بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف تحلیل و ارزیابی نقاط حادثه خیز جاده ای به روش ممیزی و بر اساس ریسک پذیری در جاده های اصلی و ترانزیتی استان خوزستان - تاکید بر محور دهدذ-ایذه - انجام شده است. در بخشی از تحقیق، ممیزی های ایمنی موجود در بریتانیا، استرالیا، نیوزلند، کانادا و ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفت و روش های مختلف ممیزی ایمنی راه و نقاط قوت و ضعف هر یک نیز بررسی گردید.
همچنین در ادامه بررسی و مقایسه ارزش جان آماری در ایران و سایر کشورها صورت گرفت و در نهایت به معرفی مشکلات بازرسی ایمنی راه در مطالعه موردی - دهدز-ایذه - به همراه راهکارهای پیشنهادی پرداخته شد. در محور مورد مطالعه، بیشترین مشکلات مشاهده شده عبارتند از :
مشکل علائم - 95 مورد - ، تجهیزات 82 - مورد - ، طرح هندسی 74 - مورد - ، حاشیه و حریم - 14 مورد - ، مشکل روسازی سطح راه - 11 مورد - ، مناطق مسکونی 6 - مورد - ، تأسیسات جانبی راه 3 - مورد - ، عوامل محیطی 3 - مورد - ، ابنیه فنی 2 - مورد - ، استفاده کنندگان 1 - مورد - ؛ که راهکارهای پیشنهادی مرتفع نمودن آنها و میران ریسک هر یک نیز ارزیابی شد.
نتایج تحقیق حاکی است در محور مورد مطالعه، مشکلات زیر به تناوب مشاهده شده است:
ترکیب نامناسب راستاهای افقی و قائم که راننده را در تشخیص راستا دچار سردرگمی میکند، وجود سرپائینی های کم عرض و بسیار خطرناک ،کم عرض بودن شانه و افتادگی آن در اغلب قسمتهای مسیر و نیز حذف شانه و احداث کانالهای زهکش با دیوارهایی با ارتفاع کم و عدم آشکارسازی آنها، عدم کنترل مناسب دسترسیهای اختصاصی متصل به مسیر اصلی ، عدم تأمین مثلث دید از راه فرعی و دسترسیها به راه اصلی بویژه در شب که امکان تشخیص راه اصلی وجود ندارد، عدم ایمن سازی و آرام سازی مناسب ترافیک در مناطق مسکونی حاشیه راه ، وجود سرعت گیر های غیر استاندارد که هیچ گونه آشکارسازی هم نشده اند.
مقدمه
امروزه یکی از بزرگترین معضلات در جهان تصادفات ترافیکی و تبعات ناشی از آن است. به نحوی که عامل اصلی مرگ جوانان بین 15 تا 29 ساله در جهان تصادفات ترافیکی است و این عامل از بیماری های لاعلاجی همچون ایدز و مالاریا هم پیشی گرفته است. آمارهای پلیس راهنمایی و رانندگی نشان می دهد تصادفات ترافیکی و تلفات ناشی از آن خصوصا در کشورهای در حال توسعه با سرعت نگران کننده ای رو به افزایش است و این در حالی است که سرمایه گذاری ها و مطالعات انجام گرفته در این زمینه به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای موجود نیست
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، تصادفات ترافیکی به عنوان نهمین عامل از دست رفتن سال های بالقوه مفید عمر شناخته شد و بر همین اساس پیش بینی می شود که تا سال 2020، حوادث ترافیکی، سومین عامل از دست رفتن سال های بالقوه مفید عمر در سطح جهان خواهد بود. وضعیت تصادفات ترافیکی در کشورهای در حال توسعه پیچیده تر است به نحوی که 85 درصد تلفات جاده ای کل جهان، 90 درصد سال های بالقوه از دست رفته تعدیل شده ناشی از تصادفات و 96 درصد از کل بچه هایی که در مجموع کشورها در اثر حوادث ترافیکی فوت می کنند، در کشورهای با درآمد کم یا متوسط زندگی می کنند. و در میان جوانان 15 تا 29 ساله و بچه های 5 تا 14 ساله، صدمات جاده ای به ترتیب اولین و دومین عامل مرگ و میر در سطح جهان به شمار می رود
بیان مسئله
