاده ای پرداخته و به این نتیجه رسیده است که شیب جاده نقشی فزاینده در بروز تصادفات جاده ای دارد. نکته مهم از نظر مدیریتی این است که در پاییز با بارش برف و عدم شروع عملیات راهداری زمستانه در مناطق مرتفع جاده رانندگان بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند (محمدی و محمودی، ۱۳۸۵، ۱۲۹، عزیزی، و حبیبی نوخندان، ۱۳۸۴) بررسی دیگری که در قالب یک مقاله علمی در استان چهارمحال و بختیاری انجام شده، نشان می دهد که میزان تصادفات در شرایط خوب جوی نسبت به شرایط بد بالاتر می رود که خود معلولی از بسته شدن راه ها و کم شدن تردد است؛ مهمترین عامل طلبیعی و اثر گذار در بروز تصادفات جاده ای در این استان زمان بارش است که ۳۳/۹ درصد تصادفات را به خود اختصاص داده است (قطره سامانی، ۱۳۷۸). در یک مطالعه دیگر توسط کرمی (۱۳۸۱)، نقش عوامل اقلیمی در بروز حوادث جاده ای در محور فیروزکوه با استفاده "GIS مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق رابطه بین توزیع تصادفات و پدیده های اقلیمی از جمله بارش برف و بارا یخبندان و مه مورد بررسی قرار گرفته است و به نتایج زیر دست یافته است
۱- بهمن ماه دارای بیشترین تعداد روزهای یخبندان است و با تعداد۱۱۵ مورد تصادف بیشترین فراوانی را داشته است؛
۲- دی ماه هم از نظر تعداد روزهای بارانی دارای بیشترین فراوانب بوده که تعداد ۳۵ فقره تصادف را در پی داشته است؛
۳- تعداد ۴۲ فقره تصادف هم در شرایط مه آلود بودن اتفاق افتاده است(کرمی، ۱۳۸۱). در یک تحقیق دیگر که توسط محمودی و محمدی در سال ۱۳۸۵ با عنوان تاثیر پدیاده های اقلیمی بر تردد و تصادفات در جاده سنندج - همدان صورت گرفته است یافته های تحقیق این است که شده است که اعمال ناایمن انسان عامل اصلی تصادف امروز می باشد برای متال هنریج عامل حدود ۸۸ درصد از کل حوادت را اعمال نا ایمن گزارش می کند(محمد فام، ۱۳۸۲، ۲۵۲)، دریو ۸۰ تا ۹۰ حوادث را ناشی از خطای انسانی می داند، بیلینگ و رینارد نیز از بین عواملی اقلیمی تند بادها، یخبندان و ریزش برف، مه در بروز تصادفات نقش عمده ای دارد.
شناسایی و تحلیل عوامل بروز تصادف
الف) عامل انسانی: با توجه به نقش بسیار مهم انسان در تصادف های رانندگی، بیشتر تحقیقات و برنامه ریزی ها امروزه در ارتباط با انسان می باشد امروزه در اکثر مطالعاتی که در این زمینه صورت می گیرد از انسان به عنوان مهمترین عامل در بروز این گونه حوادت نام می برند. بسیاری از مشکلات مربوط به حمل ونقل و ترافیک در کشور ما ناشی از رفتار استفاده کنندگان است که علت اصلی آن عدم آگاهی لازم نداشتن آموزش کافی و بی توجه - ای به وجدان اجتماعی نسبت به حقوق سایر استفاده کنندگان است. خطاهای انسانی را عامل وقوع ۷۰ تا ۹۰ درصد حوادث معرفی می کند(محمد فام، ۱۳۸۲، ۲۵۲). یکی از دلایل اصلی در بروز خستگی رانندگان عدم رعایت سقف زمانی مجاز رانندگی است زیرا با فزایش زمان رانندگی بدون شک زمان عکس العمل فرد در قبال حوادت احتمالی افزایش و هوشیاری و قدرت پردازش وی کاهش می یابد» (بنی اسدی، ۱۳۷۹، ۶۶). نکته مهم در این جا پیامد های ناشی از خستگی رانندگان یعنی خواب آلودگی است که این پیامد همواره مانند کابوسی بر روح و جان مسافران سایه انداخته است. متاسفانه در جاده های کشورمان در اکثر موارد به واقعیت پیوسته است و همواره شاهد از بین رفتن هموطنان عزیز در سطح جاده های کشور هستیم البته گفتنی است که این موضوع فقط مختص به کشور ما نیست و در سراسر جهان این معضل وجود دارد «طبق آخرین تحقیقات انجام