بخشی از مقاله
چکیده:
توالی سنگچینهای سازند قرمز بالایی در استان زنجان تناوبی از ماسهسنگ و مارن است. در منطقه اورتاسو - شمالغرب زنجان - ، واحدهای ماسهسنگی مزبور از نوع لیتآرنایت - عمدتاً چرتآرنایت و فیلآرنایت - میباشند که شامل خردهسنگهایی از نوع رسوبی، دگرگونی و به میزان خیلی کمتر خردهسنگهای آتشفشانی، کوارتزهای تک بلوری و چندبلوری و فلدسپاتآلکالن - ارتوز - میباشند. این ماسهسنگها میزبان کانهزایی سرب و روی حاوی کانیهای گالن، اسفالریت، پیریت و به مقدار کمتر کالکوپیریت هستند. مطالعات پتروگرافی و ژئوشیمیایی ماسهسنگها نظیر نسبتهای K2O/Na2O در برابر SiO2/Al2O3 نشاندهنده موقعیت زمینساختی از نوع حاشیه قارهای فعال برای ماسهسنگهای مورد مطالعه بوده که از سنگهای ماگمایی با ترکیب فلسیک منشأ گرفتهاند. این ماسهسنگها از نظر بلوغ بافتی و کانیشناسی، در مراحل نیمه رسیده تا رسیده هستند که این امر میتواند دلیلی بر نزدیکی محیط رسوبگذاری این ماسهسنگها با سنگ منشأ آنها باشد. با توجه به اجزاء تشکیلدهنده، منشأ ماسهسنگهای مورد مطالعه احتمالاً سنگهای رسوبی - دگرگونی موجود در منطقه است. طبق دادههای ژئوشیمیایی میتوان نتیجه گرفت که شرایط آب و هوایی تقریباً خشک در طی نهشتهشدن این ماسهسنگها در منطقه حکمفرما بوده است.
واژههای کلیدی: ژئوشیمی، منشأ، موقعیت زمینساختی، سازند قرمز بالایی، اورتاسو، زنجان.
مقدمه:
ماسهسنگها اطلاعات با ارزشی در مورد منشأ و جایگاه ژئودینامیکی گذشته ارائه میکنند . - Rieser et al. 2005 - ترکیب سنگشناسی این سنگها تحت کنترل عوامل متعددی از قبیل ماهیت و هوازدگی سنگ منشأ، موقعیت زمین-ساختی و فرآیندهای دیاژنتیکی است . - McLennan et al. 1993 - از هر برخاستگاه و موقعیت مشخص زمینساختی، ماسهسنگهایی با ترکیب معین تشکیل میشوند . - Diskinson, 1985 - ترکیب شیمیایی سنگهای رسوبی، توسط سنگهای ناحیه منشأ کنترل میگردد. با استفاده از فراوانی نسبی ترکیبات اصلی سازنده ماسهسنگها، میتوان به وضعیت زمینساختی محیط رسوبگذاری پیبرد . - Dickinson and Suczek, 1979 - موقعیت زمینساختی تحت تأثیر فرآیندهای تهنشینی، دیاژنز و ترکیب رسوبات قرار دارد . - Bahatia, 1983 - مشخصههای ژئوشیمیایی عناصر اصلی از قبیل Al2O3/SiO2 و K2O/Na2O برای تعیین وضعیت زمینساختی حوضههای رسوبگذاری مورد استفاده قرار می-گیرند . - Bahatia, 1983 -
هدف از انجام این مطالعه، تفسیر منشأ، موقعیت زمینساختی و شرایط آب و هوایی دیرینه ناحیه منشأ ماسهسنگهای سازند قرمز بالایی واقع در منطقه اورتاسو در شمالغرب زنجان، براساس مطالعات ژئوشیمیایی است. تعیین موقعیت زمینساختی این ماسهسنگها، میتواند راهنمای خوبی در تعیین مدل تشکیل کانسار باشد. منطقه مورد مطالعه در استان زنجان و در شمال- شمالخاوری شهرستان ماهنشان قرار دارد. راه ارتباطی اصلی محدوده مورد نظر از طریق جاده زنجان- میانه است. محدوده در فاصله حدود 7 کیلومتری سهراهی ماهنشان به سمت روستای اورتاسو قرار دارد. در شکل - 1 - ، موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی به منطقه ارائه شده است.
زمینشناسی منطقه:
مطابق تقسیمبندی پهنههای ساختاری- رسوبی ایران Stöckiln, 1968 - و آقانباتی، - 1383، منطقه مورد مطالعه در پهنهی ایرانمرکزی واقع شده است. سازند اصلی منطقه، سازند قرمز بالایی - میوسن - است که شامل تناوبی از سنگ-های رسوبی به رنگ سبز و قرمز است. جنس این سنگها عمدتاً از مارن، میانلایههای ژیپس، توف، ماسهسنگ با سیمان ضعیف و میکروکنگلومرا است. از نظر ساختاری نیز میتوان اظهار داشت که نواحی شمالغرب زنجان دارای تاقدیس و ناودیسهایی است که شیب طبقات آنها از افقی تا قائم متغیر میباشد - شکل . - 2 این ماسهسنگها میزبان کانهزایی سرب و روی هستندکه مهمترین کانیهای آن شامل گالن، اسفالریت، پیریت و بهمقدار کمتر کالکوپیریت با بافتهای دانه پراکنده، شبهلامینهای و عدسی شکل میباشند - شکل 2 پ، ت - .
روش مطالعه:
بهمنظور مطالعات پتروگرافی و ژئوشیمیایی تعداد20 نمونه سنگی در طی مطالعات صحرایی از بخشهای غیرهوازده برداشت شده است. از این تعداد، 6 نمونه ماسهسنگی برای آنالیز اکسیدهای اصلی و فرعی انتخاب گردید. اندازهگیری اکسیدهای اصلی به روشهای XRF در شرکت زرآزما زنجان انجام گرفت. آنالیز اکسیدهای اصلی ماسهسنگهای سازند قرمز بالایی در جدول شماره 1 ارائه شده است.