بر اساس نظر مهندسین ترافیک و کارشناسان پلیس راه معمولا تصادفات در نقاط خاصی به وقوع می پیوندند که تحت عنوان نقاط سیاه نامیده می شود. اغلب تقاطع ها یا قوس های افقی و قائم که تعداد تصادفات در آنها بیشتر از حد متعارف است و نواقص فنی و هندسی راه در آن نقاط باعث بروز تصادف می گردد، نقاط سیاه به شمار می آیند. بدون شک ساخت راه های جدید نیازمند اعتبارات و هزینه های هنگفتی است یا اصولا نیاز به صرف زمان زیادی دارد و بعضا وضعیت جغرافیایی و توپوگرافی محیط امکان ساخت راه های جدید و موازی را به ما نمی دهد یا ازنظر اقتصادی توجیه پذیر نیست. نتایج بدست آمده از مطالعات نشان می دهد که اصلاح یا حذف نقاط تصادف خیز تاثیر بسزایی در ارتقاء ایمنی و کاهش حوادث ترافیکی داد
تاریخچه
مفهوم ممیزی ایمنی راه در سالهای دهه هشتاد میلادی در انگلستان ارائه شد. در سال 1987 ، سازمان حمل ونقل انگلستان استراتژیها و راهکارهایی را برنامه ریزی کرد که براساس آن در سال 2000 آمار تلفات بزرگراهها یک سوم کاهش می یافت. در سال 1988 ، انگلیسیها قانونی را تصویب کردند که براساس آن تمامی مسئولان بزرگراهها ملزم به اجرای اقداماتی در جهت کاهش تصادفات راهها شدند که این موضوع منجر به انتشارات ذیل گشت:
- 1 بهینه سازی آیین نامه ایمنی راهها ،تشکیلات ادارات محلی، 1989
- 2 راهنمای ممیزی ایمنی راهها مؤسسه راهها وحمل ونقل، 1990 بازبینی در سال 1991 ، بخش حمل ونقل انگلستان، اجرای ممیزی ایمنی را برای همه راهها و آزادراهها اجباری اعلام کرد.
هم اکنون از مسؤولیتهای انفرادی بخشهای حمل ونقل این است که ممیزی به عنوان یکی از اعمال و برنامه های مهم در راهها و شیوه های طراحی پروژه محسوب شده و تعیین می کنند که چه نوع ممیزی و در چه زمانی اجرا گردد.
در استرالیا، تشکیلات ملی حمل ونقل جاده ای و مسئولان ترافیکی تحت عنوان آسترودز می باشند. آسترودز در سال 1994 ، مجموعه ای را با عنوان ممیزی ایمنی راه منتشر کرد. در این مجموعه طیف وسیعی از راهنمایی ها و رهنمودهای مورد استفاده در مورد برنامه ملی ممیزی ایمنی راه و چک لیستهایی که از طریق تعامل با ترانزیت نیوزلند حاصل گردیده بود، ارائه شد. این چک لیستها هم اکنون به منظور حصول اطمینان از تأمین ایمنی در تمامی مراحل یا قسمتهایی از ممیزی ایمنی به طور صحیح مورد استفاده قرار می گیرند.[
تعریف ممیزی ایمنی راه
یک ممیزی ایمنی راه چنین تعریف شده است: "بررسی و مطالعه رسمی جاده ها یا پروژههای کنونی یا در حال ساخت و یا هر نوع پروژه ای که به نوعی با استفاده کنندگان از راه تعامل داشته باشد. در طی ممیزی ایمنی یک ممیز مستقل و توانا، در مورد پتانسیل تصادفات و اجرای اصول ایمنی پروژه گزارش می دهد
هدف از ممیزی ایمنی راه
هدف اصلی فرایند ممیزی ایمنی راه، کاهش آمار تلفات جاده ای از طریق بکارگیری شیوه ای پیشگیرانه است. بررسیهای مرسوم نقاط حادثه خیز اقدامی انفعالی در توجه به مشکلات ایمنی راه بوده و می توان به آن به عنوان نتیجه نهایی ضعف طراحان در تشخیص و بکارگیری موارد ایمنی در فعالیتهایشان نگریست
اصول ممیزی ایمنی راه
اصول کلی ممیزی ایمنی راه را بررسی می کند. یک نگاه کلی به مراحل مختلف طرح که در آن می توان ممیزی ایمنی را انجام داد، مشخص شده است. این مراحل عبارتند از: مرحله امکان سنجی طرح اولیه، طراحی جزییات، مراحل پیش از افتتاح و پس از افتتاح پروژه. در ادامه مباحث انواع پروژههای قابل ممیزی، ویژگیها و ترکیب گروه ممیزی، نقشها و مسؤولیتهای ممیزان، سازمان و ساختار ممیزی ایمنی و آموزش ممیزان مطرح می گردد.
