بخشی از مقاله
چکیده
روشهای مرسوم برای اندازهگیری کارایی انرژی شاخصهای شدت انرژی و کارایی انرژی میباشد که در این شاخصها نهادهی انرژی به عنوان تنها نهاده مورد استفاده برای تولید خروجی در نظر گرفته میشود در حالیکه سایر نهادهها مثل نیروی کار و سرمایه نادیده گرفته میشوند . شاخص جدیدی با عنوان کارایی انرژی کل عوامل - TFEE - به منظور غلبه بر معایب کارایی انرژی عامل جزئی مرسوم توسط هو و وانگ1 توسعه یافته است که به اثرات جانشینی بین انرژی و سایر عوامل تولید اهمیت میدهد.
در این مطالعه کارایی انرژی کل عوامل پالایشگاههای نفت ایران با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها طی سالهای 1384-1392 محاسبه شده است که در اینجا سالها به عنوان واحدهای تصمیم گیرنده در نظر گرفته شدهاند. نتایج نشان میدهد که میانگین کارایی انرژی طی سالهای مورد بررسی 0/98 میباشد و بیشترین مقدار کارایی انرژی کل عوامل در پالایشگاههای نفت کشور مربوط به سالهای 1390 و 1391 و برابر واحد میباشد.
-1مقدمه
انرژی یکی از مهمترین عناصر حیاتی و اساسی در تولید است که در اشکال مختلفی در طبیعت وجود دارد. پالایشگاهها بزرگترین مصرف کننده انرژی در بخش صنعت ایران میباشند و از طرفی نیز تبدیل کننده و تولید کننده انرژی نیز میباشند. با توجه به ترازنامه انرژی ایران میزان تولید نفت خام کشور در سال 1392، حدود 1029/5 میلیون بشکه بوده که از این میزان 661/8 میلیون بشکه به عنوان خوراک در پالایشگاههای داخلی به مصرف رسیده و 372/8 میلیون بشکه نیز به طور مستقیم صادر گردیده است.
تولید نفت خام ایران در سال 1392 نسبت به سال قبل حدود 0/8 درصد کاهش داشته است که از عمده دلایل آن، تحریمها و محدودیتهایی علیه سرمایهگذاری و واردات کالا و تجهیزات مربوط به صنعت نفت ایران توسط آمریکا و اروپا میباشد. بخش پالایش نفت ایران توسط 9 پالایشگاه داخلی با ظرفیت اسمی پالایش نفت خام و میعانات گازی به میزان 1825 هزار بشکه در روز به منظور تأمین نیازهای انرژی داخل کشور، تأمین بخشی از خوراک صنایع و واحدهای پتروشیمی و صادرات پارهای از فرآوردههای مازاد بر مصرف داخلی فعالیت دارد. در سال 1392، روزانه 290/8 هزار متر مکعب انواع فرآوردههای نفتی در کشور تولید شده که حدود 81/1 درصد آن به تولید نفت گاز، نفت کوره و بنزین موتور اختصاص داشته است.
بررسی تولید فرآوردههای عمده نفتی طی سالهای 1384-1392 نشان میدهد که بیشترین کاهش تولید فرآوردهها با 32/8 و 7/8 هزار متر مکعب در روز متعلق به نفت کوره سبک و نفت سفید و بیشترین افزایش تولید با 34/2، 18/5 و 18/2 هزار متر مکعب در روز متعلق به نفت کوره سنگین، نفت گاز و بنزین موتور بوده است. در سال 1392، حدود 5/5 میلیارد متر مکعب سوخت گاز پالایشگاهی و گاز طبیعی و 1/6 میلیون متر مکعب گاز مایع و سوختهای مایع سبک و سنگین در سیستم پالایشگاهی کشور به مصرف رسیده است.
