بخشی از مقاله
خلاصه
این مقاله کارآمدی به کارگیری تکنیک های پژوهش عملیاتی در حل یک مسئله معمول و حساس در بهداشت و درمان را تشریح میکند. در این مقاله مساله طراحی جدول زمانبندی ماهانه کشیک دستیاران پزشکی در بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایشان مورد بررسی قرار می گیرد. برای این منظور محدودیت ها و اهداف مساله در قالب یک مساله برنامه ریزی آرمانی مدل شده و حل می گردد. نتایج نشان می دهد که مدل بصورت کارایی قابلیلت حل مساله را داشته و بکارگیری آن در شرایط واقعی تاثیر بسزایی در افزایش سطح رضایت شغلی و بهبود عملکرد دستیاران خواهد داشت.
کلمات کلیدی:مدیریت بهداشت و درمان، برنامهریزی ریاضی، برنامهریزی آرمانی، زمانبندی کشیک، دستیار پزشک
1. مقدمه
استفاده موثر از نیروهای انسانی یکی از چالش های مدیریت در بهداشت و درمان است. پژوهش عملیاتی از زمان پیدایش و توسعه آن در جنگ جهانی دوم به عنوان ابزاری در جهت مدیریت علمی بکار رفته است. در مقاله ارائه شده توسط رایس و ویانا در سال [1] 2011 کاربردهای متنوع پژوهش عملیاتی در حوزه بهداشت و درمان جمعآوری شده است.از جمله مسائل مطرح در مدیریت بهداشت و درمان زمانبندی مناسب جهت بکارگیری نیروهای مورد نظر از قبیل پرستاران، دستیاران، پزشکان و همچنین نجهیزات در دسترس است. استفاده موثر از این منابع تاثیر به سزایی در افزایش بهرهوری، کنترل هزینهها و بهبود اثربخشی عملیاتی خدمات و درمانی خواهد داشت.
در این بین عمده توجه به زمانبندی پرستاران بوده است، اما ایدههایی از جمله زمانبندی پزشکان و یا اتاقهای عمل در مؤسسات درمانی به نسبت زمانبندی پرستاران مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله ما به بررسی مسأله زمانبندی کشیک دستیاران پزشک میپردازیم. مسأله زمانبندی دستیاران با سایر مسائل زمانبندی پزشکان، از این جهت که دستیاران علاوه بر اینکه دانشجو میباشند وظیفه ارائه خدمات درمانی را نیز بر عهده دارند، متفاوت است.بر اساس قوانین و آییننامههای آموزشی وزارتخانه بهداشت و درمان کشور، دوره دستیاری رشته های تخصصی بالینی پزشکی یکی از مقاطع تحصیلات عالی دانشگاهی است که متقاضیان واجد شرایط با داشتن مدرک دکترای پزشکی عمومی پس از موفقیت در امتحان پذیرش دستیار و گذراندن دورههای آموزشی تئوری و عملی و قبولی در امتحانات تکوینی و نهایی، موفق به اخذ مدرک تخصصی در رشته مربوطه میگردند.
دستیاری پزشکی دورهای سه تا پنج ساله است که بار روانی و فیزیولوژیکی بسیاری برای دستیاران دارد. زیرا آنها علاوه بر این که دانشجو هستند، مسئولیت رسیدگی به بیماران بیمارستان های تحت پوشش دانشگاههای علوم پزشکی را نیز دارند. هم چنین دستیاران علاوه بر حضور در ساعات آموزشی خود درصبح میبایست در کشیکهای شبانه نیز حضور داشته باشند. کشیک به معنی شیفتی است که دستیار باید پس از سپری کردن ساعت آموزشی خود در بیمارستان سپری نماید.در زمانبندی کشیکهای دستیاران موضوعات بسیاری باید در نظر گرفته شود. در حال حاضر زمانبندی کشیکهای دستیاران در اکثریت دانشگاههای معتبر علوم پزشکی کشور به صورت کاملا دستی انجام شده و با خطاهای بسیار و اعتراضات متعددی از سوی سایر دستیاران همراه است. هدف از این پژوهش ایجاد یک فرایند برنامهریزی مکانیزه برای زمانبندی کشیکهای دستیاران میباشد.
اولین تلاشها در زمینه مسأله زمانبندی دستیاران به صورت یک مدل برنامهریزی آرمانی ارائه شد که برنامه های هفتگی را حل کرده، ملزومات دوره دستیاری و تمایلات دستیاران را به عنوان هدف مدل در بر داشت. [2 ]در دیگر پژوهشها مسأله به عنوان برنامه ریزی با اعداد صحیح مختلط در نظر گرفته و دستورالعمل های ابتکاری برای زمانبندیهای متفاوتی ارائه گردید.[3]در سال 2009زمانبندی دستیاران برنامه روانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی بوستون مورد مطالعه قرار گرفت.[4] آنها روش های ابتکاری و برنامهریزی ریاضی را برای زمانبندی دستیاران در یک دوره یک ساله استفاده کردند که البته مدت زمان معینی از سال به صورت جداگانه و خارج مدل تعیین شد و از متغیرها و محدودیتهای مدل کاست.
