بخشی از مقاله
ارزيابي مهمترين عوامل موثر بر تصادفات جاده اي جاده چالوس و ارائه راهکارهايي جهت کاهش آن
چکيده
امروزه تعداد تصادفات جاده اي در کشور ما رو به افزايش است و در نتيجه خسارت هاي مالي ناشي از آنها که بر خانواده ها و دولت تحميل مي شود بسيار بالا بوده و با توجه به اين که خسارت هاي مالي و جاني رواني و اجتماعي در مواردي غير قابل جبران مي باشد ضرورت دارد به منظور جلو گيري از خسارت تصادفات رانندگي راه کار هاي موثري به اجرا گذارده شود. تلفات جاده اي در ايران در هر ساعت ٣ نفر تخمن زده مي شود. اين يعني در هر ماه ٢١٦٠ نفر و در هر سال به طور متوسط ٢٥٩٢٠ از ايرانيان در جاده ها در اثر تصادفات جاده اي از بين مي روند اين آمار تکان دهنده اي است .
عوامل موثري در بروز اين حوادث دخيل هستند در چهار عنوان کلي به راه ، وسيله نقليه ، عامل طبيعي و عامل انساني تقسيم مي شوند، که هر کدام از اين عوامل هم زير بخش هاي گوناگوني را در بر مي گيرد. هدف اصلي اين مقاله مطالعه عوامل مختلف بروز حوادث جاده اي در جاده چالوس مي باشد. جاده چالوس يکي از جاده هاي پردد و خطر پذير کشور به شمار مي رود که تهران را به غرب مازندران متصل مي کند. اين جاده کوهستاني هر ساله متاسفانه تلفات انساني را به همراه دارد.
روش شناسي اين تحقيق توصيفي و تحليلي است که جمع آوري اطلاعات از طريق پرسشنامه است . در نهايت اطلاعات جمع آوري شده از طريق نرم افزار SPSS و آزمون هاي موجود در آن مورد تحليل قرار گرفت . يافته ها نشان مي دهد که عوامل انساني بيشترين نقش را در بروز حوادث جاده اي دارد.
کلمات کليدي : تصادفات جاده اي، عوامل انساني، طبيعي، راه ها، جاده ي چالوس .
مقدمه و بيان مساله
بدون شک اثرات و پيامد هاي حاصل از تصادفات جاده اي در صورتي که منجر به از بين رفتن انسان ها مي شود جبران ناپذير است . تصادفات ترافيکي يکي از عومل بسيار مهم مرگ و مير و صدمات شديد جاني و مالي بوده و آثار سنگين اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي آن جوامع بشري را بشدت مورد تهديد قرار داده است . بر اساس گزارش سال ٢٠٠٢ سازمان بهداشت جهاني همه ساله بيش از يک ميليون و دويست هزار نفر در سوانح جاده اي کشته و بيش از ٥٠ ميليون نفر دچار آسيب جدي مي شوند(زاهد، ١٣٨٥: ٣٥) در کنار اين نوع آسيب هزينه هاي بالاي ناشي از تصادفات جاده اي هم تا حدودي روند توسعه را مختل مي کند. هزينه هاي اقتصادي تصادفي در جهان براي اولين بار در انگلستان و سپس در ايالات متحده مورد بررسي قرار گرفت ، در ايران هم در سال ٢٠٠١ براي اولين بار مورد بررسي قرار گرفت که رقم آن معادل ٦١٧٠.