بخشی از مقاله
چکیده:
با تغییرات جوی و شرایط اقلیمی، موضوع آب به یکی از دغدغه های اصلی کشورها تبدیل شده بنحوی که قرن حاضر را قرن آب نامیده اند. در این بین، یکی از مهمترین چالشهای فرا رو، تامین آب برای بخش کشاورزی است چراکه نیاز آب در بخش کشاورزی برای تامین غذا - مهمترین نیاز بشری - بوده و بعنوان امنیت غذایی محسوب می شود. خلاء وجود یک باغ نمونه که در آن تمامی روش های کاهش مصرف آب بکار رفته باشد احساس میشد که این باغ ترویجی به همت همکاران جهاد کشاورزی شهرستان اهر اجرایی گردید.
در این راستا، با تهیه پروفیل منحصر بفرد خاک، کاشت یک باغ با تأکید ویژه بر کاهش مصرف آب با استفاده از ورمی کمپوست عملیاتی شده و روند کلی کاشت یک باغ استاندارد و مقاوم در برابر کم آبی از مرحله مطالعات عوامل محیطی - دما، نور، موقعیت محل، خاک و ... - و با لحاظ نمودن تمامی شرایط - تأثیر آرایش و چینش درختان در سایه اندازی و مصرف آب و ... - بیان شده و قدم های لازم برای انتخاب رقوم، آرایش، هرس، تنک کردن و... بعنوان یک دستورالعمل کامل ترویجی تهیه و اجرا گردید. باغ نمونه تاکنون بدلیل حفظ رطوبت خاک توسط ورمی کمپوست؛ استفاده از خرده چوب حاصل از هرس برای حفظ رطوبت سطحی و سایر شرایط فنی،صرفاً با بارش های جوی - میانگین بارش سالانه 378 میلیمتر برای اهر - آبیاری شده است. هر چند برای مواقع پراکنش بحرانی، آبیاری تکمیلی به روش قطره ای نیز پیش بینی و اجرا شده است.
واژه های کلیدی: صرفهجوئیآب؛ کم آبی، مزرعهنمونه؛ ورمیکمپوست؛ دستورالعملفنیکشتباغ
مقدمه:
بحران آب و محدودیت منابع آب درحال حاضر برای بسیاری از کشورها و در آینده ای نزدیک برای کلیه کشورهای جهان به صورت یک معضل جدی می بایست مورد توجه قرار گیرد چرا که این محدودیت رشد و تعالی کشورها را تحت الشعاع قرار می دهد.یکی از مهمترین چالشهای فرا روی مدیریت منابع آب، تامین آب برای بخش کشاورزی است. نکته حائز اهمیت از اینروست که نیاز آب در بخش کشاورزی برای تامین غذا - مهمترین نیاز بشری - بوده و بعنوان امنیت غذایی محسوب می شود.تبدیل شبکههای انتقال سنتی به مدرن؛ تحویل حجمی آب بر اساس سطح زیرکشت و راندمان آبیاری؛ استفاده از سیاست های تشویقی مالی؛ انتخاب نوع کشت مناسب منطقه؛ یکپارچه کردن کشت در زمینهای خرده مالکی و ... از جمله راهکارهای صرفه جویی در دستور کار قرار دارد اما درک بحران کم آبی و خشکسالی ما را بر آن داشت تا علاوه بر طرح های کلی در زمینه کاهش هدر رفت، اصلاح سیستم، اصلاح و به روزآوری شبکه ها، بدنبال تجمیع تمام روش های کاهش نیاز آبی بوده و آسیب پذیری تولیدات کشاورزی ناشی از بحران کم آبی را به حداقل برسانیم.
بطور کلی میتوان عنوان نمود؛ این طرح برای جلوگیری از آسیب به باغاتی است که نیاز آبی آنها در آینده و با ادامه روند بحرانی بدلیل خشکسالی های متداول و متداوم تأمین نشده و آبهای موجود پاسخگوی مخازن سدها، چشمه ها، قنات ها، چاهها و آبهای سطحی نبوده و در نهایت باغداران لاجرم با کمبود آب مواجه خواهند بود. با اجرای این طرح، آب مورد نیاز درختان صرفا با آب حاصل از بارش - حدود 400 میلیمتر برای شهرستان اهر - آبیاری شده و با در نظر گرفتن آبیاری تکمیلی در صورت نیاز - در صورت پراکنش نامناسب یا افزایش سن درختان - از ورود تنش کم آبی به درختان جلوگیری و نگرانی از بابت خشکسالی وجود نخواهد داشت.
