بخشی از مقاله
خلاصه
بخش شمال غربی ایران طی فرورانش نئوتتیس دچار تغییرات قابل توجهی شده است که یکی از این تغییرات و رخدادها، تشکیل سنگهاي آتشفشانی اسیدي تا حد واسط به سن پلیوکواترنر است. این نوع سنگها در هفت نقطه از منطقه مورد مطالعه شناسایی شده است ه عبارتند از کوههاي بزو و زنبیل در شمال ارومیه، سهند، سبلان، خانکندي ارسباران، مسجد داغی جلفا و شمالغرب مرند. عمده این سنگها با ترکیب داسیت تا تراکیت و به ندرت ریولیتی شناخته می شوند. طبق نمودارهاي مربوط به تعیین سري سنگهاي آتشفشانی سنگهايمنطقه به از نوع سري کالک آلکالن - با پتاسیم متوسط تا بالا - ، میباشد.
همچنین بر اساس نمودارهاي عناصر نادر خاکی و اسپایدر دیاگرامها میتوان بیان کرد که در سنگهاي مورد مطالعه نسبت LREE/HREE در این سنگها بالاست. این سنگها از HREE, HFSE, TNT فقیر بوده و در مقابل از LILE و بویژه Sr غنی می باشند. با مطالعات تفصیلی معلوم شد این داسیت ها آداکیت می باشند. مشخصات ژئوشیمیایی اعلام شده براي آداکیت ها در متون زمین شناسی براي نمونه هاي مورد مطالعه صادق است از قبیل: SiO2>56%, Al2O 3>15%, MgO<3%, Sr>400 ppm و غناي از LILE, LREE و تهی شدگی از Y, HREEو نسبت بالاي .Sr/Y>40, La/Yb>20 ترکیب آداکیتی مشابه این هفت مجموعه آتشفشانی نشان دهنده رخداد مسئول یکسان براي فوران و تشکیل آنهاست.
کلمات کلیدي: آداکیت، ژئوشیمی، شمالغرب ایران
مقدمه
در ابتدا واژه آداکیت به گروهی از سنگها گفته می شد که در حاشیه صفحات همگرا از ذوب پوسته اقیانوسی گرم و جوان - کمتر از 25 میلیون سال - به وجود آمده بودند . - Kay, 1978 - ویژگی ژئوشیمیایی این سنگهاعبارت از میزان بالاي Al, Ba, Sr و نسبت بالاي .Sr/Y, La/Ybامروزه آداکیت به گروه بزرگی از سنگها اطلاق می شود که میزان Sr/Y و La/Yb بالایی دارند. این ویژگی براثر فرایندهایی مانند: ذوب پوسته اقیانوسی فرورانده، ذوب خاستگاه غنی از Sr, La و فقیر از Yb, Y، ذوب در مناطق عمیق با گارنت برجامانده، جدایش بلوري و واکنش گدازه فلسیک با گوشته - Martin et al.,.2005 - آداکیتها سنگهاي غنی از سیلسیم بوده که داراي ویژگیهاي ژئوشیمیایی از قبیل SiO2>56%، Al2O3>%15 ، MgO<%3 ، Sr>400ppm و غنی از LILE و LREEبا تهی شدگی شدیدي از YوY<18 - HREE و - Yb<1.9و نسبت بالاي - >20 - La/Yb و - >40 - Sr/Y می باشند - Defant &.Drummond, 1990 -
این ویژگیها براثر فرایندهایی از جمله ذوب پوسته اقیانوسی فرورانده، ذوبخاستگاه غنی از SrوLa و فقیر از YbوY، ذوب در مناطق عمیق با گارنت برجامانده، جدایش بلوري و واکنشگدازه فلسیک با گوشته به وجود آمدهاند. . - Martin et al., 2005 - شناسایی آداکیتها و پژوهش ژنز آنها از دو جنبه حائز اهمیت می باشد، یکی به دلیل رژیم هاي تکتونیکی و حرارتی ویژه اي که طبق آن، این ترکیبات ایجاد میشوند و دیگر به دلیل همراهی اکثر ترکیبات آداکیتی باکانسارهاي مس، مولیبدن و طلا در ارتباط با پورفیري یا بدون ارتباط با آن می باشد Jian-Wei Li et al.,. - 2007 - هدف از این پژوهش مطالعهي سنگهاي آذرین خروجی در شمال غرب ایران میباشد. نتایج حاصل از این مطالعات بیان کرده است که 7 مجموعه خروجی مجزا در این منطقه شامل کوههاي بزو و زنبیل در شمال ارومیه، سهند، سبلان، خانکندي ارسباران، مسجد داغی جلفا و شمالغرب مرند همگی از نظر ژئوشیمی مشابه بوده و مشخصات آداکیتی نشان می دهند.در این مقاله سعی شده است تا در ارتباط با ژنز آداکیتها، ژئوشیمی و موقعیت تکتونیکی آنها مطالب جدیدي ارائه گردد.
روش مطالعه
براي انجام این تحقیق مروري از داده هاي موجود در 7 مقاله یا پایاننامه و طرح پژوهشی استفاده شده است.منابع مورد استفاده عبارتند از مجرد - 1392 - ، یداللهی ، احمدزاده و همکاران - 1389 - ، آقازاده و همکاران - 1389 - ، پیرمحمدي و همکاران - 1390 - ، قلمقاش و چهارلنگ - 1393 - و موسوي و همکاران - 1391 - نمونه ها عمدتا در آزمایشگاههاي معتبر کانادا مورد تجزیه قرار گرفته اند. لذا ارزش مقایسه اي دارند. سپس با استفاده از نرم افزارهاي مربوطه نمودارهاي مربوط به نامگذاري سنگها، ترسیم الگوي عناصر نادر خاکی و کمیاب، تعیین نوع آداکیتها و ژئوشیمی آداکیتها تهیه شده است.
بحث
الف - زمین شناسی عمومی
فلات آذربایجان از نظر تقسیم بندي زمین شناسی جزء زون البرز غربی – آذربایجان محسوب میشود. بر اساس طبقه بندي اشتوکلین - 1968 - بخش اعظم آذربایجان ادامه زون ایران مرکزى است. دلیل این تقسیم بندي این مطلب میباشد که رشته کوه البرز وزاگرس در انتهایی ترین بخش نواحی آذربایجان به یکدیگرمی رسند وآذربایجان ازنظر جغرافیائی، قسمتی از ایران مرکزى محسوب میشود. منطقه مورد مطالعه از نظر تقسیم بندي آقانباتی - 1385 - در زون سنگهاي آتشفشانی جوان واقع شده است - شکل . - 1تحولات تکتونیکی، برپایی عظیم آتشفشانهاى سبلان وسهند در اواخرترشیر وکواترنر یکی از مشخصههاى مهم این فلات است. موقعیت 7 مورد آتشفشانی مورد مطالعه در منطقه شمالغرب ایران بر روي نقشه پیاده شده است - شکل . - 1
ب - سنگ شناسی
لیتولوژي مناطق مورد بحث در شمالغرب ایران شامل داسیت، تراکی داسیت، تراکی آندزیت و ریولیت - شکل - 2 با ترکیبحدواسط و اسیدي می باشد.