شورای اعتباربخشی برای آموزش و پرورش فارغ التحصیل پزشکی در آمریکا قوانینی را برای بهبود عملکرد دستیاران تنظیم کرده است که از جمله آن میتوان به حداکثر 80 ساعت کار در هفته اشاره کرد که مدلی با استفاده از برنامهریزی با اعداد صحیح جهت زمانبندی هفتگی دستیاران جراح با در نظر گرفتن قوانین شورا ارائه شد.[5] در سال 2011 نیز ازیک مدل برنامهریزی با اعداد صحیح مختلط برای زمانبندی دستیاران با در نظر گرفتن قوانین شورا استفاده شد.[6] راه حل آنها بر اساس گسترش ستونها که باعث تولید زمانبندیهای شدنی به استفاده از برنامهریزی مقید بود و سپس دستیاران را به یکی از زیرمجموعه های این زمانبندی ها با توجه به نسبت تقاضاها و بهینه شدن مسأله تخصیص میداد.در سال 2009 یک مدل برنامهریزی چند معیاره برای مسأله زمانبندی دستیاران در ترکیه ارائه شد که دارای سطوح ارشدیت متفاوتی بود. مدل ملزومات پوشش شیفتها، قوانین مربوط به تراکم کار و ارشدیت و تمایلات دستیاران برای روزهای تعطیل را در بر داشت.[7]
2. روش تحقیق
مسأله زمانبندی کشیک دستیاران پزشک به معنی واگذاری شیفت های کاری به دستیارانی با تواناییهای متفاوت جهت پوشش دادن نیازهای مورد نظر و درعین حال رعایت کردن تعدادی محدودیت و براورده کردن تمایلات آنها تا حدامکان میباشد. با توجه به وجود محدودیت های متعدد که دسته ای به صورت الزام آور و دسته ای در جهت افزایش مطلوبیت است، میتوان به این نتیجه رسید که استفاده از ابزار برنامهریزی آرمانی میتواند گزینه مناسبی برای مکانیزه کردن فرایند زمانبندی دستیاران و بهسازی این روند باشد تا هم قوانین مد نظر گروه های آموزشی در برنامه زمانبدیها رعایت شوند و هم اینکه تمایلات دستیاران نیز تا جای ممکن در مدل در نظر گرفته شوند.
برنامهریزی آرمانی روشی برای حل برنامه ریزی خطی چند هدفه است که سعی دارد اهدافی را که به طور معمول با یکدیگر ناسازگار میباشند را تا حد امکان براورده سازد.به طور کلی ما در این مقاله پس از آشنایی اولیه با مفاهیم کشیک و دستیار سعی در استخراج قوانین حاضر بر شیوه زمانبندی دستیاران از مصوبههای آموزشی و همچنین یافتن تمایلات احتمالی ایشان به کمک مصاحبه خواهیم داشت، در گامهای بعد به کمک تکنیک برنامهریزی آرمانی و با استفاده از قوانین و تمایلات به دست آمده مدلی ریاضی پیشنهاد میشود که به کمک نرمافزارهای بهینهسازی قابل حل می باشد و در نهایت عملکرد مدل پیشنهادی با وضعیت موجود مقایسه میشود. فرایند روش تحقیق مطابق شکل 1 میباشد.
3. تعاریف مسأله
در این قسمت سعی داریم تا موارد حاصل از گامهای استخراج قوانین و تایلات را بیان کنیم.
.3.1 قوانین اجباری برای زمانبندی
بر اساس اهداف آموزشی و نیازهای درمانی و برنامه آموزشی مصوبه کمیته آموزشی دانشگاه علوم پزشکی قوانین ذیل برای برنامه ریزی کشیکها در نظر گرفته شده اند:
- هیچ دستیاری نمی تواند دو روز متوالی را کشیک باشد.
- هیچ دستیاری نمی تواند در یک روز در دو بیمارستان کشیک باشد.
- هر کشیک دارای امتیاز میباشد و امتیاز کشیک بیمارستانهای مختلف با هم برابر است. روز عادی 1 امتیاز، روزهای پنجشنبه 1.5 امتیاز، روز جمعه و سایر تعطیلات رسمی 2 امتیاز.
- حداقل امتیاز کشیکهای هر سال اولی 12 امتیاز، هر سال دومی 9 امتیاز، هر سال سومی 6 امتیاز و هرسال چهارمی 3 امتیازمیباشد.
- امتیاز کل کشیکهای ورودی هر سال باید حداقل سه امتیاز از سال قبل کمتر باشد.
- در بیمارستان I دو نفر دستیار سال دوم و یک نفر دستیار سال سوم یا چهارم و چهار نفر دستیار سال اول باید در کشیک حضور داشته باشند.
- دربیمارستان II یک نفر دستیار سال دوم - دونفر دستیار سال دوم در روزهای تعطیل ماه - و یک نفر دستیار سال سوم یا چهارم و سه نفر دستیار سال اول باید در کشیک حضور داشته باشند.
- در بیمارستان III یک نفر دستیار سال سوم یا چهارم باید در کشیک حضور داشته باشد.
- در بیمارستان IV یک نفر دستیار سال سوم یا چهارم باید در کشیک حضور داشته باشد. در این بیمارستان علاوه بر این که کشیکها دارای امتیاز میباشد، دستیاران برای آن از طرف دانشگاه علوم پزشکی حقالزحمه دریافت میکنند.
- شش نفر از دستیاران سال اول و چهار نفر از دستیاران سال دوم که در اورژانس حضور داشتهاند می توانند نسبت به سایر دستیاران هم دوره حداکثر دو امتیاز در آن ماه کمترکشیک دهند.
- دستیاران سال اولی که در اورژانس حضور داشتهاند شبهایی درماه که فردای آن گزارشهای صبحگاهی ارائه میشودکشیک نباشند.
در صبح روزهای شنبه، یکشنبه، دوشنبه و چهارشنبه هر ماه گزارشهای صبحگاهی ارائه میشود.