علاوه بر موضوع اصلاح سیستم های آبیاری، استفاده از ورمی کمپوست بعنوان یک روش نوین و معتبر برای کاهش نیاز آبی محصولات کشاورزی مطرح شده است که علاوه بر کاهش مصرف آب، آسیب پذیری محصولات کشاورزی در مقابل کم آبی را نیز تقلیل می دهد. از این رو، کاشت مزرعه نمونه با رویکرد کاهش مصرف آب در مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اهر عملیاتی شده و یافته های مقالات علمی بر روی زمین و در تطابق با اقلیم منطقه بشرح مراحل ذیل ارزیابی و راستی آزمایی گردید.
روش شناسی:
پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی است که مبتنی بر تجمیع تجارب قبلی و یافته های علمی بوده و در یک محیط طبیعی با اندازهگیری میزان بارش، استخراج متوسط دمای سالانه، میزان نور و سایر شرایط قابل اندازه گیری، میزان حفظ رطوبت خاک در فصول و موقعیت-های مختلف به روش کمی مورد مطالعه قرار میگیرد.از دیگر سو، با بررسی میزان وابستگی رطوبت خاک به پارامترهایی نظیر بارش، نور، رطوبت هوا و دمای سالانه در محیط طبیعی؛ میزان حفظ رطوبت خاک در پروفیل چهار لایه ابداعی - خاک، مالچ، ورمی کمپوست و خرده چوب - بصورت کمی استخراج و با سایر پروفیل های متداول مقایسه میگردد. در ادامه، عملکرد واقعی ورمی کمپوست نیز استخراج و با یافته های علمی مقایسه و مزایا و معایب احتمالی آن در اقلیم شهرستان اهر و میزان کاهش نیاز آبی درختان نهایی میگردد.
بحث:
در احداث یک باغ جدید دو حالت ممکن است رخ دهد. در حالت اول، محصول ویژهای - مانند سیب، بادام و غیره - مورد نظر است و برای کشت آن باید زمین مناسبی یافت شود.در حالت دوم - که بیشتر همگانی است - زمین ویژهای موجود است و باید درختی را که با آن زمین و منطقه سازش داشته باشد کشت نمود. در هر دو حالت، احداث باغ شامل چهار مرحله است:
-1 بررسی عوامل محیطی
-2 بررسی عوامل اقتصادی
-3 گزینش رقم و تهیه نهال
- 4 آماده ساختن زمین و کاشت نهال
باتوجه به موجود بودن زمین در محوطه این مدیریت، حالت دوم ملاک عمل بوده و بصورت روند ذیل و با مد نظر قرار دادن استانداردها بشرح ذیل اقدام گردید:
-1 عوامل محیطی:
واکنش درختان میوه به عوامل محیطی، به دلیل چند ساله بودن و نحوه رشد و باروری آنها، تا حدودی با سایر گیاهان متفاوت است. از آنجا که درختان میوه، پس از بالغ شدن، حجم زیادی پیدا میکنند و باید با فواصل به نسبت زیادی از یکدیگر کشت شوند، تغییر دادن عوامل تشکیلدهنده محیط رشد و مناسب کردن آنها بسیار دشوار است.مهمترین عوامل محیطی، که نحوه رشد و میزان محصول یک درخت را تعیین میکند عبارتند از:
1-1 عامل دما:
درختان میوه برای رشد و تولید محصول، نیازمند یک دامنه گرمایی - و سرمایی - برای خود هستند. افزون بر این، دما در زندگی درختان میوه اثرات ویژه دیگری نیز دارد. از آن جمله، درختان میوه خزان دار باید در طول زمستان به تعداد ساعتهای معین، دمایی کمتر از هفت درجه سانتیگراد دریافت کنند تا پس از این فصل، از حالت استراحت بیرون آمده و آغاز به رشد کنند. این امر، یکی از مهمترین عوامل محدود کننده مناطق کشت درختان میوه مختلف میباشد، بدین معنی که اگر سرمای لازم تأمین نگردد در بیشتر موارد جوانههای گل در بهار نمیشکفند و محصولی به دست نخواهد آمد.اثر بسیار مهم دیگر دما بر درختان میوه، سرمازدگی بهاره است. بسیاری از نقاط دنیا، با وجود برخورداری از دامنه دمایی و میزان سرمای مناسب برای کشت درختان میوه، به دلیل داشتن سرمای دیررس بهاره که به طور معمول پس از شکوفایی جوانهها بروز میکند و موجب سرمازدگی گلها و گاهی میوهها میشود، برای میوهکاری مناسب نیستند. از دیگر عوامل دمایی که در میوهکاری مؤثرند می توان از نوسان دمایی یا تفاوت زیاد دمای شب و روز - که رشد درختان را مختل میسازد - و تگرگ - که به برگ و میوههاآسیب وارد میآورد - نام برد.