اداره ترافیک و جاده های نیوسات ویلز - New South Wales - ممیزی ایمنی راه را چنین شرح می دهد: "روشی برای بررسی طرح، اجرا و عملکرد پروژههای راه و تطابق آنها با اصول ایمنی به منظور پیشگیری و رفع تصادفات می باشد .
آسترودز و انگلیس موارد زیر را از جمله منافع انجام ممیزی ایمنی برشمرده اند:
1. کاهش خطر - شامل احتمال بروز و شدت - تصادفات در پروژههای جدید و در رابطه با راههای موجود.
2. افزایش اهمیت و اعتبار ایمنی راه در مراحل برنامه ریزی، طراحی، ساختار و نگهداری از پروژه.
3. کاهش هزینه های کلی در طول عمر طرح با کاهش تعداد تغییرات مورد نیاز پس از افتتاح طرح.
4. اطمینان خاطر از این مطلب که تمامی استفاده کنندگان از راه به لحاظ تأمین ایمنی در نظر گرفته شده اند، حال آنکه در شیوه های قدیمی تأکید فقط بر وسایل نقلیه بود.
بلچر و پراکتور - 1990 - پیشنهاد می کنند که ممیزیهایی ایمنی راه از دو طریق منجر به افزایش سطح ایمنی می شوند:
- 1 با حذف عناصر تصادف خیز قابل پیشگیری مثل: تقاطعهای نامناسب در مرحله برنامه ریزی و طراحی.
- 2 با کاستن از اثرات و عوارض مشکلات موجود با روشهایی که از تصادفات و اثرات آنها جلوگیری می کنند از جمله: روکشهای ضدلغزش، نصب محافظ جاده ای، وسایل کنترل ترافیک و مسیرنماها.
مراحل ممیزی ایمنی راه
ممیزی ایمنی راه برای تمام پروژهها، بدون توجه به اندازه آنها و در تمامی مراحل توسعه و ساخت راهها مؤثر و مفید هستند. به طور متداول، ممیزیهای ایمنی در مراحل کلیدی زیر انجام می شوند:
-1 مرحله امکان سنجی
-2 مرحله طرح اولیه
-3 مرحله طرح جزییات
-4 مرحله قبل از افتتاح -5 مرحله پس از افتتاح طرح - شامل راههای موجود -
پیچیدگی و سطح کار فرایند ممیزی در هر مرحله تغییر می کند. در ذیل نگاهی داریم به ممیزی در مراحل مختلف طرح:
• مرحله امکان سنجی
ممیزی در مرحله امکان سنجی، عملکرد ایمنی طرح پیشنهادی را به صورت بالقوه و با لحاظ کردن موقعیت مسیر، استانداردهای طراحی راه و هدف پروژه در نظر می گیرد. ممیزین در این مرحله می بایست دقت کامل در چگونگی تأثیر تسهیلات در تداوم پیوستگی شبکه راههای اطراف را داشته و نیازهای ایمنی برای تمام استفاده کنندگان از راه را تعیین نمایند. ممیزی در این مرحله می تواند بسیار مؤثر باشد، در حالی که تغییرات و بهسازیهای بعدی اغلب هزینه بالایی را در بر می گیرند.
• مرحله طرح اولیه
ممیزی می تواند برای تکمیل طرح اولیه انجام شود. اهداف اولیه این ممیزی، ارزیابی ایمنی تقاطع، قوسهای عمودی و افقی، چهارراهها، فاصله دید و سایر استانداردهای طراحی می باشد. ممیزی در این مرحله قبل از اتمام تملک زمین انجام می شود تا از مشکلات ناشی از تغییرات اساسی مورد نیاز برای حریم جاده ها دوری شود.
• مرحله طرح جزییات
ممیزی ممکن است در حین تکمیل طرح جزییات و اغلب قبل از تهیه اسناد مناقصه انجام شود. طرح هندسی، روشنایی جاده، علایم ترافیکی و طرح مناظر کنار جاده به تیم ممیزی ارائه می شود تا در رابطه با عملکرد طرح، مورد ارزیابی قرار گیرند.
