بخشی از مقاله
چکیده
در دهه های اخیر رویکردهای سنتی به آموزش و یادگیری با ظهور 4فناوری های جدید نظیر فرارسانه ها و ارتباطات از راه دور، دستخوش تغییرات اساسی شده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - و محیط های یادگیری مجازی - VLE - ، علاوه بر آنکه رویکردها و مفاهیم تازه ای را در حوزه تعلیم و تربیت ایجاد کرده اند، قادرند با مفاهیم و رویکردهای شناخته شده قبلی به خوبی ترکیب شوند.
یادگیری همیارانهی رایانه پشتیبان - CSCL - و به عبارت دقیق تر یادگیری همیارانه مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، نمونه ای از رویکردهای جدید است که تلاش می کند اصول و مبانی یادگیری همیارانه را در محیط های مجازی پیاده کند. این الگو تقریبا از اوایل دهه نود میلادی آغاز شده و با گسترش اینترنت ابعاد گسترده تری یافته است.
این تلاش ها با وجود چالش های پیش رو، به موفقیت های چشم گیری نیز دست یافته است. در مقاله پیش رو ضمن معرفی چهارچوب مفهومی و عناصر مهم تشکیل دهنده الگوی CSCL، تلاش شده است با جمع بندی یافته های پژوهشی در این زمینه، و مطالعه و تلفیق مدل ها و الگوی طراحی چنین محیط های یادگیری، الگویی روشن برای طراحی محیط یادگیری همیارانه مبتنی بر استفاده از رایانه و اینترنت ارائه شود.
مقدمه
نگاهی گذرا به تحولات در عصرهای مختلف نشان می دهد ارتباط نظام های آموزشی در هر عصر با دگرگونی های آن عصر مرتبط بوده است. گذشتن از نظام آموزش های مکتبخانه ای در عصر کشاورزی، عبور از آموزش های کلاسیک عصر صنعت و رسیدن به آموزش های مجازی در عصر اطلاعات و فردگرایی، بیانگر تغییرات خواسته و ناخواسته در آموزش است، چرا که نظام آموزشی هر عصر باید پاسخگوی نیازهای آموزشی آن عصر باشد - محمدی، . - 1388 اخیراً رویکردهای سنتی آموزش و یادگیری با بروز و ظهور فناوری های جدید نظیر چند رسانه ها، اینترنت، اینترانت،اکسترانت، انتشار ماهواره ای، شبکه های مجازی و غیره تغییرات بینادی شده است. در حقیقت این نوع از آموزش نقش مهمی در ایجاد، نشر و کاربرد دانش دارد
در بعد دانشگاهی با استفاده از دیدگاه یادگیرنده محور این نوع آموزش می تواند پتانسیل بالایی را در یادگیرندگان برای درگیر کردن آنها در فعالیت ذهنی و عملی ایجاد کند . - Weinberger et al., 2005 - دانشجویان قرن بیست و یکم با دانشجویان قرن گذشته از برخی جنبه ها متفاوتند از جمله مهم ترین آنها تغییرات مربوط به جمعیت شناختی آنها است.
همچنین علایق و انگیزه های آنها هم تغییر یافته است. دانشجویان خواهان شغل هایی هستند که درآمد پایداری برای آنها فراهم کند. آنها تمایل به این دارند شغل هایی را دنبال کنند که به لحاظ حرفه ای و شخصی ارزشمند بوده و تعادل کار زندگی مناسبی برای آنها فراهم کنند و با دیگر ارزش ها و علایق آنها هم راستا باشد و این نشان از تصویر شغلی قرن بیست و یکم است. همچنین با توجه به تغییرات توصیف شده در دانشجویان، تدریس و تحقیق در دانشگاه ها تغییر یافته است. تربیت نیروی انسانی در سطوح عالی که بتواند پاسخگوی نیازمندی های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه باشد یکی از وظایف دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی به شمار می آید
بنابراین به نظر می رسد تلاش برای اجرای این نوع از آموزش و در نتیجه آن بهبود یادگیری دانشجویان که به عنوان یکی از عناصر مهم و لاینفک نظام آموزش عالی هستند امری ضروری است. در این بین عوامل متعددی بر یادگیری دانشجویان موثر است که با تمرکز بر روی برخی عوامل مهم آن می توان راهکارهای ارزنده ای برای بهبود آن ارائه داد. یادگیری الکترونیکی امکانات فوق العاده ای در حل بسیاری از مسائل و مشکلات نظام های آموزشی مانند محدودیت منابع مالی، عدم توجه به پرورش خلاقیت و توان ابتکاری یادگیرندگان، استفاده اندک از فناوری های آموزش از راه دور و اینترنت، ارتباط اندک دانشجویان با مجامع علمی بین المللی، ارتباط اندک نظام آموزش عالی با بخش خصوصی، عدم تطابق نظام آموزش عالی با تغییرات جهانی، به کارگیری روش های تدریس نامناسب، عدم یادگیری محوری در آموزش عالی و عدم ارتباط های فراسازمانی دارد
در حوزه ی مطالعات آموزشی، یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان - CSCL - روشی نوید بخش در استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات به نظر می رسد، که به وسیله ی آن می توان تغییراتی مطلوب در شیوه های آموزشی و مطابق با دیدگاه سازنده گرا ارائه داد. پژوهش ها نشان می دهند که یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان می تواند در دستیابی به اهداف خردورزانه ای همچون تفکر انتقادی یا مناظره مؤثر واقع شود.