با توجه به وجود منابع غنی انرژی در ایران و مصرف روز افزون آن توسط صنایع کشور به عنوان مهمترین عامل تولید، باید در نظر داشت که این منبع مهم و خدادادی محدود میباشد و ازسوی دیگر مصرف بی رویه آن پیامدهای منفی زیستمحیطی را به دنبال خواهد داشت. لذا اجرای برنامه بهبود و ارتقای کارایی و بهرهوری انرژی در صنایع میتواند در کوتاهمدت و با مخارج بسیار کم، صرفه جویی های عمدهای را به دنبال داشته باشد و برای این کار باید اقدام به اندازهگیری کارایی و بهرهوری کرد. ازاینرو این تحقیق با هدف اندازهگیری کارایی انرژی کل عوامل در پالایشگاههای نفت ایران صورت میگیرد.
در این راستا، بخش دوم و سوم این مطالعه به ترتیب به ادبیات و پیشینه پژوهش اختصاص یافته است، در بخش بعد به روش تحقیق و مدل مورد استفاده در این مطالعه اشاره شده است. بخش پنجم به اندازهگیری کارایی انرژی کل عوامل در پالایشگاههای نفت ایران اختصاص دارد. در بخش ششم نتیجهگیری و پیشنهاد ارائه شده است.
-1-1ادبیات پژوهش
مفهوم کارایی در حدود سال 1590 به معنی »قدرت به انجام رساندن« و در سال 1858، در مکانیک به معنی »نسبت کار مفید انجامشده به نیروی صرف شده« پدیدار گشت
از نظر تئوریهای اقتصاد، کارایی نتیجه بهینهسازی تولید و تخصیص منابع میباشد. کارایی مفهومی نسبی بوده و برای سنجش آن و درک میزان فاصله کارایی از مقادیر مورد انتظار و ایده آل باید به مقایسه عملکرد واحدهای اقتصادی با کارایی در شرایط بالقوه تولید پرداخت. فارل2 پیشنهاد نمود که به منظور اندازهگیری کارایی یک بنگاه، عملکرد آن با عملکرد بهترین بنگاههای موجود در صنعت مقایسه گردد. این روش دربرگیرنده مفهوم »تابع تولید مرزی« است که شاخصی برای اندازهگیری کارایی میباشد
نهاده انرژی واقعی kامین DMU است. این معادله یک تعریف استاندارد از بررسی کارایی در تحلیل سیاستهای کلان معمولا توسط دو شاخص انجام میگیرد: شدت انرژی و کارایی انرژی. این شاخصهای کارایی انرژی مرسوم، انرژی را به عنوان تنها نهاده برای تولید خروجی - GDP - در نظر میگیرند در حالی که سایر نهادهها مثل نیروی کار و سرمایه نادیده گرفته میشوند.
روش جدیدی با عنوان کارایی کل عامل انرژی - TFEE - توسط هو و وانگ - 2006 - به منظور غلبه بر معایب کارایی انرژی عامل جزئی مرسوم توسعه یافته است. مفهوم TFEE شامل اثرات جانشینی بین انرژی و سایر عوامل تولید است. اگر چه جانشینی نهادهها محدود به یک دوره زمانی کوتاه میشود ولی در میان مدت و بلند مدت جانشینی بین عوامل بوسیله سرمایهگذاری انجام میگیرد TFEE . - 9ODKLQL - L]GDUHYL DQG HJRWD' 2012 - یک شاخص کارایی نسبی برای مصرف انرژی است و ماهیت این اندازهگیری محاسبه نسبتِ نهاده انرژی هدف - کارآمد - به نهاده انرژی واقعی بر اساس ورودیها و خروجیهای متعدد است.
شاخص TFEE که در اصل توسط هو وانگ - 2006 - مطرح شد به صورت رابطه - 1 - زیر نشان داده میشود
که کارایی انرژی کل عوامل kامین DMU و نسبت صرفه جویی انرژی هدفِ kامین DMU است. که این نسبت به صورت رابطه - 2 - نشان داده میشود:
ذخیره انرژی هدف kامین DMU و کارایی است.
= 0 به این معنی است که kامین DMU بر روی مرز کارایی قرار دارد و در معادله - 2 - برابر واحد میشود همچنین نشان میدهد که kامین DMU از انرژی به صورت کارا استفاده میکند.
> 0 نشان دهنده این است که kامین DMU برای تولید همان مقدار محصول باید در مصرف انرژی صرفهجویی کند. روشی که چانگ - 2013 - برای اندازهگیری شاخص TFEE ارائه کرد
