بخشی از مقاله
چکیده
کارآفرینی اجتماعی به معنی فعالیتهای خلق ارزش اجتماعی نوآورانه است. از آنجا که تلاش دولتمردان و اقدامهای بشردوستانه و عملکرد نهادهای بخش اجتماعی بهطور کل پاسخ گوی انتظارها نیست، برای توسعه الگوها و روشهایی نوین به توسعه کارآفرینی اجتماعی نیاز داریم و با توجه به اینکه امروزه کارآفرینی اجتماعی به عنوان راهکاری اثرگذار و پایدار در راه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها شناخته میشود و هر روزه توجه بخشهای گستردهتری از جامعه را به خود جلب میکند، توجه به این مفهوم در فضای کشور ایران نیز ضرورت دارد.
بر این اساس سعی شده است تا با ارائه تعاریفی از کارآفرینی و مرور مباحثی در خصوص کارآفرینی اجتماعی، مراحل فرایند کارآفرینی اجتماعی، ویژگیهای کارآفرینی اجتماعی، مزایای کارآفرینی اجتماعی و چالشهای کارآفرینی اجتماعی، گامی در جهت گسترش مبانی نظری کارآفرینی اجتماعی و استفاده از آن در جامعه برداشته شود.
مقدمه
در هزاره سوم، از کارآفرینی میتوان به عنوان یکی از مهمترین موتورهای رشد و توسعه یاد کرد تا جایی که یکی از عوامل عمده اقتصادی منظور شده و به اعتقاد برخی از محققان و صاحبنظران، کارآفرینی نوشداروی مشکلات اقتصادی و تسریعکننده توسعه اقتصادی است. افزایش فعالیتهای کارآفرینانه منجر به افزایش تولید ناخالص ملی و در نتیجه افزایش درآمد ملی، رفاه و آسایش در جامعه میگردد و از طریق توسعه فضای رقابتی و ارتقای مؤلفههای سرمایه انسانی، فناوری و نهادها به ارتقای بهرهوری کمک شایانی مینماید
امروزه چندین شاخهی کارآفرینی شناسایی شده که یکی از این شاخهها، کارآفرینی اجتماعی است. کارآفرینی اجتماعی، یافتن جدیدترین و بهترین راه ممکن برای ایجاد و تقویت »ارزش اجتماعی« میباشد. تعداد سازمانهایی که به دنبال تأمین نیازهای اولیه انسانها و افزایش رضایت بخشی در جامعه هستند، به سرعت در حال افزایش بوده و کارآفرینی اجتماعی نقش اساسی در این زمینه دارد. از این دیدگاه، کارآفرینی اجتماعی نوعی مدیریت بحرانهای اجتماعی است
کارآفرینی اجتماعی به عنوان رویکردی نوآورانه برای برخورد با نیازهای اجتماعی با تأکید بر حل مسئله و نوآوریهای اجتماعی، از بین بردن مرزهای سنتی میان بخشهای خصوصی، دولتی و غیردولتی مطرح میشود. زمانی که بیشتر با مفهوم کارآفرینی اجتماعی آشنا میگردیم این نکتهکاملاً روشن است که در عمق این مفهوم، رفع مشکلات اجتماعی، خلق و نهادینه کردن ارزشهای اجتماعی از اهداف اساسی و کلیدی محسوب میشود. پس هر جامعهای میتواند با شناخت صحیح این مفهوم گام اساسی در توسعه اجتماعی و بهبود وضعیت اجتماعی جامعه خود حاصل نماید. این شناخت زمانی حاصل میشود که ما با ادبیات موضوع و تعاریف کارآفرینی اجتماعی و کارآفرینان اجتماعی و به دنبال آن الگوهایی که در عرصه جهانی از آن به عنوان الگوهای کارآفرینی اجتماعی یاد میکنند آشنا گردیم
استفاده از واژههای کارآفرینی اجتماعی و کارآفرین اجتماعی، چه در ایران و چه در فضای بینالمللی، به نسبت جدید است اما، ریشهای قدیمی دارد؛ چرا که این عبارت با فرایند رفع نیازهای اجتماعی انسانها همراه بوده و محرکهای کارآفرینانه برای رفع این نیازها ریشهای قدیمی دارد. به هر حال، مدتها طول کشیده تا این پدیده شناسایی و بررسی شده و ادبیات آن ارائه شود
بر این اساس در این مقاله سعی شده است تا با ارائه تعاریفی از کارآفرینی، کارآفرینی اجتماعی، مدلهای کارآفرینی اجتماعی و چالشها و موانع پیش رو پرداخته شود.