٦ ميليارد ريال مي باشد(آيتي ، ١٣٨٧: ١١). امروزه تعداد تصادفات جاده اي در کشور ما رو به افزايش است و در نتيجه خسارت هاي مالي ناشي از آنها که بر خانواده ها و دولت تحميل مي شود بسيار بالا بوده و با توجه به اين که خسارت هاي مالي و جاني رواني و اجتماعي در مواردي غير قابل جبران مي باشد ضرورت دارد به منظور جلو گيري از خسارت تصادفات رانندگي راه کار هاي موثري به اجرا گذارده شود(سلماني ، ١٣٨٧: ٨٧-٨٨). عوامل موثري در بروز اين حوادث دخيل هستند در سه عنوان کلي به راه ، وسيله نقليه و عامل انساني تقسيم مي شوند، که هر کدام از اين عوامل هم زير بخش هاي گوناگوني را در بر مي گيرد. يک از عوامل موثر ديگر کيفيت جاده هاي ارتباطي کشور مي باشد. در همين راستا جاده چالوس يک از جاده هاي مهم کوهستاني کشور مي باشد که از سمت شمال غرب استان تهران را به غرب استان مازندران متصل مي کند. جاذبه هاي خالص گردشگري ، نزديکي به تهران و زيبايي منحصر به فرد اين جاده از مهمترين عواملي است که پيوسته در ايام سال به خصوص ايام تعطيل اين جاده مورد استفاده قرار مي گيرداز طرفي ديگر عرض کم جاده ، پيچ هاي تند، کوهستاني بودن و دره هاي عميق پيوسته اين جاده را يکي از خطرناک جاده مبدل ساخته است . با اين مقدمه اين مقاله در پي بررسي مهمترين عوامل موثر بر بروز حوادث جاده اي در چاده چالوس مي باشد.
١- مباني نظري
طي چند دهه گذشته مطالعات متعددي در زمينه سنجش ديدگاهها و ادراکات متخصصان در زمينه عوامل تاثيرگذار بر تصادفات جاده اي درسطح جهان ( :,Rundmo :,Rutela ( ,Miles : ٢٠٠٢, Matthhew and Norris : ,Parker :,Martinez)، صورت گرفته است . اولدير٢ و اسپايسر٣ عقيده دارند که حوادث رانندگي را ميتوان پيامد وضعيتي دانست که سه عامل راننده ، محيط و وسيله نقليه در آن سهيم هستند(,Older and Spicer ).
استفاده کنندگان از راه (انسان ) مسئوليت مستقيم و غير مسـتقيم ٩٥ درصـد تصـادفات را بـر عهـده دارند.(استيسي ، ١٣٧٨ :٤)، شينار٤ هم عقيده دارد که در اغلب حـوادث راننـدگي ، علـت اصـلي رفتـار انسان بوده است (١٩٨٨,Shiner). در اين زمينه هم مطالعاتي صـورت گرفتـه اسـت ، بـراي نمونـه بـر اساس آمارهاي بدست آمده در اکثر کشور هاي جهان بـيش از يـک سـوم تصـادفات جـاده اي در اثـر سرعت نامناسب وسايل نقليه روي مي دهد(معاونت حمل و نقل و دفتر ايمني و ترافيـک ،١٣٧٨). ايـن مطالعه در مورد کشورمان رقم مشابهي در حدود ٢٥ تا ٣٥ درصد را نشان مي دهد(شـرکت مهندسـين مشاور ارگ ،١٣٧٨).
همچنين با توجه به تحقيقات مجمع جهاني راه (پيـارک ) کـه برگرفتـه از نتـايج مطالعـات کشـورهاي توسعه يافته و در حال توسعه عضو خود ميباشد به شرح ذيـل تـأثير عامـل انسـاني را گـزارش نمـوده است .
شکل ١- سهم عوامل موثر در تصادفات جاده اي (درصد) منبع :( وزارت راه و ترابري ،١٣٨٤)
از مطالعات انجام شده در بريتانيا که توسـط اسـميت گولـدينگ ٥بـين سـالهاي ١٩٨٢-١٩٨٤ و در استراليا توسط رابينسون٦ در سال ١٩٥٥ صورت گرفت چنين دريافت مي شود که در روز هاي باراني تعداد تصادفات ٣٠ درصد بيش تر از روز هاي بدون باراني است . با اين وجود نقش اقليم در بـالا بـردن ضريب ايمني جاده ها براي اولين بار در سال ١٩٦٠ در انگلسـتان بـه هنگـام برنامـه ريـزي جـاده اي ترانزيتي پنين M٦٢ بين ليورپول و هال مطرح شد و اين موضوع باعث شده است که عامـل اقلـيم را به عنوان يکي از عوامل تاثير گذار در ايمني حمل و نقل در برنامه ريـزي جـاده اي مـورد برسـي قـرار دهند(محمدي ، ١٣٨٥ :١٣١).