• مرحله قبل از افتتاح
قبل از افتتاح یک طرح، گروه ممیزی برای اطمینان حاصل نمودن از این مطلب که نیازهای ایمنی برای کلیه استفاده کنندگان از راه رعایت شده باشد، وارد عمل می گردند. تیم ممیزی باید در شب و روز به بازرسی و رانندگی در محل پرداخته و در صورت امکان در شرایط آب و هوایی سخت به بررسی و ممیزی ایمنی بپردازند. این ممیزان تلاش می کنند تا وجود شرایط خطرساز که احیاناً در ممیزیهای قبلی تشخیص داده نشده باشند را مشخص نمایند.
• مرحله پس از افتتاح - راه در دست بهره برداری -
ممیزیهای ایمنی راه می توانند پس از آغاز بهره برداری از طرح به طور معمول آغاز گردند. کسب نگرش درباره رفتار عملی و مناطق مشکل ساز از طریق مشاهده امکان پذیر است. حال آنکه قبل از افتتاح طرح این مسائل نمایان نمی شوند. اقدامات بهینه سازی با وجود اینکه در این مرحله بسیار گرانتر تمام خواهند شد، اما هنوز هم ممکن است که ارزش ممیزی را داشته باشند.
ممیزیهای ایمنی راه می تواند در هر بخش از شبکه جاده های در حال استفاده به منظور شناسایی نقایص و معایب آن جاده ها، انجام شوند. اطلاعات کسب شده از گزارش تصادفات جزو مهمی از ممیزیها می باشند و این ممیزی که به نوعی شکل توسعه یافته ای از بررسی مرسوم نقاط حادثه خیز می باشد، می بایست به همراه
قضاوتهایی همراه با آگاهی مورد استفاده قرار گیرد به نحوی که پتانسیل موجود برای سایر تصادفات نیز در نظر گرفته شود.
انواع پروژههای تحت ممیزی
ممیزیهای ایمنی راهها بر گستره وسیعی از پروژهها با اندازه ها، مکانها، انواع و طبقه بندیهای مختلف انجام شده اند. انواع پروژههایی که می توانند مورد ممیزی ایمنی قرار گیرند، در ذیل ذکر شده اند:
· پروژههای راههای اصلی
· تسهیلات موجود
· پروژههای توسعه ای محدود
· برنامه های مدیریت ترافیک - ساخت -
· برنامه های توسعه
· عملیات نگهداری
· خیابانهای شهری
انجام ممیزی ایمنی راه بر روی تمامی پروژهها امری ایده آل است. با این وجود ، تخصیص بودجه عامل عمده و مهمی در تعیین لزوم ممیزی پروژه می باشد. اغلب برای متولیان راهها و بزرگراهها داشتن شیوه هایی برای درجه بندی پروژههای تحت ممیزی و مراحل مختلف، ضروری است. امروزه در استرالیا و بریتانیا، مسئولان راهها در حال بررسی و تعیین این موضوع هستند که کدام پروژهها باید ممیزی شوند و اینکه در کدام مرحله، ممیزی مؤثرتر است. در اینجا، ذکر این نکته ضروری است که بدانیم برخی از مسئولان و متولیان راهها، انجام ممیزی ایمنی را برای تمامی پروژههای راههای اصلی لازم می دانند. حال آنکه برخی دیگر به علت محدودیتهای مالی و اعتباری فقط قادرند انواع خاصی از راهها را تحت ممیزی قرار دهند.
تیم ممیزی
• عدم وابستگی
بسیاری از راهبران ممیزی ایمنی راه بر این عقیده اند که ممیزان ایمنی راه باید جدا از تیم طراحان راه باشند تا بتوانند با پیش زمینه فکری متفاوت نسبت به بررسی پروژه و تعیین اشکالات آن اقدام نمایند. تیم ممیزی می تواند از سازمانهای بزرگ یا از مشاوران و کنسرسیوم تشکل یافته بهره گیری نمایند. ضروری است که فضایی پدید آید که جوی دوستانه بین اعضای تیم ممیزی، تیم طراحی و کارفرمایان طرح حکمفرما گردد که در نتیجه، مؤثرترین نتایج به دست خواهد آمد.
• صلاحیتها
ممیزی ایمنی راه باید توسط فرد یا تیمی مجرب و آشنا به اصول مهندسی ایمنی و عملیات مربوطه، بررسی تصادفات و شیوه های جلوگیری از آنها، مهندسی ترافیک و طراحی راه انجام شود. به علاوه، افراد دارای تجربه در اعمال قانون، نگهداری و فاکتورهای انسانی می توانند در مراحل مختلف ممیزی به گروه ممیزی اضافه گردند.