تعریف کارآفرینی
پیش از معرفی کارآفرینی اجتماعی، لازم است نظری به مفهوم و معنای کارآفرینی داشته باشیم. اهمیت این موضوع از آن رواست که مقولهی در حال توسعهی کارآفرینی اجتماعی، بر مفهومسازی پیشبینی که در مورد کارآفرینی انجام شده، استوار بوده و تمامی عوامل مرتبط با کارآفرینی، با کارآفرینی اجتماعی نیز در ارتباط هستند
واژه کارآفرینی، تاریخ پر باری در پس خود دارد. ابتدا اقتصاددانان بودند که به این مفهوم توجه کردند و سپس به حوزه مدیریت تسری یافت
اقتصاددانان فرانسوی که در قرن 19 معنای جدیدی به این کلمه بخشید، جان باتیست سی* بود. به باور وی » کارآفرین فردی است که مسئولیت تولید و توزیع فعالیت اقتصادی خود را بر عهده میگیرد و کارآفرینی یعنی ارتقای بازده منابع از یک سطح به سطحی با بهرهوری بیشتر.« در قرن 20 میلادی ژوزف شومپیتر کارآفرین را نیروی محرکه و موتور توسعهی اقتصادی و کارآفرینی را اصلاح و تغییر الگوی تولید دانست، به رغم وی ویژگی تعیین کننده کارآفرین، انجام کارهای جدید و یا ابداع روشهای نوین در انجام کارهای جاری است
هرچند بسیاری از کارآفرینانی که باتیست و شومپیتر مدنظر داشتند، کار خود را با راهاندازی توسعه اقتصادی« نامیده بودند، بنا شده است. نظریهپردازان مدیریت نیز تعاریف متعددی از کارآفرینی ارائه دادهاند. از نظر دراکر، کارآفرینان، کاشفان فرصتها هستند و هرچند امکان دارد خود آنها عامل تغییر نباشند اما فرصتهای تغییر در حوزههای مختلفی مانند اجتماع، فناوری، بازار و ... را به بهترین نحو شناسایی میکنند. طی سالها دیدگاههای متنوع و تعاریف مختلفی در ارتباط با کارآفرینی ارائه شد، اما امروزه تعریف منحصربهفردی نیست که از طرف همگان پذیرفته شده باشد. تعاریف بر طیف وسیعی از فعالیتها تأکید میکنند که عبارتاند از: تحمل ابهام، خلق سازمان جدید، کشف فرصتها، جمعآوری عوامل تولید و تولید ترکیبهای جدید
کارآفرینی اجتماعی
عبارت کارآفرینی اجتماعی در سازمانهای در حال توسعهای رواج پیدا میکند که هدفشان تأمین نیازهای اساسی انسانهاست به طوری که تأمین این نیازها از طریق سازمانهای تجاری و بخش خصوصی امکانپذیر نیست. از این رو هر تعریفی از کارآفرینی اجتماعی باید جایگزین رویکرد اقتصادی و تجاری صرف باشد که کارآفرینان تجاری دنبال میکنند
دیوید پرنسکی - 2005 - * کارآفرینی اجتماعی را فرایندی تلقی میکند که از طریق آن سازمانها برنامههای جدیدی برای حل مسائل اجتماعی طراحی و ارائه میکنند . در تعریف باید به ترکیب مؤلفههای پاسخگویی، نوآوری و تغییر توجه شود. با این ملاحظات کارآفرینان اجتماعی نقش عامل تغییر را در بخش اجتماعی بازی میکنند و این نقش از طریق عوامل زیر تحقق میپذیرد:
- مأموریت برای ایجاد و حفظ ارزشهای اجتماعی - نهصرفاً ارزش اقتصادی -
- شناسایی و جستجو مستمر فرصتهای جدید برای حفظ این مأموریت
- درگیر شدن با فرایندهای مستمر نوآوری، انعطافپذیر و یادگیری
- اقدام به کار بدون محدود شدن به منابعی که در دسترس قرار دارد
- پاسخگویی در برابر اقدامات انجام شده و نتایج حاصله
تعریف کارآفرینی اجتماعی
تعاریف زیادی برای کارآفرینی اجتماعی ارائه شده است که در ادامه به مواردی از این تعاریف اشاره میگردد؛ کارآفرینی اجتماعی به عنوان پدیدهای تعریف میشود که درون محدودیتهایی شامل محیط، مأموریت اجتماعی و بقا و دوام با تکیه بر نوآوری، پیش فعالی و مدیریت ریسک برای خلق ارزش اجتماعی به فعالیت میپردازد. پامیرانتز کارآفرینی اجتماعی را به عنوان توسعه خلاقیت، کسب درآمد، ایجاد اشتغال یا خوداشتغالی از طریق سرمایهگذاریهای انجام شده به وسیله کارآفرینان فردی یا اجتماعی، سازمانها و انجمنهای غیرانتفاعی برای رسیدن به سود و منفعت تعریف کرده است
زهرا و دیگران - 2008 - با بررسی 20 تعریف کارآفرینی اجتماعی آنها را ترکیب کرده و یک تعریف جامع ارائه دادند. به باور آنها کارآفرینی اجتماعی عبارت است از: »فعالیتها و فرایندهایی که متعهد به کشف، تعریف و بهرهبرداری از فرصتها به منظور ارتقای ارزشهای اجتماعی و با اقدامهای جدید و مدیریت سازمانهای موجود به شیوهی نوآورانه انجام میشود.« ارزشهای اجتماعی شامل همه جنبههای اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و محیطی رفاه انسانی میشود
در نتیجه برخلاف تعریف دیپز - 1998 - ، تاک و زارک - 1996 - و امرسون و تورسکی - 1986 - که کارآفرینی اجتماعی را با رویکرد حل مسائل اجتماعی و تأمین نیازهای عمومی، ایجاد تغییرات و جستجوی فرصتهای جدید حاصل این تغییرات، میباشد. از سوی دیگر بر اساس تعریف جدید، مؤسسات اجتماعی و خیریهها از حالت انفعالی خارج شده و به جستجوی فرصتهای جدید برای سرمایهگذاری و کسب درآمد اقدام میکنند و تحقق این هدف مستلزم اتخاذ استراتژی فعالانه در این زمینه میباشد