الگوی CSCL سامانه ای - سیستمی - است که عموماً برای چندین یادگیرنده که در یک کارگاه مجازی مشترک فعالیت می کنند تهیه شده است. این سامانه می تواند بستری برای تبادل ایده ها واطلاعات فراهم آورد و بازخوردهای لازم را نیز به کاربران ارائه کند. پژوهش هایی که در رابطه با این سامانه صورت گرفته است، علاوه بر تاکید بر تکنیک ها و نرم افزارها، به اثرات اجتماعی، روانشناختی، سازمانی و یادگیری نیز توجه داشته اند. نکته مهم دیگر آنکه در این الگوی یادگیری، به جای فراورده بر فرایندهای یادگیری تاکید می شود - اسکندری، . - 1388 پژوهش های تجربی زیادی به اثرات مثبت یادگیری هنگام استفاده از سیستم یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان اشاره کرده اند
با وجود این که تحقیقات حاکی از آثار مثبت استفاده از یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان بر یادگیری دانشجویان است، تجربه نشان داده است که برای رسیدن به اهداف یادگیری هدفمند، بکارگیری یادگیری همیارانهی رایانه پشتیبان چندان کار ساده ای هم نیست. با این که هم در مطالعات و هم در عمل پیشرفت هایی حاصل شده است، اما همچنان ابهاماتی بر سر راه نحوه ی اجرای کارآمد یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان در امر یادگیری وجود دارد.
بنابراین با توجه به امکانات و قابلیت های فراوان یادگیری الکترونیکی برای آموزش عالی و همچنین رویکردهای نوین یادگیری که مبتنی بر سازنده گرایی می باشد ولی متاسفانه تاکنون در نظام آموزش عالی ایران از این سیستم های نوین آموزشی استفاده نشده است بنابراین در این مقاله ویژگی ها و خصوصیات یادگیری همیارانهی رایانه پشتیبان و کاربرد آن در آموزش عالی را مورد توجه قرار می دهیم.
اهداف و سوالات پژوهش
بررسی اصول، نقش ایفاکنندگان و چالش های کاربرد الگوی همیارانه ی رایانه پشتیبان - CSCL - در آموزش عالی هدف عمده پژوهشگران در این مقاله است. بر اساس هدف ذکر شده، این مقاله به دنبال پاسخ به سوالات زیر است:
-1 مفهوم و اصول یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان چیست؟
-2 دانشجویان و اساتید در یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان چه نقشی را ایفا می کنند؟
- 3 چالش های یادگیری همیارانهی رایانه پشتیبان کدامند؟
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع تحقیق نظری و روش آن توصیفی، تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است و شامل شناسایی و مطالعه منابع علمی موجود از جمله مقالات و کتابهایی که در زمینه یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان و یادگیری سازنده گرایی نوشته شده اند، فیش برداری، طبقه بندی، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده های گردآوری شده و پاسخ به سوالات تحقیق است.
سوال اول: مفهوم و اصول یادگیری همیارانه ی رایانه پشتیبان چیست؟
نظریه های یادگیری
نظریه های یادگیری، چارچوبی از ساختار و اصولی است که به توصیف و تبیین نحوه یادگیری افراد می پردازد . - Victor, 2009 - محققان روانشناسی تربیتی، یادگیری را از دیدگاه های گوناگون مورد بررسی قرار داده اند و یافته های آن ها در تبیین پدیده یادگیری به ارائه نظریه های مختلفی منجر شده است. با توجه به تنوع این نظریه ها، صاحب نظران آن ها را با توجه به اشتراکاتشان در طبقه بندی های متعدد جای داده اند. در این مقاله های به نظریه های یادگیری سازنده گرایی و همیارانه پرداخته شده است.
-1 یادگیری سازنده گرایی
سازنده گرایی فلسفه ای از یادگیری مبتنی بر این فرض است که درک جهان از تجربیات ما ساخته می شود. سازنده گرایی نظریه ای روان شناسی در خصوص دانش است و به این موضوع که افراد دانش را ساخته و آن را از راه تجربه هایشان معنی دار می کند می پردازد - Wan . - Bruggen et al., 2010 فلسفه زیربنایی سازنده گرایی، نسبیت گرایی است.
بر طبق این فلسفه، واقعیت روان شناختی و اجتماعی ساخته می شوند و اینکه افراد مختلف آن را به شیوه ای متفاوت می سازند . در حقیقت نسبیت گرایان، به بود یا نبود واقعیت هستی خارج از ذهن کاری ندارند - نه آن را نفی می کنند و نه اثبات - ، بلکه واقعیت روان شناختی را، برداشت انسان از محیط می دانند - سیف، . - 52 :1383 بنا به تعریف، سازنده گرایی یک فلسفه یادگیری است که به موجب آن انسان با بهره گیری از تجارب قبلی، شناخت خود را از جهان پیرامونش می سازد.
هر فرد برای خود قواعد و الگوهای ذهنی خاصی دارد که برای معنی دار کردن تجربه های خود، آنها را به کار می برد. از این رو، یادگیری فقط فرایند تطبیق دادن الگوهای ذهنی قبلی برای تقویت یا کسب تجربه های جدید است. به بیان دیگر، دانش و تجربه قبلی هر فرد پیش نیاز بناکردن دانش جدید است و ماهیت فعال و پیش گستر دارد. در واقع یادگیری انباشتن حقایق در ذهن نیست بلکه دانش مفید و معنی دار است.
از نظریه های معروف سازنده گرایی می توان به سازنده گرایی روان شناختی پیاژه6، سازنده گرایی اجتماعی7 ویگوتسکی و سازنده گرایی رادیکال اشاره کرد. سازنده گرایی روان شناختی به معنای ساختن دانش تازه از ساخت های ذهنی نه از محیط می باشد. پیروان نظریه سازنده گرایی روانشناختی هدف آموزش و پرورش را حمایت از نیازها و علاقه های افراد می دانند