اما در ايران بيشتر مطالعات در زمينه عوامل تاثير گذار طبيعـي مـورد بررسـي قـرار گرفتـه ، و از بـين عوامل طبيعي بيشتر عوامل اقليمي بررسي شده است . حبيبي نوخندان براي اولين بار به صورت خـاص در جاده هراز و فيروز کوه بين تهران و مازندران بـه توزيـع زمـاني و مکـاني يخبنـدان و اثـرات آن در حوادث و تصادفات جاده اي پرداخته و به اين نتيجه رسيده است که شيب جاده نقش فزاينده در بـروز تصادفات جاده اي دارد. نکته مهم از نظر مديريتي اين است که در پاييز با بـارش بـرف و عـدم شـروع عمليات راهداري زمستانه در مناطق مرتفع جاده رانندگان بيشـتر در معـرض خطـر قـرار مـي گيرنـد (محمدي و محمودي ،١٣٨٥ : ١٢٩، عزيزي ، و حبيبي نوخندان ، ١٣٨٤).
بررسي ديگري که در قالب يک مقاله علمي در استان چهارمحال و بختياري انجام شده ، نشان مي دهد که ميزان تصادفات در شرايط خوب جوي نسبت به شرايط بد بالاتر مي رود که خـود معلـولي از بسـته شدن راه ها و کم شدن تردد است ؛ مهمترين عامل طبيعي و اثر گـذار در بـروز تصـادفات جـاده اي در اين اسـتان زمـان بـارش اسـت کـه ٣٣.٩ درصـد تصـادفات را بـه خـود اختصـاص داده اسـت (قطـره ساماني ،١٣٧٨). در يک مطالعه ديگر توسط کرمي (١٣٨١)، نقش عوامل اقليمي در بروز حـوادث جـاده اي در محور فيروزکوه با استفاده GIS٧ مورد بررسي قرار گرفته اسـت . در ايـن تحقيـق رابطـه بـين توزيع تصادفات و پديده هاي اقليمي از جمله بارش برف و بـاران ، يخبنـدان و مـه مـورد بررسـي قـرار گرفته است و به نتايج زير دست يافته است .
١- بهمن ماه داراي بيشترين تعداد روز هاي يخبندان است و با تعداد١١٥ مـورد تصـادف بيشـترين فراواني را داشته است ؛
٢- دي ماه هم از نظر تعداد روز هاي باراني داراي بيشترين فراواني بوده که تعداد ٣٥ فقره تصـادف را در پي داشته است ؛
٣- تعداد ٤٢ فقره تصادف هم در شرايط مه آلود بودن اتفاق افتاده است (کرمي ،١٣٨١).
در يک تحقيق ديگر که توسط محمودي و محمدي در سـال ١٣٨٥ بـا عنـوان تـاثير پديـده هـاي اقليمي بر تردد و تصادفات در جاده سنندج - همدان صورت گرفته است يافته هاي تحقيـق ايـن اسـت که از بين عوامل اقليمي تند باد ها، يخبندان و ريزش برف ، مه در بروز تصادفات نقش عمده اي دارد.