شده توسط مرکز تحقیقات خواب، خستگی راننده عامل اصلی ۲۵ درصد تصادفات و بطور خاص ۶۰ درصد تصادفات جاده ای منجر به مرگ و یا آسیب های جدی می باشد»(غفاریان حسینی، ۱۳۸۴، ۶۶). ب) عوامل طبیعی و محیطی:عوامل طبیعی در کنار عوامل انسانی یکی از عوامل موثر در بروز تصادفات جاده ای محسوب می شود. از بین عوامل طبیعی عواملی اقلیمی نقش مهمتری دارد. فاکتور های اقلیمی در کلیه امور به ویژه در حمل و نقل هوایی، دریایی، زمینی، دارای نقش اساسی است و در صورت آگاهی از این عوامل می توان کمک های ارزنده ای به ایمنی حمل و نقل کرد و مهمتر این که خسارت های جانی و مالی ناشی از آن را کاهش داد. ج) عامل جاده: در طول تاریخ جاده نقش اساسی در خلق و توسعه و گسترش تمدن ها داشته است. حمل و نقل بار و مسافر و ترشی روز افزون وسایل نقلیه در جاده های زمینی با خود تصادفات و سوانح جاده ای را باز تولید کرده است. بر اساس آخرین اطلاعات در ایران حدود ۸۰ هزار کیلومتر راه اصلی ۸ و فرعی ۹ وجود دارد که ۷۵ درصد تردد فقط در ۱۵ هزار کیلومتر آن و ۲۵ درصد تردد در ۶۵ هزار کیلومتر مابقی صورت می گیرد. بالا بودن آمار کشته ها در ایران هم ناشی از نامناسب بودن جاده ها است به گونه ای که ۷۳/۸ درصد تصادفات منجر به مرگ، ناشی از عرض کم این جاده ها می باشد.(کاشانی، ۱۸۶، ۱۳۸۴). د)عامل مديريتى:امروزه کشورها روش های مختلفی را در مورد بهبود ایمنی و کاهش تصادفات جاده ای دنبال می کنند. برای نمونه کشور سوئد از لحاظ نرخ مالکیت وسیله نقلیه در حد بالایی است، ۸۱ درصد مردم مالک وسیله نقلیه اند، همچنین تعداد ن میدهد که این کشور از لحاظ ایمنی ترافیک وضع بسیار مطلوبی دارد، با این همه کشور سوئد از جمله کشورهایی است که با برنامه ریزیهای گسترده و همه جانبه تصادفات وسایل نقلیه نسبت به آموزش ایمنی و کاهش تصادفات اقدامات دامنه داری را انجام می دهد. سالانه حدود ۳۵۰۰ نفر در جادههای انگلستان کشته و حدود ۴۲۰۰۰ نفر به سختی مجروح می شوند، به طور کلی در هر سال بیش از ۳۰۰۰۰۰ سانحه رانندگی رخ میدهد که باعث خسارات بی شماری میشود. این سوانح فشار سنگینی را بر اقتصاد جامعه وارد می کند. از این رو دولت انگلستان به منظور افزایش ایمنی عبور و مرور برنامههای آموزش گسترده ای را به مرحله اجرا گذارده است که در نهایت به بهبود بیشتر عبور و مرور، کاهش تصادفات و افزایش ایمنی انجامیده است، « بطوری که توانسته است در اتر مدیریت درست ۱۱۲ میلیون پوند سود اقتصادی کند.(2003 ,Gains). از سال ۱۹۷۴ در انگلستان اختیار قانونی ایمنی راهها به مقامات محلی واگذار شده و بسیاری از مقامات محلی این مسئولیت را با استخدام افسران ایمنی جاده و با تأمین هزینه آموزش و اجرای ایمنی و تبلیغات انجام دادند. افسران ایمنی راهها کلاسهای آموزشی معلمین را اداره می کنند و مطالب و موضوعات لازم را جهت کلاسهای آموزشی تهیه کرده و مشاوره های لازم را ارایه میدهند (وزارت راه و ترابری، ۱۳۸۵).
روش تحقیق و منطقه مورد مطالعه
ق به لحاظ روش از نوع پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه است. ا تحقیق در راستای پاسخ گویی به سوال اصلی زیر صورت گرفته است: ۱- مهمترین عامل در بروز حوادث جاده در جاده هراز چیست؟ بدین منظور با مطالعه مبانی اندیشه ای و مزالعات مرتبط داخلی و و در اختیار ساکنین بین راهی و رانندگان قرار گرفت. پس از جمع آوری و کد گذاری وارد نرم افزار SPSS شده خارجی پرسشنامه ای و خروج های مورد نظر از آن استخراج و مورد بررسی قرار گرفت.
به منظور تحليل و أستنتا