٢- شناسايي و تحليل عوامل بروز تصادف
الف )عامل انساني: با توجه به نقش بسيار مهم انسان در تصادف هـاي راننـدگي ، بيشـتر تحقيقـات و برنامه ريزي ها امروزه در ارتباط با انسان مي باشد. امروزه در اکثر مطالعاتي که در ايـن زمينـه صـورت مي گيرد از انسان به عنوان مهمترين عامل در بروز اين گونه حوادث نام مي برند. بسياري از مشـکلات مربوط به حمل ونقل و ترافيک در کشور ما ناشي از رفتار استفاده کنندگان است کـه علـت اصـلي آن عدم آگاهي لازم نداشتن آموزش کافي و بي توجه اي به وجدان اجتماعي نسبت به حقوق ساير استفاده کنندگان است .
شکل ٢- مهمترين عوامل انساني تاثير گذار در بروز تصادفات جاده اي منبع : (سلماني و همکاران، ١٣٨٧)
امروزه ثابت شده است که اعمال ناايمن انسان عامل اصلي تصادف مي باشد براي مثال هنـريچ ٨ عامـل حدود ٨٨ درصد از کل حوادث را اعمال نا ايمن گزارش مي کند(محمد فام ، ١٣٨٢: ٢٥٢). دريو ٨٠ تـا ٩٠ حوادث را ناشي از خطاي انساني مي داند، بيلينگ و رينارد نيز خطا هاي انساني را عامل وقـوع ٧٠ تا ٩٠ درصد حوادث معرفي مي کند(همان ). يکـي از دلايـل اصـلي در بـروز خسـتگي راننـدگان عـدم رعايت سقف زماني مجاز رانندگي است زيرا با افزايش زمان رانندگي بدون شک زمان عکس العمل فرد در قبال حوادث احتمالي افزايش و هوشياري و قدرت پردازش وي کاهش مي يابد»(بني اسدي ،١٣٧٩: ٦٦). نکته مهم در اين جا پيامدهاي ناشي از خستگي رانندگان يعني خواب آلودگي است که اين پيامد همواره مانند کابوسي بر روح و جان مسافران سايه انداخته است . متاسفانه در جاده هـاي کشـورمان در اکثر موارد به واقعيت پيوسته است و همواره شاهد از بين رفتن هموطنان عزيـز در سـطح جـاده هـاي کشور هستيم البته گفتني است که اين موضوع فقط مختص به کشور ما نيست و در سراسر جهان اين معضل وجود دارد«طبق آخرين تحقيقات انجام شده توسط مرکـز تحقيقـات خـواب ، خسـتگي راننـده عامل اصلي ٢٥ درصد تصادفات و بطور خاص ٦٠ درصد تصادفات جاده اي منجر به مرگ و يـا آسـيب هاي جدي مي باشد»(غفاريان حسيني ،١٣٨٤، ٦٦).
ب)عوامل طبيعي و محيطي :عوامل طبيعـي در کنـار عوامـل انسـاني يکـي از عوامـل مـوثر در بـروز تصادفات جاده اي محسوب مـي شـود. از بـين عوامـل طبيعـي عوامـل اقليمـي نقـش مهمتـري دارد.
فاکتورهاي اقليمي در کليه امور به ويژه در حمل و نقل هوايي ، دريـايي ، زمينـي ، داراي نقـش اساسـي است و در صورت آگاهي از اين عوامل مي توان کمک هاي ارزنده اي بـه ايمنـي حمـل و نقـل کـرد و مهمتر اين که خسارت هاي جاني و مالي ناشي از آن را کاهش داد.
ج)عامل جاده :در طول تاريخ جاده نقش اساسي در خلق و توسعه و گسترش تمدن ها داشـته اسـت . حمل و نقل بار و مسافر و گسترش روز افزون وسايل نقليه در جاده هاي زمينـي بـا خـود تصـادفات و سوانح جاده اي را باز توليد کرده است .بر اساس آخرين اطلاعات در ايران حـدود ٨٠ هـزار کيلـومتر راه اصلي٩ و فرعي١٠ وجود دارد که ٧٥ درصد تردد فقط در ١٥ هزار کيلـومتر آن و ٢٥ درصـد تـردد در ٦٥ هزار کيلومتر ما بقي صورت مي گيرد. بالا بودن
